ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ
ਹਿੰਦੀ: भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Indian Space Research Organisation (ISRO)
ਮਾਲਕ ਭਾਰਤ
ਸਥਾਪਨਾ15 ਅਗਸਤ 1969 (1969-08-15)
ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰਬੇਂਗਾਲ਼ੁਰੂ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਪੇਸਪੋਰਟਸਤੀਸ਼ ਧਵਨ ਪੁਲਾੜ ਕੇਂਦਰ
ਸਾਬਕਾ
  • ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮੇਟੀ
ਚੇਅਰਮੈਨ
ਸ਼੍ਰੀਧਾਰਾ ਪਨੀਕਰ ਸੋਮਨਾਥ[1]
Employees16,786 (2022 ਤੱਕ)[2]
ਬਜ਼ਟDecrease ₹12,544 crore (US$1.6 billion)
(FY 2023-24)[3]
ਵੈੱਬਸਾਈਟisro.gov.in

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ (ਹਿੰਦੀ: भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Indian Space Research Organisation (ISRO)) ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਬੇਂਗਾਲ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੇਸ ਵਿਭਾਗ (DOS) ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ISRO ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ DOS ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ISRO ਪੁਲਾੜ-ਅਧਾਰਿਤ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ, ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੂਰੀ ਲਾਂਚ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਇੰਜਣ ਤਾਇਨਾਤ ਹਨ, ਬਾਹਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮਿਸ਼ਨ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇੜੇ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਮੇਟੀ ਫ਼ਾਰ ਸਪੇਸ ਰਿਸਰਚ (INCOSPAR) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ 1962 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਵਿਭਾਗ (DAE) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਕ੍ਰਮ ਅੰਬਾਲਾਲ ਸਾਰਾਭਾਈ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ, ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। INCOSPAR DAE ਦੇ ਅੰਦਰ, 1969 ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ISRO ਬਣ ਗਿਆ। 1972 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਪੇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਡੀਓਐਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਅਧੀਨ ਲਿਆਇਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਰੋ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਥਾਗਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ DOS ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸਰੋ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ, ਆਰੀਆਭੱਟ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ 1975 ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1980 ਵਿੱਚ, ਇਸਰੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ SLV-3 ਉੱਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ RS-1 ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਭਾਰਤ ਔਰਬਿਟਲ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੱਤਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। SLV-3 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ASLV, ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੱਧਮ-ਲਿਫਟ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨਾਂ, ਰਾਕੇਟ ਇੰਜਣਾਂ, ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਨੈੱਟਵਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਸੈਂਕੜੇ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਡੂੰਘੇ ਪੁਲਾੜ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਇਸਰੋ ਕੋਲ ਰਿਮੋਟ-ਸੈਂਸਿੰਗ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗਗਨ ਅਤੇ ਨੈਵਿਕ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਦੋ ਅਤੇ ਮੰਗਲ 'ਤੇ ਇਕ ਮਿਸ਼ਨ ਭੇਜਿਆ ਹੈ।

ਨੇੜ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਫਲੀਟ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨਾ, ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਰੋਵਰ ਉਤਾਰਨਾ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣਾ, ਅਰਧ-ਕਾਇਓਜੈਨਿਕ ਇੰਜਣ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਚੰਦ੍ਰਮਾ, ਮੰਗਲ, ਸ਼ੁੱਕਰ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਲਈ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਕਾਰਵਾਈ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਣਾ ਅਤੇ ਆਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਪੇਸ ਟੈਲੀਸਕੋਪਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸੋਲਰ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਪਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਵਰਤਾਰੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਸਪੇਸ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰੋ। ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਯੋਗ ਲਾਂਚਰਾਂ, ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਹੈਵੀ ਲਾਂਚਰ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਇੱਕ ਪੁਲਾੜ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ, ਜੁਪੀਟਰ, ਯੁਰੇਨਸ, ਨੈਪਚਿਊਨ ਅਤੇ ਐਸਟੋਰਾਇਡਜ਼ ਵਰਗੇ ਬਾਹਰੀ ਗ੍ਰਹਿਾਂ ਲਈ ਖੋਜ ਮਿਸ਼ਨ ਭੇਜਣਾ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਲਈ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਇਸਰੋ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਟੈਲੀਮੈਡੀਸਨ ਅਤੇ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਖੋਜ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਡੋਮੇਨ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਦੀਆਂ ਸਪਿਨ ਆਫ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਉਦਯੋਗਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਢਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

[ਸੋਧੋ]
ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ): SLV, ASLV, PSLV, GSLV, GSLV Mark III

1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 1960-1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਊਂਡਿੰਗ ਰਾਕੇਟ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਖੋਜ ਨੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ-3 ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਉੱਨਤ ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (ਏ.ਐੱਸ.ਐੱਲ.ਵੀ.), ਸੰਚਾਲਨ ਸਹਾਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।[4]

ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ
ਟਿਕਟ ਉੱਪਰ SLV-3 D1 ਵਹੀਕਲ RS-D1 ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਨੂੰ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ।

ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SLV-3 ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਰਾਕਟ ਸੀ। 1979 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਂਚ ਇੱਕ ਅਸਫਲਤਾ ਸੀ ਅਤੇ 1980 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਲਾਂਚ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਔਰਬਿਟਲ ਲਾਂਚ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੇ ਰਾਕੇਟਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।[5]

ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਜਾਂ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (ਏਐਸਐਲਵੀ) ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨ ਸੀ, ਜੋ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਭੂ-ਸਥਿਰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਰੋ ਕੋਲ ਏਐਸਐਲਵੀ ਅਤੇ ਪੀਐਸਐਲਵੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫੰਡ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ASLV ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[6][7]

ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ
PSLV-C11 lifts off carrying Chandrayaan-1, first Indian mission to the moon.

ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਜਾਂ PSLV, ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੱਧਮ-ਲਿਫਟ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਰਿਮੋਟ-ਸੈਂਸਿੰਗ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ-ਸਮਕਾਲੀ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। PSLV ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਂਚਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਦੋ ਹੋਰ ਅੰਸ਼ਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, PSLV 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਂਚਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸਰੋ ਲਈ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵਰਕ ਹਾਰਸ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।[8]

PSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:

ਦਹਾਕਾ ਸਫ਼ਲ ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ ਅਸਫ਼ਲ ਕੁੱਲ
1990s 3 1 1 5
2000s 11 0 0 11
2010s 33 0 1 34
2020s 4 0 0 4
ਕੁੱਲ 51 1 2 54



ਜਿਓਸਿੰਕਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (GSLV)

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਜਿਓਸਿੰਕਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ
GSLV-F08 launches GSAT-6A into geostationary transfer orbit (2018).

ਜਿਓਸਿੰਕਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਦੀ ਕਲਪਨਾ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੇਲੋਡਸ ਨੂੰ ਭੂ-ਸਥਿਰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ GSLV ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ CE-7.5 ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਰੂਸ ਤੋਂ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਇੰਜਣ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[9]

GSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:

ਦਹਾਕਾ ਸਫ਼ਲ ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ ਅਸਫ਼ਲ ਕੁੱਲ
2000s 2 2 1 5
2010s 6 0 2 8
2020s 0 0 1 1
ਕੁੱਲ 8 2 4 14

ਜੀਓਸਿੰਕ੍ਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਮਾਰਕ III (GSLV Mark III)

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਜੀਓਸਿੰਕ੍ਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਮਾਰਕ III
GSLV Mk III D1 being moved from assembly building to the launch pad

ਜੀਓਸਿੰਕ੍ਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਮਾਰਕ III (GSLV Mk III), ਜਿਸਨੂੰ LVM3 ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਰਾਕੇਟ ਹੈ। ਜੀਐਸਐਲਵੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਇੰਜਣ ਅਤੇ ਬੂਸਟਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਲੇਲੋਡ ਸਮਰੱਥਾ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੰਚਾਰ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[10] LVM3 ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।[11]

GSLV ਮਾਰਕ III ਲਾਂਚ ਦਾ ਦਹਾਕੇ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:

ਦਹਾਕਾ ਸਫ਼ਲ ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ ਅਸਫ਼ਲ ਕੁੱਲ
2010s 4 0 0 4[12]

ਸਮਾਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SSLV)

[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਸਮਾਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ

ਸਮਾਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SSLV) ਇੱਕ ਛੋਟੀ-ਲਿਫਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਹੈ ਜੋ ਇਸਰੋ ਦੁਆਰਾ 500 ਕਿਲੋ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਔਰਬਿਟ (500 kmi (1,600,000 fft)) ਜਾਂ 300 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਪੇਲੋਡ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੂਰਜ-ਸਮਕਾਲੀ ਔਰਬਿਟ (500 ਕਿਮੀ (1,600,000 ਫੁੱਟ)) [13] ਛੋਟੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਲਟੀਪਲ ਔਰਬਿਟਲ ਡਰਾਪ-ਆਫਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ।[14][15][16]

SSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕੇ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:

ਦਹਾਕਾ ਸਫ਼ਲ ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ ਅਸਫ਼ਲ ਕੁੱਲ
2020s 0 0 1 1

ਟੀਚੇ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼

[ਸੋਧੋ]
ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਭਾਈ, INCOSPAR ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੇਅਰਪਰਸਨ, ਇਸਰੋ ਦੀ ਪੂਰਵਜ ਸੰਸਥਾ
ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਭਾਈ, INCOSPAR ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੇਅਰਪਰਸਨ, ਇਸਰੋ ਦੀ ਪੂਰਵਜ ਸੰਸਥਾ

ISRO ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਹੈ ਜੋ ਪੁਲਾੜ-ਅਧਾਰਿਤ ਸਾਰੀਆਂ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੋਜ, ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਲਾੜ ਰਾਕੇਟ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ, ਉਪਰਲੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਪੁਲਾੜ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਰਾਭਾਈ ਨੇ 1969 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ:

ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੁਲਾੜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਲਈ, ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਚੰਦਰਮਾ ਜਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਪੁਲਾੜ-ਉਡਾਣ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਨਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਅਤੇ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਅਸਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਲਈ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਖ਼ਤ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਪੀ ਗਈ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਡੀਆਰਡੀਓ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਏ.ਪੀ.ਜੇ. ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ:

ਮਾਈਓਪਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਾੜ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਰਾਭਾਈ ਦੇ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ: ਜੇਕਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਲ-ਜੀਵਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਉੱਨਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਤਰੱਕੀ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਪੁਲਾੜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੁਲਾੜ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੈ। 2008 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ 11 ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 9 ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਕੇਟ 'ਤੇ 10 ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸਰੋ ਨੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਸੰਚਾਰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸਿਸਟਮ (INSAT), ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (IRS) ਸੈਟੇਲਾਈਟ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

[ਸੋਧੋ]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ "Chairman ISRO, Secretary DOS". 18 January 2022. Archived from the original on 13 January 2022. Retrieved 18 January 2022.
  2. ↑ "Annual Report 2021–22, Department of Space" (PDF). 27 April 2022. Archived (PDF) from the original on 27 April 2022. Retrieved 28 April 2022.
  3. ↑ "Budget 2023: FM Nirmala Sitharaman allocates 12,500 crores to Department of Space, over 8% less than last year". cnbctv18.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2023-02-01. Retrieved 2023-04-08.
  4. ↑ Gupta et al. 1697.
  5. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named SLVFlipbook
  6. ↑ "Augumented Satellite Launch Vehicle". Archived from the original on 29 August 2009. Retrieved 19 July 2009.
  7. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ITASLV
  8. ↑ "PSLV (1)". Gunter's Space Page. Archived from the original on 5 December 2020. Retrieved 21 March 2021.
  9. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named flGSLVQuest
  10. ↑ "'India masters rocket science': Here's why the new ISRO launch is special". Hindustan Times. 15 November 2018. Archived from the original on 15 November 2018. Retrieved 19 March 2021.
  11. ↑ "Gaganyaan: Isro's unmanned space mission for December 2020 likely to be delayed". Business Standard. 16 August 2020. Archived from the original on 13 April 2021. Retrieved 19 March 2021 – via Press Trust of India.
  12. ↑ "GSLV MkIII-D2 successfully launches GSAT-29". ISRO. Archived from the original on 14 November 2018. Retrieved 14 November 2018.
  13. ↑ "SSLV technical brochure V12" (PDF). 20 December 2019. Archived (PDF) from the original on 20 December 2019. Retrieved 20 December 2019.
  14. ↑ Gunter's space page: SSLV
  15. ↑ "SSLV". space.skyrocket.de. Retrieved 2018-12-09.
  16. ↑ "Department of Space presentation on 18 January 2019" (PDF). 18 January 2019. Retrieved 30 January 2019.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਭਾਰਤੀ_ਪੁਲਾੜ_ਖੋਜ_ਸੰਸਥਾ&oldid=777473" ਤੋਂ ਲਿਆ