ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ
![]() | |
ਸਥਾਪਨਾ | 15 ਅਗਸਤ 1969 |
---|---|
ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ | ਬੰਗਲੌਰ, ਭਾਰਤ |
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਪੇਸਪੋਰਟ | ਸਤੀਸ਼ ਧਵਨ ਪੁਲਾੜ ਕੇਂਦਰ |
ਸਾਬਕਾ | |
ਚੇਅਰਮੈਨ | ਸ਼੍ਰੀਧਾਰਾ ਪਨੀਕਰ ਸੋਮਨਾਥ[1] |
Employees | 16,786 (2022 ਤੱਕ)[2] |
ਬਜ਼ਟ | ![]() |
ਵੈੱਬਸਾਈਟ | isro.gov.in |
ਇਸਰੋ (ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ) ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ 15 ਅਗਸਤ 1969 ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਭਾਗ ਜੂਨ 1972 ਵਿੱਚ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਤੰਬਰ 1972 ਨੂੰ ਇਸਰੋ ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਪੇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਪੁਲਾੜ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਘੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਵਿਭਾਗ -ਇਸਰੋ (ISRO), ਭੌਤਿਕੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ (PRL), ਕੌਮੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ (NARL),ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਪੁਲਾੜ ਉਪਯੋਗਤਾਵਾਂ ਕੇਂਦਰ(NE-SAC), ਅਰਧ-ਚਾਲਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ(SCL), ਆਦਿ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। 1992 ਵਿੱਚ ਸੰਸਥਾਪਿਤ ਐਂਟਰਿਕਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਸਪੇਸ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਡੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਸਕੱਤਰੇਤ ਅਤੇ ਇਸਰੋ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਖੇ ਪੁਲਾੜ ਭਵਨ (ਅੰਤਰਿਖਸ਼ ਭਵਨ) ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ[ਸੋਧੋ]
1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 1960-1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਊਂਡਿੰਗ ਰਾਕੇਟ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਖੋਜ ਨੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ-3 ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਉੱਨਤ ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (ਏ.ਐੱਸ.ਐੱਲ.ਵੀ.), ਸੰਚਾਲਨ ਸਹਾਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।[4]
ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ[ਸੋਧੋ]
ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SLV-3 ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਰਾਕਟ ਸੀ। 1979 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਂਚ ਇੱਕ ਅਸਫਲਤਾ ਸੀ ਅਤੇ 1980 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਲਾਂਚ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਔਰਬਿਟਲ ਲਾਂਚ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੇ ਰਾਕੇਟਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।[5]
ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ[ਸੋਧੋ]
ਔਗਮੈਂਟੇਡ ਜਾਂ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (ਏਐਸਐਲਵੀ) ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨ ਸੀ, ਜੋ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਭੂ-ਸਥਿਰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਰੋ ਕੋਲ ਏਐਸਐਲਵੀ ਅਤੇ ਪੀਐਸਐਲਵੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫੰਡ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ASLV ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[6][7]
ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ[ਸੋਧੋ]

ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਜਾਂ PSLV, ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੱਧਮ-ਲਿਫਟ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਰਿਮੋਟ-ਸੈਂਸਿੰਗ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ-ਸਮਕਾਲੀ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। PSLV ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਂਚਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਦੋ ਹੋਰ ਅੰਸ਼ਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, PSLV 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਂਚਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸਰੋ ਲਈ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵਰਕ ਹਾਰਸ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।[8]
PSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:
ਦਹਾਕਾ | ਸਫ਼ਲ | ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ | ਅਸਫ਼ਲ | ਕੁੱਲ |
---|---|---|---|---|
1990s | 3 | 1 | 1 | 5 |
2000s | 11 | 0 | 0 | 11 |
2010s | 33 | 0 | 1 | 34 |
2020s | 4 | 0 | 0 | 4 |
ਕੁੱਲ | 51 | 1 | 2 | 54 |
ਜਿਓਸਿੰਕਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (GSLV)[ਸੋਧੋ]
ਜਿਓਸਿੰਕਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਦੀ ਕਲਪਨਾ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੇਲੋਡਸ ਨੂੰ ਭੂ-ਸਥਿਰ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ GSLV ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ CE-7.5 ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਰੂਸ ਤੋਂ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਇੰਜਣ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[9]
GSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:
ਦਹਾਕਾ | ਸਫ਼ਲ | ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ | ਅਸਫ਼ਲ | ਕੁੱਲ |
---|---|---|---|---|
2000s | 2 | 2 | 1 | 5 |
2010s | 6 | 0 | 2 | 8 |
2020s | 0 | 0 | 1 | 1 |
ਕੁੱਲ | 8 | 2 | 4 | 14 |
ਜੀਓਸਿੰਕ੍ਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਮਾਰਕ III (GSLV Mark III)[ਸੋਧੋ]
ਜੀਓਸਿੰਕ੍ਰੋਨਸ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਮਾਰਕ III (GSLV Mk III), ਜਿਸਨੂੰ LVM3 ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਰਾਕੇਟ ਹੈ। ਜੀਐਸਐਲਵੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕ੍ਰਾਇਓਜੇਨਿਕ ਇੰਜਣ ਅਤੇ ਬੂਸਟਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਲੇਲੋਡ ਸਮਰੱਥਾ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੰਚਾਰ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[10] LVM3 ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।[11]
GSLV ਮਾਰਕ III ਲਾਂਚ ਦਾ ਦਹਾਕੇ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:
ਦਹਾਕਾ | ਸਫ਼ਲ | ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ | ਅਸਫ਼ਲ | ਕੁੱਲ |
---|---|---|---|---|
2010s | 4 | 0 | 0 | 4[12] |
ਸਮਾਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SSLV)[ਸੋਧੋ]
ਸਮਾਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ (SSLV) ਇੱਕ ਛੋਟੀ-ਲਿਫਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲ ਹੈ ਜੋ ਇਸਰੋ ਦੁਆਰਾ 500 ਕਿਲੋ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਔਰਬਿਟ (500 kmi (1,600,000 fft)) ਜਾਂ 300 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਪੇਲੋਡ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੂਰਜ-ਸਮਕਾਲੀ ਔਰਬਿਟ (500 ਕਿਮੀ (1,600,000 ਫੁੱਟ)) [13] ਛੋਟੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਲਟੀਪਲ ਔਰਬਿਟਲ ਡਰਾਪ-ਆਫਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ।[14][15][16]
SSLV ਲਾਂਚਾਂ ਦਾ ਦਹਾਕੇ-ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ:
ਦਹਾਕਾ | ਸਫ਼ਲ | ਅਰਧ ਸਫ਼ਲ | ਅਸਫ਼ਲ | ਕੁੱਲ |
---|---|---|---|---|
2020s | 0 | 0 | 1 | 1 |
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Chairman ISRO, Secretary DOS". 18 January 2022. Archived from the original on 13 January 2022. Retrieved 18 January 2022.
- ↑ "Annual Report 2021–22, Department of Space" (PDF). 27 April 2022. Archived (PDF) from the original on 27 April 2022. Retrieved 28 April 2022.
- ↑ "Budget 2022: Space gets Rs 13,700 crore as India pushes Gaganyaan, missions to Sun, Venus". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 1 February 2022. Archived from the original on 1 February 2022. Retrieved 2 February 2022.
- ↑ Gupta et al. 1697.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedSLVFlipbook
- ↑ "Augumented Satellite Launch Vehicle". Archived from the original on 29 August 2009. Retrieved 19 July 2009.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedITASLV
- ↑ "PSLV (1)". Gunter's Space Page. Archived from the original on 5 December 2020. Retrieved 21 March 2021.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedflGSLVQuest
- ↑ "'India masters rocket science': Here's why the new ISRO launch is special". Hindustan Times. 15 November 2018. Archived from the original on 15 November 2018. Retrieved 19 March 2021.
- ↑ "Gaganyaan: Isro's unmanned space mission for December 2020 likely to be delayed". Business Standard. 16 August 2020. Archived from the original on 13 April 2021. Retrieved 19 March 2021 – via Press Trust of India.
- ↑ "GSLV MkIII-D2 successfully launches GSAT-29". ISRO. Archived from the original on 14 November 2018. Retrieved 14 November 2018.
- ↑ "SSLV technical brochure V12" (PDF). 20 December 2019. Archived (PDF) from the original on 20 December 2019. Retrieved 20 December 2019.
- ↑ Gunter's space page: SSLV
- ↑ "SSLV". space.skyrocket.de. Retrieved 2018-12-09.
- ↑ "Department of Space presentation on 18 January 2019" (PDF). 18 January 2019. Retrieved 30 January 2019.