ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ
ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਤਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਪੱਖ ਰਹਿਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਨਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ।[1] ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਮਿਰੀਐਮ-ਵੈਬਸਟ੍ਰਿਕ ਸ਼ਬਦ-ਕੋਸ਼[2] ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, "ਧਰਮ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਜਾਂ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਅਲਹਿਦਗੀ" ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਿਕਤਾ, ਨਾਸਤਿਕਤਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਂ ਸਿਵਲ ਮਾਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਇੱਛਾ, ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਧਰਮ ਤੋਂ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਹੈ।
ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ (ਸੈਕੂਲਰਿਜ਼ਮ) ਆਪਣੀਆਂ ਬੌਧਿਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀ ਅਤੇ ਰੋਮੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਪਿਕੂਰਸ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸ ਔਰੇਲੀਅਸ; ਬੋਧੀ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਾਨ ਲੌਕ, ਡੈਨੀਜ ਡਿਡਰੋਟ, ਵੋਲਟਾਇਰ, ਬਾਰੂਚ ਸਪਿਨਜ਼ਾ, ਜੇਮਜ਼ ਮੈਡੀਸਨ, ਥਾਮਸ ਜੇਫਰਸਨ ਅਤੇ ਥਾਮਸ ਪਾਈਨ; ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਾਸਤਿਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੋਬਰਟ ਇੰਗਰਸੋਲ, ਬਰਟਰੈਂਡ ਰਸਲ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਹਿਚਨੇਸ ਤੋਂ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਮ ਤੋਂ ਦੂਜੇ 'ਅਲੌਕਿਕ' ਅਤੇ 'ਇਸ ਸੰਸਾਰਕ' ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕੁਦਰਤ, ਤਰਕ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਦਲੀਲਾਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਯੂਰਪੀ ਲੈਕਸੀਵਾਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਵੱਲ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੈਕੂਲਰਿਅਮੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ, ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਜ ਚਰਚ ਜਾਂ ਹੋਰ ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਕਸਰ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਜ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੱਦ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।[4][5]
ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ
[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ਬਦ "ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ" ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੇਖਕ ਜਾਰਜ ਜੇਬ ਹੋਚਿਓਕ ਦੁਆਰਾ 1851 ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਵਾਂ ਸੀ, ਪਰ ਅਜ਼ਾਦ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਆਮ ਧਾਰਣਾ ਉਸ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।ਧਾਰਮਿਕ ਮਜ਼ਹਬ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰਦੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਹੋਲੋਕੋ ਨੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਅਲਗ ਸਮਾਜਿਕ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਅਗਿਆਤ, ਹੋਚਿਓਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੋਈ ਝਗੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਹੇਜਿਆਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ, ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।' 'ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜਾਂ ਅਗਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸੱਚ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਅਜ਼ਾਦ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ ਕਾਰਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਨਿਰਪੱਖ ਗਿਆਨ ਸਪਸ਼ਟ ਉਹ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਇਹ ਜੀਵਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ[6]।
ਸੁਸਾਇਟੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸੈਕੂਲਰਵਾਦ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਬੈਰੀ ਕੌਸਿੰਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ: ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਨਰਮ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ।ਕੌਸਿੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸਖ਼ਤ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾਵਾਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਨਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਰਮ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ, "ਸੰਪੂਰਨ ਸੱਚ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਸੰਭਵ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਸੰਦੇਹਵਾਦ ਅਤੇ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਖਾਸ ਤਰਜੀਹਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।."[7]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਣ ਲਈ, ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਡੋਮੇਨੀਕ ਮਾਰਬਾਨਿਆਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਤੇ ਤਰਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸੈਕੂਲਰਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਲਈ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਧੀਨ ਆਗਿਆ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੈਕੂਲਰਵਾਦ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗ੍ਰੀਸ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸੰਨ 1900 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Secularism & Secularity: Contemporary International Perspectives". Edited by Barry A. Kosmin and Ariela Keysar. Hartford, CT: Institute for the Study of Secularism in Society and Culture (ISSSC), 2007.
- ↑ "Merriam-Webster Dictionary". Merriam-Webster. Merriam-Webster Inc.
- ↑ Yaniv Roznai citing Domenic Marbaniang in "Negotiating the Eternal: The Paradox of Entrenching Secularism in Constitutions," Michigan State Law Review 253, 2017, p.324
- ↑ Yavuz, Hakan M. and John L. Esposio (2003) ‘’Turkish Islam and the Secular State: The Gulen Movement’’. Syracuse University, pg. xv–xvii. ISBN 0-8156-3040-9
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000D-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000E-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Kosmin, Barry A. "Hard and soft secularists and hard and soft secularism: An intellectual and research challenge."" (PDF). Archived from the original (PDF) on March 27, 2009. Retrieved 2011-03-24.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help); Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.