ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਬਾਜੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਡਬਲਿਊ.ਆਰ.ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਰਮਤੇ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਅਲਬਰੂਨੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਿਮਾਚਲ,ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਗਿਆਰਵੀਂ ਤੋਂ ਤੇਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਦੁਰਾਨ ਦੂਰ ਦੂਰਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਲਈ ‘ਬੜੋ ਥਾਂ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਵੱਡੀ ਥਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਲੰਬੇ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਮਗਰੋਂ 1417 ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ,1418 ਵਿੱਚ ਸਵਿਟਰਜ਼ਰਲੈਂਡ, 1422 ਵਿੱਚ ਇਟਲੀ ਅਤੇ 1427 ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਮਦ 1490 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਟੋਲੀ ਆਇਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ। ਸਵੀਡਨ ਵਿੱਚ ਕਬੀਲੇ 1512 ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਜਿਥੇ ਕਿ 1914 ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਲੋਕ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਏ। 16 ਅਗਸਤ 1759 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਇਲਿਜਾਬੈਥ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸੈਂਟ ਪੀਟਰਵਰਗ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿਤੀ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 1766 ਵਿੱਚ ਸੇਨੇਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਦੱਸ ਕੋਪਕ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦਾ ਟੈਕਸ ਲਗਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਏ ਜ਼ਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਐਕਟ ਨੂੰ ਏਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਨੀਂਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਇਹ ਰਮਤੇ ਕਬੀਲੇ ਉਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ,ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ,ਆਸਟਰੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਤੁਰਕੀ ਇਰਾਨ ਤੇ ਇਰਾਕ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਵਸੇ ਕੁਰਦ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਇਸ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਜੀਗਰ ਕਬੀਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਕਿੱਤਾਗਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਕਿੱਤੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਸਰ ਭੈਂਜਿਲ ਇਬਟਸਨ ਆਪਣੀ 1883 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ | ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਇੱਕ ਜਾਂਗਲੀ ਕਬੀਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਵਰਣ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਚਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ| ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ| ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੂਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ,ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਏ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਮਾਣ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਆਤਮ ਸੁੱਰਖਿਆ ਹੀ ਸੀ| ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ਹੁਰੂ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਏਨੇ ਜੁਲਮ ਹੋਏ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਨਾਂ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਸਨ| ਜੇ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਥਾਂ ਪੁੱਛਦਾ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਇਹ “ਮੈਂ ਗੁਆਰ ਛੂੰ” ਆਖ ਦਿੰਦੇ| ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ| ਬਾਜ਼ੀਗਰਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਕਿੱਤਾਗਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ| ਸਰ ਭੈਂਜਿਲ ਇਬਟਸਨ ਆਪਣੀ1883 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ| ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਇੱਕ ਜਾਂਗਲੀ ਕਬੀਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਵਰਣ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਚਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ| ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ| ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੂਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ,ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿ੦ਰਤ ਕਰ ਗਏ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਮਾਣ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਆਤਮ ਸੁੱਰਖਿਆ ਹੀ ਸੀ| ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ਹੁਰੂ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਏਨੇ ਜੁਲਮ ਹੋਏ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਨਾਂ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਸਨ| ਜੇ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਥਾਂ ਪੁੱਛਦਾ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਇਹ “ਮੈਂ ਗੁਆਰ ਛੂੰ” ਆਖ ਦਿੰਦੇ| ਬਾਜੀਗਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਹਾੜੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵੇਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸੂਈਆਂ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕ ਬਦਲੇ ਚ ਕਣਕ ਦੀ ਥਾਲੀ ਭਰ ਕੇ ਬਾਜੀਗਰਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ|

ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿੱਚ

ਬਾਜੀਗਰਾਂ ਦੇ ਨਾ ਵਿਆਹੀ ਮੇਰੀ ਮਾਏ,
ਉਹ ਤਾਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਗੁਥਲੀ ਫੜਾ ਦੇਣਗੇ,
ਸਾਨੂੰ ਸੂਈਆਂ ਵੇਚਣ ਲਾ ਦੇਣਗੇ,
ਸਾਨੂੰ ਸੂਈਆਂ ......,

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਜਨਮ ਰਸਮਾਂ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਗਰਭਵਤੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਗਰਭ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੀ !ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁੰਡ, ਨਾਰੀਅਲ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਹਰੜ ਦਾ ਚੂਰਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਦੀ ਰਸਮ, ਬੱਚਾ ਜੱਚਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਅੰਨ ਛੁਹਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਸਮਾਨ ਦੀ ਰਸਮ, ਝੰਡ ਲਾਹੁਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਵੰਡਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਛੱਟੀ ਦੀ ਰਸਮ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ|

ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ

ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾ ਹੈ| ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਠੇ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ| ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੰਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵ੍ਹ੍ਹੇ ਖੇਡ ‘ਵੀਣੀ ਫੜਨੀ* ਉਚੇਚੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ| ਫਿਰ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘੋੜੀਆਂ ਗਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਬੋਦੀ ਗੁਦਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਬੋਦੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ, ਗਾਨਾ ਬੰਨਣਾ, ਵੱਟਣਾ ਮਲਣਾ, ਖਾਰੇ ਦੀ ਰਸਮ, ਖਾਰੇ ਤੋਂ ਉਤਾਰਨਾ, ਸਿਹਰਾ ਬੰਨਣਾ, ਵਾਂਗ ਫੜਨਾ, ਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ, ਮਿੱਠੇ ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ, ਡੋਲੀ ਚਾੜ੍ਹਨਾ, ਪਾਣੀ ਵਾਰਨਾ, ਗਾਨਾ ਖੋਲ੍ਹਣ, ਸਾਂਡਾ ਖੇਡਣ, ਤੀਲੇ ਖੇਡਣਾ, ਚੌਂਕੇ ਚਾੜਨ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਦੀ ਰਸਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਸੰਪੰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ|

ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਪੰਜ ਪੀਰਾਂ ਅਤੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਮਹਾਤਮਾ ਦੀ ਉਪਾਸਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ| ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸਾ ਸਾਈਂ, ਬਾਬਾ ਹਾਥੀ ਰਾਮ, ਬਾਬੂ ਬੇਪਰਵਾਹ, ਬਾਬਾ ਈਸ਼ਰ ਗਿਰ, ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਚੰਦ, ਗੋਪਾਲ ਮੰਦਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੀ ਪੂਜਾ, ਬੀਬੀਆ ਦੀ ਕੰਦੂਰੀ ਦੇਣਾ, ਬਾਬਾ ਮੰਗਲ ਦਾਸ, ਸਾਈ ਸੋਹਣੇ ਸ਼ਹਾਹ, ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਲਾਲ ਦੀ ਬੜੀ ਸ਼ਹਰਧਾ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ| ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਕਈ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਵਾ ਲਾਲ ਦੇ ਸਥਾਨ ਬਣੇ ਹੋਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਭਰਦਾ ਹੈ|

ਲੋਕ ਨਾਚ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ^ਨਾਚ ਦੀ ਬਾਰ ਦੇ ਵੱਖ^ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਹੈ| ਭੰਗੜਾ, ਲੁੱਡੀ, ਝੂੰਮਰ, ਧਮਾਲ, ਘੁੰਮਰ, ਜੱਲ੍ਹੀ, ਡੰਡਾਰਸ, ਸਿਆਲਕੋਟੀਆ ਨਾਚ, ਚੂਹੀ ਨਾਚ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਹਨ| ਸੰਮੀ, ਦੋ^ਤਾੜੀ ਨਾਚ, ਸਵਾਂਗ ਨਾਚ, ਬਾਗਾ ਸ਼ਹੂੰ,ਨਾਗ ਨਾਚ, ਪਠਾਣੀਆ ਨਾਚ, ਗੈਂਡਾ ਨਾਚ, ਅਰਜੋਈ ਨਾਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਹਨ| ਧਮਾਲ ਤੇ ਨੱਚਣ ਵਾਲਾ ਰੂਹਾਨੀ ਨਾਚ ‘ਜੱਲੀ* ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ|

ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲਾ ਜਿਥੇ ਬਾਜ਼ੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸੇਸ਼ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰੁਚੀ ਰਖਦਾ ਹੈ| ਬਾਜੀ ਪਾਉਣੀ, ਵੀਣੀ ਫੜਨਾ, ਕ੍ਹੁਤੀ, ਭਾਜ, ਭਿੰਡੀ, ਕੋਟਲਾ, ਸੋਚੀ, ਗਾਂ ਚੁੰਘਣਾ, ਤੀਰ ਤੁੱਕਾ ਆਦਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ-ਖੇਡਾਂ ਹਨ|

ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਪੁਰਖਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਭੂਤਾਂ,ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਲੇ ਇਲਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਧਾਗੇ ਤਵੀਤਾਂ ਅਤੇ ਟੂਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਹਥੌਲਿਆਂ ਅਤੇ ਝਾੜਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸੁੱਖਾਂ ਸੁੱਖਣ, ਆਤਮਾ ਤੇ ਜੂਨੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ|

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਲੋਕ - ਕਹਾਣੀਆਂ

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਕ ਲੰਬੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਲੋਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵੰਨਗੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਤਰ ਉਹ ਕਥਾਵਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਕਬੀਲਾ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਮਾਜ ਸਾਸ਼ਤਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਾਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚ ਛੁਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਇਹ ਕਥਾਵਾਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਥਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਲੰਬਾ ਇਤਿਹਾਸ , ਟੋਟਮ ਟੈਬ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅੱਖਰ ਗਿਆਨ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਥਾਵਾਂ ਗੁੰਮ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਵਾਚ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੌਖਿਕ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਡਾ . ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਲੋਕ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ‘ ਬਾਤਾਂ ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ , ਬਾਤ ਲੋਕ ਮਨ ਦੀ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਗਤ ਰੂੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੀ ਉਸਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

” 1. ਐਲਨ ਡੰਡੀਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਲੋਕ -

ਕਥਾ ਜਾਂ ਲੋਕ - ਵਾਰਤਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੀ ਥਾਂ ਲੋਕ - ਕਹਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਉਸ ਲੋਕ - ਸਾਹਿਤ ਰੂਪ ਤੋਂ ਹੈ , ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲੋਕ - ਕਥਾ ਕਿਹਾ ਹੈ । ਉਹ ਲੋਕ - ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ , ਦਿੱਸਦੇ , ਅਣਦਿੱਸਦੇ , ਮਾਤਲੋਕ , ਅਕਾਸ਼ , ਪਾਤਾਲ , ਨਰਕ , ਸੁਰਗ ਵਿਚ ਆਦਿ ਹਰ ਥਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪਾਤਰ ਮਾਨਵੀ ਅਤੇ ਅਮਾਨਵੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਜੀਅਜੀਅ - ਜੰਤੂ , ਪਸ਼ੂ - ਪੰਛੀ , ਅੱਗ , ਪਾਣੀ , ਹਵਾ , ਪਰੀਆਂ , ਭੈਣਾਂ , ਚੁਣੇਲਾਂ , ਭੂਤ , ਦੈਂਤ , ਦੇਵਤੇ , ਪਹਾੜ , ਸਮੁੰਦਰ , ਬ੍ਰਿਛ ਆਦਿ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਦਿੱਸਦੇ ਹਨ । ਲੋਕ - ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਰਸੇ ਦੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਹਨ ।

2. ਡਾ . ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖਹਿਰਾ ਲੋਕ -

ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ - ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਧਿਅਮ ਸਮਝਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ,'ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਮਨ ਨੂੰ ਸਾਰਥਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਲੋਕ - ਕਥਾਵਾਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਲੋਕ - ਵਿਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਵਹਿਣ ਹਨ । ... ਲੋਕ - ਕਥਾਵਾਂ ਸਮਾਜਕ , ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ - ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਸਰਵ - ਸਾਂਝੇ ਅਤੇ ਸਰਵ - ਪ੍ਰਵਾਨੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਪੱਕਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੋਰੀ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਰੀਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ । ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਲੋਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਥਾਵਾਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਿਖੜੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਾਵਾਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਉਸਾਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਕਬੀਲਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਿਸਨੂੰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ‘ ਸਾਕੀਆਂ ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਸੁਣਾ ਕੇ ਭਟਕੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਬੀਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਥਾਹ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :-

1. ਲਾਲ ਵਛੇਰੀ ਕਥਾ : - 

ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਥਾ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਜਿਗਿਆਸਾ ਭਰਭੂਰ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਬੱਚਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਦਮ ਕੁਤਕੁਤਾੜੀਆਂ ਕੱਢਣ ਤੇ ਖਿੜਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਉਂਗਲ ਫੜਕੇ ਉਸਨੂੰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਲਪਨਿਕ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਬੱਚਾ ਖਿੜਾ ਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਇਕ ਸੰਜੀਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਾਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਾ ਇੰਜ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ : -

             ਈ ਲਿਆਵਾ ਲੱਕੜੀ 
             ਈ ਲਿਆਵਾ ਦੂਧ
              ਈ ਬਾਲਾ ਆਗ
           ਈ ਘਾਲਾ ਖੰਡ ਤੇ ਚਾਹ 
             ਈ ਬਣਾਵਾ ਚਾਹ  
     ਲੈ ਵਈ ! ਏਥੇ ਮੇਰੀ ਘੋੜੀ ਆਈ
         ਲਾਲ ਵਛੇਰੀ ਆਈ 
    ਲੱਭਗੀ ਲੱਭਗੀ ਲੱਭਗੀ ! !

2. ਟੋਟੇ ਟੋ ਦੀ ਕਥਾ : - 

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਏ ਡੇ ਟੋ ਦੀ ਕਥਾ ਬਹੁਤ । ਜਲਿਤ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਾ ਲਗਭਗ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ । ਪਣੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਮੂਧੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਪਰ ਥੱਲੇ ਨੂੰ ਭੁੱਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਝੂਲਦਾ । ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਂਬਰ , ਸੌਣ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਹੋਇਆ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਖਦਾ ਹੈ : -

             ਟੋਡੇ ਦੋ 
             ਟੋਡੇ ਟੋ 
     ਲੱਲਾ ਝੂਟਾਂ ਟੋਡ ਟੋ
    ਖਾਲਾ ਬਾਟੀ ਟੋਡੇ ਟੋ 
   ਪੀਲਾ ਪਾਣੀ ਟੋਡੋ ਟੋਲੇ

ਇਸ ਕਥਾ ਦਾ ਮੰਤਵ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੰਨੋਰੰਜਨ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ ਟੋਡੇ ਟੇ ’ ਦੀ ਕਥਾ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

3. ਢੀਂਗਰੀ ਕਥਾ : - ਢੀਂਗਰੀ ਕਥਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਬਦਨਾਮੀ ਨਾਲ ਹੈ । ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਿਆਣੇ ਲੋਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਢੀਂਗਰੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਰਸਤੇ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਬੀਲ ਵਿੱਚ ਢੀਂਗਰੀ ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਭਾਵ ‘ ਮੁਸੀਬਤ ’ ਹੈ । ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ‘ ਢੀਂਗਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ : -
                                  ਇਕੋ ਤੋਂ ਛੋਰਾ 
                                     ਫੇਰ ?  
                        ਫੇਰ ਕਾਈਂ ਓਰੇ ਮਗਰ ਇਕੋ
                          ਢੀਂਗਰੀ ਲਾਗ ਗਈ 
                                   ਫੇਰ ? 
                        ਫੇਰ ਕਾਈਂ ਤੇ ਢੀਂਗਰੀ ਪਾਲੇ
                              ਪਿਛੋ ਛਡਾਵਾ
                          ਢੀਂਗਰੀ ਕੱਤਾ ਮੇਲਾ
                                  ਫੇਰ? 
                               ਫੇਰ ਕਾਈਂ 
                       ਬੱਚਾ ਢੀਂਗਰੀ ਪਾਲੇ ਬੱਚੀਂ
ਢੀਂਗਰੀ ਕਥਾ ਦਾ ਸਬੰਧ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ । ਏਂਗਰੀ ਕਥਾ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟੋਟਮ ਟੈਬੂ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀਗਲਤੀ ਕਰ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਖਮਿਆਜ਼ਾ ਚਾਰ ਪੀੜੀਆਂ ਤੱਕ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

4. ਬੁਗਦੂ ਕਥਾ : - 

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ , ਪਹਿਨਣ ' ਤੇ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਣ ਬਾਰੇ ਬੁਗਦੂ ਕਥਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ । ‘ ਬਗਦ ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਿੱਧਵ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਕਬੀਲਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਦ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕਥਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : -

                ਇਕ ਤੋ 
                ਬੁਗਦੂ
                 ਫੇਰ ?
              ਫੇਰ ਕਾਈਂ 
             ਨਾ ਤੂੰ ਖਾਵਾ 
             ਨਾ ਉ ਪੀਵਾ 
            ਨਾ ਉ ਘਾਲਾ  
            ਨਾ ਤੂੰ ਜੀਵਾ
               ਫੇਰ ? 
          ਫੇਰ ਕਾਈਂ 
        ਇੱਕੋ ਤੋ ਬੁਗਦੂ 

ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ‘ ਬੁਗਦੂ ਕਥਾ' ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਰਿਸ਼ਟ ਪੁਸ਼ਟ ਬਣਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਉਹ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਾ ਬੁਗਦੂ ਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ । ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਸਹੀ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬੁਗਦੂ ਕਹਿ ਕੇ ਮਿਹਣਾ ਵੀ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਡਿਮ ਡੋਡੋ ਦੀ ਕਹਾਣੀ : - ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੱਚਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਮਝਾਉਣ ਤੇ ਵੀ ਬਾਜ਼ ਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਲਈ ‘ ਡਿਮ ਡੋਡੋ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ :- 
                           ਓ ਬੱਚਾ ਸੋਜੋ 
                      ਨਹੀਂ ਤੇ ਡਿਮ ਡੋਡੋ 
                        ਆ ਜਈਆ
                      ਓ ਤਾਜੀ ਸੋ ਜੋ
                ਨਹੀਂ ਤੇ ਡਿਮ ਡੰਡੇ ਆ ਜਈਆ
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ ਡਿਮ ਡੋਡੋ ' ਕੋਈ ਕਾਲਪਨਿਕ ਦੈਂਤਨੁਮਾ ਔਰਤ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਬਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾਕ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿਚ ' ਡਿਮ ਡੋਡ ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੇਠ ਰੱਖਣ ਲਈ ਘੜੀ ਗਈ ਹੈ ।

5. ਕਮਲ ਕਾਦੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ : -

ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਕਾਦ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ । ਕਬੀਲ ਵਿੱਚ ‘ ਕਾਦ ’ ਸਿੱਧੜ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । - ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੌਕੰਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਲ ਦੇ ' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਚਲਦੀ ਆਈ ਹੈ । ਮਜ਼ਾਕ ਵਜੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਲਾ ਕੱਦ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।:-

                    ਇਕੋ ਤੋ ਕਮਲਿਓ ਕਾਦੂ
                    ਕਮਲਿਓ ਕਾਦੂ
                ਚੀਜ਼ੀ ਲੇ ਨੇ ਗਿਓ
                       ਫੇਰ ? 
              ਫੇਰ ਕਾਈਂ ਕਮਲਿਓ ਕਾਦੂ
              ਰਾਹੇ ਮਈ ਈ ਗ਼ਮ ਗਿਓ 

ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ‘ ਕਮਲੇ ਕਾਦੂ ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੌਕੰਨਾ ਤੇ ਫੁਰਤੀਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇੱਕ ਸੁਚੱਜੀ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਣ । ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵੰਨਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

6. ਬਾਡੂ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ : -

ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਅਤੇ ਵਰਚਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਬਾਡੂ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ । ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ “ ਬਾਡੂ ਬਿੱਲਾ ” ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਬੱਚੇ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ਰਾਰਤ ਜਾਂ ਜਿੱਦ ਕਰਨ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ‘ ਬਾਡੂ ਬਿੱਲੇ ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਬਾਡੂ ਬਿੱਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਹਰ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ ਇੰਨੀ ਕੁ ਮਾਰ ਵਾਤ ਓਪਰੇ ਪੜਗੀ ਰਾਤ ' ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ , ਜਿੰਨ , ਚੁੜੇਲਾਂ , ਫਲੋ ਡਿਆਂ , ਪਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅੰਦਰ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਸੱਚ ਵਿਦਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਉਸਾਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲੋਕ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਧਾਰਨ ਘਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਹਨ । ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਕਬੀਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਧਰਮ ,ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰ ਕੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।