ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ
ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ, ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ, ਅੰਬੇ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਹਿੰਦੂ ਮਾਂ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਜਾਂ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ।[1] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ " ਮਾਂ " ਅਤੇ " ਮਾਤਾ " ਸ਼ਬਦ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਕਸਰ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਨੇ ਮਹਾਕਾਲੀ, ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਮਹਾਸਰਸਵਤੀ ਦੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅਵਤਾਰ ਲਿਆ।
ਦੰਤਕਥਾ
[ਸੋਧੋ]
ਲੇਖਕ ਆਭਾ ਚੌਹਾਨ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵਿਸ਼ਣੂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਪਿੰਚਮੈਨ ਮਹਾਨ ਦੇਵੀ ਮਹਾਦੇਵੀ ਨਾਲ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।[2] ਪਿਂਚਮੈਨ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, "ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੁਰਗਾ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ — ਜਿਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ (ਅਤੇ ਹੋਰ) ਸ਼ੇਰਾਂਵਾਲੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਸ਼ੇਰ-ਸਵਾਰ" — ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਦੇਵੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ"।[2]
ਮੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਵਰਾਹ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਤ੍ਰਿਕਾਲਾ ਮਾਹਾਤਮਿਆ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਤ੍ਰਿਕਾਲ (ਦੇਵੀ ਜੋ ਤ੍ਰਿਮੂਰਤੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ) ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮਹਿਸ਼ਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਸੁਰ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।[3]
ਪੂਜਾ
[ਸੋਧੋ]- ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੂੰ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦਾ ਰੂਪ ਅਤੇ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਾਂਤਰਿਕ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਨੇ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਨਮੋਹਕ ਤਰੱਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਗਈ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮਹਾਕਾਲੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ।[4] ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਟਰੇਸੀ ਪਿੰਚਮੈਨ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, "ਲਗਭਗ ਨੌ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਇੱਕ ਮੁਟਿਆਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਹੰਸਾਲੀ (ਅਜੋਕੇ ਕਟੜਾ ਤੋਂ ਅੱਗੇ) ਦੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਾਵਤ ( ਭੰਡਾਰਾ ) ਰੱਖਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭੂਮਿਕਾ ਧਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ। ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਗੋਰਖਨਾਥ ਦਾ ਇੱਕ ਚੇਲਾ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਮਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਮਿਲੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਉਹ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਹਾੜ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਭੱਜ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਹੁਣ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣਗੰਗਾ (ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਤੀਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ), ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ (ਪਵਿੱਤਰ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ), ਅਰਧ ਕੁੰਵਾਰੀ — ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਮਹੀਨੇ ਰਹੀ — ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਭਵਨ ਵਿਖੇ, ਗੁਫਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਚਾਮੁੰਡੀ (ਕਾਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ) ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਗੁਫਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਪਹਾੜ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਨੇ ਫਿਰ ਤੋਬਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਸਨੇ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ — ਭਾਵ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ — ਤਦ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਫਲਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 3 ਛੋਟੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ (ਪਿੰਡਿਕਾ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੇ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਿਕਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਅੱਜ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ"[2]
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਮਨੋਹਰ ਸਜਨਾਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਹਿੰਦੂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸ ਅਰਧਾ ਕੁੰਵਾਰੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਟੜਾ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਗੁਫਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੱਧਾ ਰਸਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 9 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਬੱਚਾ 9 ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।[5] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਮਗਰ ਭੱਜਿਆ ਸੀ। ਦੇਵੀ ਪਹਾੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ, ਉਸਨੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਮੈਂ ਇਸ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਮਹੀਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਾਂਗੀ, ਤਦ ਤੱਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੈਰਵ ਨਾਥ ਨੂੰ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।" ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਭੈਰਵਨਾਥ ਨੂੰ ਇਸ ਗੁਫਾ ਦੇ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਫਾ ਨੂੰ 'ਅਰਧ ਕੁੰਵਾਰੀ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Chauhan 2021.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Pintchman 2001.
- ↑ Veda Vyasa. The Varaha Purana in English.
- ↑ Journal of Religious Studies, Volume 14. Department of Religious Studies, Punjabi University. 1986. p. 56.
- ↑ Manohar Sajnani (2001). Encyclopaedia of Tourism Resources in India, Volume 1. Gyan Publishing House. p. 158. ISBN 9788178350172.
- ↑ Virodai, Yashodhara (5 October 2017). "Story of Mata Vaishnodevi". newstrend.news (in Hindi). Newstrend Network Communication Pvt Ltd. Retrieved 5 June 2021.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)