ਉਦਾਯਨ
ਉਦਾਯਨ | |
|---|---|
| ਨਿੱਜੀ | |
| ਜਨਮ | |
| ਧਰਮ | ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ |
ਉਦਯਾਨ, (ਦੇਵਨਾਗਰੀ: उदयन) ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਦਯਨਾਚਾਰੀਆ ( ਉਦਯਾਨਾਚਾਰੀਆ, ਜਾਂ ਮਾਸਟਰ ਉਦਯਨ) (ਲਗਭਗ 975- 1050 ਈ.) ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਆ ਸਕੂਲ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਤਰਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਰਮਕਿਰਤੀ, ਗਿਆਨਸ਼੍ਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪਦਾਰਥਵਾਦ (ਚਾਰਵਾਕ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ।[2] [3] ਉਸਨੂੰ ਨਿਆ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4]
ਉਦਯਾਨ ਨੇ ਤਰਕ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਕੂਲਾਂ (ਨਿਆਯਾ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ੇਸ਼ਿਕਾ ) ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੇ ਗਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨਵਿਆ-ਨਿਆਏ ("ਨਵਾਂ ਨਿਆਇਆ") ਸਕੂਲ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ, "ਸਹੀ" ਤਰਕ ਦੇ ਗੰਗੇਸ਼ਾ ਉਪਾਧਿਆਏ ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਜੋਕੇ ਦਰਭੰਗਾ, ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਿਥਿਲਾ ਦੇ ਕਰਿਆਨ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਉਦਯਾਨ ਨੇ ਵਾਚਸਪਤੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਤੇ ਉਪ-ਗਲਾਸ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਿਆ-ਵਰਤਿਕਾ-ਤਾਤਪਰਯ-ਟਿਕਾ-ਪਰਿਸ਼ੁਧੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5] ਉਸਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਸੁਮਾਂਜਲੀ, ਆਤਮਾ-ਤੱਤ-ਵਿਵੇਕਾ, ਕਿਰਨਾਵਲੀ ਅਤੇ ਨਿਆ-ਪਰਿਸ਼ਿਸ਼ਟ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੋਧਾ ਸਿੱਧੀ ਜਾਂ ਬੋਧਾ ਸ਼ੁੱਧੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)।
ਨਿਆਇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਦਯਾਨ ਨੂੰ ਬੋਧੀ ਤਰਕਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਢਾਹ ਦੇਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6][7] ਉਸਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ-ਪਛਾਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8]
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਹੁਣ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਿਥਿਲਾ, ਬਿਹਾਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਦਯਾਨ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਵਾਨ ਲਗਭਗ ਇੱਕਮਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਨਿਆਯ-ਵੈਸ਼ੇਸਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਉਹ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਆਏ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ( ਨਵਿਆ-ਨਿਆਏ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ-ਫੁੱਲਦਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਮਾਸਟਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਵਜੋਂ ਚਮਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਗੰਗੇਸ਼ ਉਪਾਧਿਆਏ, 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵਿਆ-ਨਿਆਯ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਦਯਾਨ ਨੂੰ "ਆਚਾਰਿਆਹ" (ਲਿਟ. ਮਾਸਟਰ/ਅਧਿਆਪਕ) ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਡੀ.ਸੀ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਨੇ "12ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ [= ਉਦਾਯਨ] ਨੂੰ ਨਿਆਯ-ਵੈਸ਼ੇਸਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵਿਰੋਧੀ ਕੈਂਪਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ"।
14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ, ਮਾਧਵਾਚਾਰੀਆ, ਸਰਵਦਰਸਨਸਮਗ੍ਰਹ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ "ਇੱਕ ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਰ ਥਾਂ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ" (ਵਿਸ਼ਵਵਿਖਯਾਤਕੀਰ੍ਤਿਹ) ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ "ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਉਲਟ ਕੰਢੇ ਦੇਖੇ ਹਨ। ਤਰਕ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ" (ਨਯਾਨਯਪਰਾਵਰਾਪਰਾਦ੍ਰਿਕ), ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜੋ ਇੱਕ ਤਰਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[9]
ਉਦਯਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਲਕਸ਼ਣਾਵਲੀ ਦੀ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਸੁਲਝ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਆਇਤ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਕਾ ਯੁੱਗ 906 (984-985 ਈਸਵੀ) ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਹ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਜੋਂ ਸਰਗਰਮ ਸੀ।[10]
ਨਿਆਕੁਸੁਮਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ[ਸੋਧੋ]
ਉਦਯਾਨ ਦੀ ਨਿਆਕੁਸੁਮਾਂਜਲੀ ਨੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਨੌਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।[11][12][13]
- ਕ੍ਰਿਆਤ (ਲਿਟ. "ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ"): ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਰਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।[11]
- ਅਯੋਜਨਾਤ (ਲਿਟ. ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ): ਪਰਮਾਣੂ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੋੜਨ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਗਤੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਰੋਤ ਨੇ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਪਰਮਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਇਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਰੋਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।[11]
- ਧਾਤਿਆਦੇਹ (ਸਹਾਰਾ ਤੋਂ): ਕੁਝ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ. ਅਕਲਮੰਦ ਅਦਰਸਤਾ (ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅਣਦੇਖੇ ਸਿਧਾਂਤ) ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੁਝ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਹੈ. ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।[11]
- ਪਦ (ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਸ਼ਬਦ): ਹਰੇਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਰਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਤਯਾਤਹ (ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ): ਵੇਦ ਅਚੱਲ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਨਿਕੰਮੇ ਹਨ। ਅਚਨਚੇਤ ਵੇਦ ਗਲਤ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਰਚੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਚਨਚੇਤ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਲੇਖਕ ਰੱਬ ਹੈ।[11]
- ਸ਼੍ਰੁਤੇਹ (ਲਿਖਤ, ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਤੋਂ): ਅਚੁੱਕ ਵੇਦ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਬ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।[11]
- ਵਾਕਯਤ (ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਤੋਂ): ਵੇਦ ਨੈਤਿਕ ਨਿਯਮਾਂ, ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ ਹਨ। ਦੈਵੀ ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਮਨਾਹੀ ਕੇਵਲ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਉਹ ਬ੍ਰਹਮ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।[11]
- ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਤੋਂ ਸੰਖਿਆ : ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੇਵਲ ਨੰਬਰ "ਇੱਕ" ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਚੇਤਨਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦੇ ਅਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਚੇਤਨਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸਵੈ-ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਹ ਯੋਗਤਾ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਚੀਜ਼ ਬ੍ਰਹਮ ਚੇਤਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[11]
- ਅਦਸ਼ਾਤ (ਅਦਭੁਤ ਤੋਂ): ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਵੱਢਦਾ ਹੈ। ਗੁਣ ਅਤੇ ਔਗੁਣ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁਣ ਅਤੇ ਕਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਨ ਧਾਰਨਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸ਼ਕਤੀ ਅਕਲਮੰਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਹ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।[11]
ਉਦਯਨ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮ[ਸੋਧੋ]
ਉਦਯਨ ਨੂੰ ਸੱਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਚੇ ਗਏ ਹਨ।[10]
- ਲਕਸ਼ਣਮਾਲਾ : ਇਹ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮੈਨੂਅਲ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਆ ਦੀਆਂ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਵੈਸੇਸਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਲਕਸ਼ਣਾਵਲੀ : ਇਹ ਰਚਨਾ ਸਰੂਪ, ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਲਕਸ਼ਨਾਮਲਾ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੈਸੇਸਿਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਪ-ਵਿਭਾਗਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।
- ਆਤਮਤੱਤਵਿਵੇਕਾ : ਇਹ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਚਾਰ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਅਧਿਆਏ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਆਤਮਾ (ਆਤਮਾ) ਦੀ ਗੈਰ-ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਆ-ਵੈਸੇਸਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
- ਨਿਆਕੁਸੁਮੰਜਲੀ : (ਉਪਰੋਕਤ ਰੂਪਰੇਖਾ ਦੇਖੋ)
- ਨਿਆਪਰਿਸ਼ਟ : ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਗ੍ਰਹਸਥਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਜੋ ਨਿਆਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਨਿਆਵਰਤੀਕਟਾਤਪਰਯਪਰਿਸ਼ੁਧੀ : ਇਹ ਵਾਕਸਪਤੀਮਿਸਰਾ ਦੀ ਨਿਆਵਰਤੀਕਟਾਤਪਰਯਾਟਿਕਾ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਟਿੱਪਣੀ ਹੈ।
- ਕਿਰਣਾਵਲੀ : ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਪਦ ਦੇ ਪਦਰਥਧਰਮਸਮਗ੍ਰਹ ਦੀ ਇੱਕ ਟਿੱਪਣੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Dalal, Roshen (2014), Hinduism: An Alphabetical Guide, UK: Penguin
- ↑ Dasgupta, Surendranath (1975). A History of Indian Philosophy (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-0412-8.
- ↑ Matilal, Bimal Krishna; Ganeri, Jonardon; Tiwari, Heeraman (1998-01-01). The Character of Logic in India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). SUNY Press. ISBN 978-0-7914-3739-1.
- ↑ "Udayana (11th century)". Routledge Encyclopedia of Philosophy (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2022-02-19.
- ↑ Subodh, Kapoor (2002), Companion Encyclopaedia of Hindu Philosophy: An Exposition of the Principle [sic Religio-philosophical Systems and an Examination of Different Schools of Thought. Genesis Publishing]
- ↑ Tachikawa, M. (2012), The Structure of the World in Udayana’s Realism: A Study of the Lakṣaṇāvalī and theKiraṇāvalī. Springer
- ↑ Vidyabhushana S.C. (1988). A History of Indian Logic: Ancient, Mediaeval and Modern Schools. Motilal Banarsidass.
- ↑ Potter, Karl; Bhattacharya, Sibajiban (1970). The Encyclopedia of Indian Philosophies, Vol.2. Delhi: Motilal Banarsidass. p. 521. ISBN 9788120803091. Retrieved 8 July 2020.
- ↑ Madhavacharya (Vidyaranya Swami), E. B. Cowell (1882). Sarva-Darsana-Samgraha by Madhavacharya (Vidyaranya Swami) - tr by E.B.Cowell (in English). Sabyasachi Mishra.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ 10.0 10.1 George Chemparathy (1972). An Indian rational Theology: Introduction to Udayana's Nyakusumanjali. Druck: Ernst Becvar, A-1130 Wien: Indologisches Institut der Universität Wien, Sammlung De Nobili. pp. 19–25.
{{cite book}}: CS1 maint: location (link) ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 Sharma, C. (1997). A Critical Survey of Indian Philosophy, Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0365-5, pp.209-10 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "csharma" defined multiple times with different content - ↑ Mohanty, J.N. & Gupta, Bina (2000). Classical Indian Philosophy, Rowman and Littlefield
- ↑ Majumdar, A.K. (1977). Concise History of Ancient India: Hinduism: society, religion & philosophy