ਕਬੂਤਰ ਤਾਰਾਮੰਡਲ
ਕਬੂਤਰ ਜਾਂ ਕੋਲੰਬਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Columba) ਖਗੋਲੀ ਗੋਲੇ ਉੱਤੇ ਮਹਾਸ਼ਵਾਨ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਅਤੇ ਖ਼ਰਗੋਸ਼ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਧੁੰਦਲਾ - ਜਿਹਾ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਸੰਨ 1592 ਵਿੱਚ ਪਟਰਸ ਪਲੈਂਕਿਅਸ (Petrus Plancius) ਨਾਮਕ ਡਚ ਖਗੋਲਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਗੋਲੀ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ 88 ਤਾਰਾਮੰਡਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
ਕਬੂਤਰ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ 18 ਤਾਰੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਇਰ ਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਗਸਤ 2011 ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੀ ਇਰਦ - ਗਿਰਦ ਕੋਈ ਗ਼ੈਰ-ਸੌਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤਾਰਾ 3 ਖਗੋਲੀ ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਚਮਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਰੇ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਓਨੀ ਹੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੱਝ ਮੁੱਖ ਵਸਤੂਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
- ਅਲਫਾ ਕੋਲੰਬਾਏ (α Columbae) - ਧਰਤੀ ਤੋਂ 270 ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਾਲ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਇਹ ਦਵਿਤਾਰਾ 2 . 65 ਮੈਗਨੀਟਿਊਡ ਦੀ ਚਮਕ (ਸਾਪੇਖ ਕਾਂਤੀਮਾਨ) ਨਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਾਰੰਪਰਕ ਨਾਮ ਫੈਕਟ (Phact) ਹੈ ਜੋ ਅਰਬੀ ਦੇ ਅਲ - ਫਾਖਤਾ (ألفاجتة) ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਫਾਖਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੜੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਵਿਤਾਰੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਤਾਰਾ ਇੱਕ Be ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਉਪਦਾਨਵ ਤਾਰਾ ਹੈ।
- ਬੀਟਾ ਕੋਲੰਬਾਏ (β Columbae) - ਇਹ ਧਰਤੀ ਵਲੋਂ 86 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ - ਸਾਲ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ K1III ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਦਾਨਵ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਾਰੰਪਰਕ ਨਾਮ ਵੀ ਅਰਬੀ ਦਾ ਵਜਨ (وزن) ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲੱਬ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਹੈ (ਯਾਨੀ ਭਾਰ)।
- ਮਿਊ ਕੋਲੰਬਾਏ (μ Columbae) - ਧਰਤੀ ਵਲੋਂ 1, 300 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੂਰ ਇਹ ਇੱਕ ਨੀਲੇ - ਸਫੇਦ ਰੰਗ ਦਾ O ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਤਾਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਰੇ ਦੀ ਬੱਦਲ ਵਿੱਚ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵੇਖ ਕੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਦੇ ਇਹ ਕਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਦੇ ਆਇਯੋਟਾ ਓਰਾਔਨਿਸ (ι Orionis) ਦੇ ਮੰਡਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਵਿਤਾਰੇ ਦੇ ਕੋਲ ਆਉਣੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤਿੱਖੇ ਗੁਰੁਤਵਾਕਰਸ਼ਕ ਖੀਂਚਾਤਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਛਾਲ ਕਰ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਕਬੂਤਰ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਆ ਅੱਪੜਿਆ ਹੈ।