ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਸੰਗੀਤ
ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਉਲ, ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦੀ, ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰੀ ਕਲਾਸੀਕਲ, ਕੀਰਤਨ, ਸ਼ਿਆਮ ਸੰਗੀਤ, ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ, ਨਜ਼ਰੁਲ ਗੀਤੀ, ਦ੍ਵਿਜੇਂਦਰਗੀਤੀ, ਪ੍ਰਭਾਤ ਸੰਗਤਿ, ਅਗਮਨਿ—ਵਿਜਾਇਆ, ਪਟੁਆ ਸੰਗੀਤ, ਗੰਭੀਰ, ਭਟਿਆਲੀ, ਭਵਈਆ, ਬੰਗਾਲੀ ਰੌਕ।
ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਗਪ੍ਰਧਾਨ ਗਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਬੰਗਾਲੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਚਰਿਆਗੀਤੀ (9ਵੀਂ ਸਦੀ), ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੈਦੇਵ ਦੇ ਗੀਤਾ ਗੋਵਿੰਦਾ, ਪਦਵਲੀ ਕੀਰਤਨ, ਮੰਗਲ ਗੀਤੀ, ਸ਼ਿਆਮਾ ਸੰਗੀਤ, ਤਪਾ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਗੀਤ ਰਾਗਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹਨ। ਬੰਗਲਾ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੇ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦੇ ਮੋਢੀ ਉੱਤਰੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਰਾਮਨਿਧੀ ਗੁਪਤਾ, ਹੁਗਲੀ ਦੇ ਕਾਲੀ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਰਘੂਨਾਥ ਰਾਏ ਅਤੇ ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਬਾਂਕੁਰਾ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਰਾਮਸ਼ੰਕਰ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਸਨ।[1] ਲਖਨਊ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਾਜਿਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੂੰ 1856 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਗੱਦੀਓਂ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਮੇਟੀਆਬਰੂਜ਼, ਕੋਲਕਾਤਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਜਲਾਵਤਨ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਸੰਗੀਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰੁਪਦ, ਤਪਾ, ਠੁਮਰੀ ਅਤੇ ਖਿਆਲ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ। ਅਤੇ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ 'ਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਸਾਰਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਕਦਰ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਵਿਜੇਂਦਰਲਾਲ ਰੇ, ਰਜਨੀਕਾਂਤਾ ਸੇਨ ਅਤੇ ਅਤੁਲਪ੍ਰਸਾਦ ਸੇਨ ਸਨ।[2]
ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਘਰਾਣਾ[ਸੋਧੋ]
ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਘਰਾਣਾ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਕਲਾਸੀਕਲ (ਦ੍ਰੁਪਦ) ਘਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਲਾ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ, ਬਾਂਕੁੜਾ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।[3] ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ, ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ, ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੀ। ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮੱਲਾ ਰਾਜਾ ਰਘੁਨਾਥ ਸਿੰਘਾ II ਦੁਆਰਾ ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ[ਸੋਧੋ]
ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ (ਬੰਗਾਲੀ: রবীন্দ্রসঙ্গীত Robindro shonggit, ਬਾਂਗਲਾ ਉਚਾਰਨ: [ɾobindɾo ʃoŋɡit]), ਟੈਗੋਰ ਗੀਤਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਰਚੇ ਗਏ ਗੀਤ ਹਨ।[4] ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ।[5][6]
ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਰਿਹਾ ਹੈ।[6][7] ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਰਾਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਰਾਗ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਵਿੱਚ ਗਗਨੇਰ ਥਲੇ।[6]
ਸ਼ਿਆਮਾ ਸੰਗੀਤ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ਿਆਮਾ ਸੰਗੀਤ (ਬੰਗਾਲੀ: শ্যামা সঙ্গীত) ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਸ਼ਿਆਮਾ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਬੰਗਾਲੀ ਭਗਤੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਮਾਂ-ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਜਾਂ ਪਾਰਵਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਗਿਤੀ ਜਾਂ ਦੁਰਗਾਸਤੁਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8]
ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦੀ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦੀ (Bengali : রামপ্রসাদী) ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਤ-ਕਵੀ ਸਾਧਕ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਸੇਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸ਼ਿਆਮਾ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ। [9][10] ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[11][12][13][14]
ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਸੇਨ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਕਤ ਕਵੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕੋਮਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਜਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ। ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਚਨਾਤਮਕ ਰੂਪ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਬਾਉਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਧੁਨਾਂ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹ ਫੜੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਵੀ-ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਰਾਗ-ਆਧਾਰਿਤ ਧੁਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੋਂ ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਹਰ ਆਮ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ।[15] ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਕਤ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਪੀਠਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ-ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦੀ ਸੰਗੀਤ ("ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਗੀਤ") ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਜ ਉਸਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[11] ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਕਤ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਨੇ ਕਾਲੀ-ਭਕਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ ਰਾਏ, ਸਿਰਾਜ ਉਦ-ਦੌਲਾ, ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ, ਕਾਜ਼ੀ ਨਜ਼ਰੁਲ ਇਸਲਾਮ ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸਨ।[12][13][14] ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਿਆਮਾ ਸੰਗੀਤ ਗਾਇਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਧਨੰਜੇ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ, ਪੰਨਾਲਾਲ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਅਤੇ ਅਨੂਪ ਘੋਸ਼ਾਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੰਨਾ ਡੇ, ਹੇਮੰਤ ਮੁਖਰਜੀ, ਕੁਮਾਰ ਸਾਨੂ, ਸ਼੍ਰੀਕਾਂਤਾ ਅਚਾਰੀਆ, ਅਨੁਰਾਧਾ ਪੌਡਵਾਲ, ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਸਰਮ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੀਤ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।
ਅਗਮਨਿ—ਵਿਜਾਇਆ[ਸੋਧੋ]
ਅਗਮਨਿ (ਬੰਗਾਲੀ: আগমনী গান Āgōmōni gān "ਆਗਮਨ ਦੇ ਗੀਤ") ਅਤੇ ਵਿਜਾਇਆ (বিজয়া গীতি Bījōyā gīţi "ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਗੀਤ") ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ ਪਤਝੜ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ 'ਤੇ ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੀ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਹਨ।[16][17] ਆਗਾਮਣੀ ਗੀਤ ਪੇਂਡੂ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਪਾਰਵਤੀ ਦੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਜਯਾ ਗੀਤ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਪਾਰਵਤੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਸ਼ਿਵ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਅਤੁਲਪ੍ਰਸਾਦੀ[ਸੋਧੋ]
ਅਤੁਲਪ੍ਰਸਾਦੀ (ਬੰਗਾਲੀ: অতুলপ্রসাদী) ਜਾਂ ਅਤੁਲਪ੍ਰਸਾਦ ਸੇਨ ਦੇ ਗੀਤ (1871–1934), ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ-ਆਧੁਨਿਕ ਦੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਪਾਸਚਿਮਬੰਗਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।[18] ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਠੁਮਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਅਤੁਲ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[18] ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ ਤਿੰਨ ਵਿਆਪਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਨ - ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ, ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ।[18]
ਦ੍ਵਿਜੇਂਦਰਗੀਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਦ੍ਵਿਜੇਂਦਰਗੀਤੀ (ਬੰਗਾਲੀ: দ্বিজেন্দ্রগীতি) ਜਾਂ ਦਵਿਜੇਂਦਰ ਲਾਲ ਰਾਏ ਦੇ ਗੀਤ (1863–1913), ਜਿਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਬੰਗਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਉਪ-ਸ਼ੈਲੀ ਬਣਾਓ। ਦਵਿਜੇਂਦਰ ਲਾਲ ਰਾਏ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਗੀਤ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।
ਪ੍ਰਭਾਤ ਸੰਗਤਿ[ਸੋਧੋ]
ਪ੍ਰਭਾਤ ਸੰਗਤਿ (Bengali: প্রভাত সঙ্গীত), ਨਵੇਂ ਸਵੇਰ ਦੇ ਗੀਤ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਤ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਭਾਤ ਰੰਜਨ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ ਗੀਤ ਹਨ।[19] ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1982 ਤੋਂ 1990 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਅੱਠ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ: ਬੰਗਾਲੀ, ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਉਰਦੂ, ਮਾਘੀ, ਮੈਥਿਲੀ ਅਤੇ ਅੰਗਿਕਾ, ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਅਤੇ ਧੁਨ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 5,018 ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।[20] ।[21]
ਪਟੁਆ ਸੰਗੀਤ[ਸੋਧੋ]
ਪਟੁਆ ਸੰਗੀਤ ਜਾਂ ਪੋਟਰ ਗਣ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਪਟਚਿੱਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[22] ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੀਰਭੂਮ, ਝਾਰਗ੍ਰਾਮ, ਬਰਧਮਾਨ ਅਤੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਗੀਤ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।[23] ਪਾਤਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਪਟੁਆ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨੋ ਲੀਲਾ, ਗੌਰੰਗੋ ਲੀਲਾ, ਰਾਮ ਲੀਲਾ, ਸ਼ਿਬ-ਪਾਰਬੋਤੀ ਲੀਲਾ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਲਿਖੇ ਇਸ ਗੀਤਕਾਰੀ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਲੀਲਾ ਕਹਾਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੋਪਾਲਨ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪਟੁਆ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਹੈ।[24]
ਗੋਭੀਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਗੋਭੀਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮਾਲਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਲ ਅਤੇ ਦੋ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡਾਂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਨਾ-ਨਾਨੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੈਤਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮਾਲਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਗੰਭੀਰਾ ਨਾਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਸੂਤਰਧਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਨਿੰਮ ਅਤੇ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਮਾਸਕ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਸਕ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[25] ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਨ ਕੇ ਗੰਭੀਰ ਗਾਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਗੰਭੀਰਾ ਡਾਂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੰਭੀਰਾ ਦੇ ਗੀਤ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮਾਲਦਾਹ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਦੇ ਥੀਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।[26]
ਭਾਦੁ ਗਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਦੂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਬੰਗਾਲੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ਭਾਦਰੋ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਦੂ ਗਾਂ, ਭਾਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੁਰੂਲੀਆ, ਪੱਛਮੀ ਬਰਧਮਾਨ, ਬਾਂਕੁਰਾ, ਪੱਛਮ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਅਤੇ ਬੀਰਭੂਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਭਾਦੂ ਦੇ ਗੀਤ ਬੇਮਿਸਾਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਹਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਭਾਦੂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਦੂ ਅਣਵਿਆਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਗੀਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਣਵਿਆਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਦੂ ਨਾਲ ਨੱਚਣਾ ਅਤੇ ਢੋਲ ਵਜਾਉਣਾ। [27]
ਤੁਸੁ ਗਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਤੁਸੂ ਇੱਕ ਲੋਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਪੌਸ਼ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਸਾਂਝੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਵਾਢੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਕਜੁੱਟ ਰੂਪ ਹੈ। ਤੁਸੂ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਦੇਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੁਆਰੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਰਭਵਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪੂਜਾ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੁਸੂ ਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਾਢੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਤੁਸੂ ਦੀ ਮੂਰਤ ਦਾ ਲੀਨਤਾ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਤੁਸੂ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉਦਾਸ ਰਿੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[28] ਤੁਸੂ ਪੂਜਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਬਾਂਕੁਰਾ, ਪੁਰੂਲੀਆ, ਬਰਧਮਾਨ ਅਤੇ ਹੁਗਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਸੂ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[28]
ਝੂਮੂਰ[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੋਕ ਗੀਤ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੁਰੂਲੀਆ, ਬੀਰਭੂਮ, ਬਾਂਕੁਰਾ, ਪੂਰਬਾ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਬੋਲਨ ਗਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਬੋਲਨ ਜਾਂ ਬੋਲਨ ਗਾਨ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਬੀਰਭੂਮ, ਨਾਦੀਆ, ਬਰਦਵਾਨ ਅਤੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।[29]
ਭਵਈਆ[ਸੋਧੋ]
ਭਵਈਆ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਰੂਪ ਜਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੂਚ ਬਿਹਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਆਸਾਮ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੋਲਪਾੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੰਗਪੁਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।[30][31][32] ਇੱਕ "ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ" ਸੰਗੀਤ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਉਤ (ਮਾਹੂਤ) (ਹਾਥੀ ਟ੍ਰੇਨਰ ਅਤੇ ਫੜਨ ਵਾਲੇ), ਮਹੀਸ਼ਾਲਾਂ (ਮਈষাਲ) (ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਚਰਵਾਹੇ) ਅਤੇ ਗੜਿਆਲ (ਗਾੜਿਆਲ) (ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ) ਦੇ ਆਵਰਤੀ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਇਕੱਲਤਾ, ਦਰਦ, ਲਾਲਸਾ ਅਤੇ "ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ" ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ।[33][34] ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਚ ਰਾਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿੰਘਾ ਦੇ ਅਧੀਨ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟੇਜ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਵਈਆ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਗੈਰ-ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਹਨ।[35][36]
ਭਟਿਆਲੀ[ਸੋਧੋ]
ਭਟਿਆਲੀ (ਬੰਗਾਲੀ: ভাটিয়ালি) ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਭਟਿਆਲੀ ਇੱਕ ਨਦੀ ਗੀਤ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਿਆ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਟਿਆਲੀ ਸ਼ਬਦ ਭਾਟਾ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਉਭਾਰ" ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ।[37]
ਅਲਕਾਪ[ਸੋਧੋ]
ਅਲਕਾਪ (ਬੰਗਾਲੀ: আলকাপ) ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ, ਮਾਲਦਾ ਅਤੇ ਬੀਰਭੂਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ।[38][39]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Classical Music of Bengal". www.onlineradiobox.com. Retrieved 21 January 2019.
- ↑ "Bangla Classical Music Festival". www.banglaclassicalmusicfest.com. Retrieved 20 January 2019.
- ↑ "Culture of Bishnupur". Archived from the original on 5 February 2012. Retrieved 2011-12-05.
- ↑ Sigi, Rekha (2006). Gurudev Ravindra Nath Tagore A Biography. Diamond Pocket Books (P) Ltd. p. 90. ISBN 978-81-89182-90-8.
- ↑ Tagore, Rabindranath (2007). Boyhood Days. Penguin Books India. p. xii. ISBN 978-0-14-333021-9.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 "Magic of Rabindra Sangeet". Deccan Herald. Archived from the original on 27 ਸਤੰਬਰ 2013. Retrieved 9 ਜੁਲਾਈ 2013.
- ↑ Dasgupta, Sanjukta; Guha, Chinmoy (2013). Tagore-At Home in the World. SAGE Publications. p. 252. ISBN 978-81-321-1084-2.
- ↑ Sayeed, Khan Md (2012). "Shyamasangit". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
- ↑ Martin 2003, p. 191
- ↑ Ayyappapanicker 1997, p. 64
- ↑ 11.0 11.1 McDaniel 2004, p. 162
- ↑ 12.0 12.1 "রামপ্রসাদের ভিটেয় কালীর কদর যেমন, সাধককবির আদরও ততটাই!". Ei Samay (in Bengali). Retrieved 2020-08-28.
- ↑ 13.0 13.1 Singing to the Goddess: Poems to Kali and Uma from Bengal, Ramprasad Sen, Translated by Rachel Fell McDermott (ISBN 0-19-513434-6)
- ↑ 14.0 14.1 History of Bengali Literature, Dr. Dulal Chakraborty, July – 2007, Bani Bitan. (Bengali)
- ↑ Arnold, Alison, ed. (2000). The Garland Encyclopedia of World Music. Taylor & Francis. p. 846. ISBN 978-0-8240-4946-1.
- ↑ Datta 2006, p. 95
- ↑ Bhowmik 2012
- ↑ 18.0 18.1 18.2 Arnold, Alison (2000). The Garland Encyclopedia of World Music. Taylor & Francis. p. 851. ISBN 0-8240-4946-2.
- ↑ Subramanya, Mysore V. (2008-03-17). "DANCE/MUSIC REVIEW – Prabhat Sangeeth". Deccan Herald. Archived from the original on 12 October 2013. Retrieved 1 February 2013.
- ↑ "Homage to spiritual guru". Calcutta, India: The Telegraph (Calcutta). 2004-09-20. Retrieved 1 February 2013.
- ↑ Sarkar, Subhas (2010-12-31). Prabháta Samgiita: A Literary and Philosophical Appreciation (First ed.). Ananda Marga Publications. ISBN 978-81-7252-260-5. OCLC 704229361.
- ↑ Sri Ashutosh Bhattacharya. Bangiyo Loko-Sangeet Ratnakosh. Kolkata: Paschimbanga Loko Sanskriti Gobeshona Kendra. p. 1041.
- ↑ "Myths and Folktales in the Patachitra Art of Bengal: Tradition and Modernity – The Chitrolekha Journal on Art and Design". The Chitrolekha Journal on Art and Design. 2015-08-02. Retrieved 2018-05-18.
- ↑ Gurusaday Dutta (1939). Patua Sangeet. Kolkata: Kolkata University. pp. Introduction page.
- ↑ "The Mask". Biswa Bangla. Archived from the original on 2018-02-13. Retrieved 2018-02-13.
- ↑ http://www.indianetzone.com/18/gambhira_dance_west_bengal.htm
- ↑ Peter J Claus; Sarah Diamond; Margaret Ann Mills (2003). "South Asian Folklore: An Encyclopedia : Afghanistan, Bangladesh, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka". Taylor & Francis. p. 567. ISBN 0415939194.
- ↑ 28.0 28.1 Islam, Sirajul; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza et al., eds. (2012). "Tusu Festival". ਬੰਗਲਾਪੀਡੀਆ: ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ (Online ed.). Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. http://en.banglapedia.org/index.php?title=Tusu_Festival. Retrieved 19 ਅਪਰੈਲ 2024.
- ↑ "লুপ্তপ্রায় বোলান গানের ভবিষ্যৎ কী, প্রশ্ন মঞ্চে".
- ↑ Rahman, Urmi. (2014). Bangladesh – culture smart! : the essential guide to customs & culture. Kuperard. p. 121. ISBN 978-1-85733-696-2. OCLC 883354783.
- ↑ Ahmed, A. F. Salahuddin; Chowdhury, Bazlul Mobin (2004). Bangladesh, national culture, and heritage : an introductory reader. University of Michigan. p. 407. ISBN 984-8509-00-3. OCLC 56598621.
- ↑ Khāna, Mobāraka Hosena (1988). Music and its study. New Delhi: Sterling Publishers. p. 69. ISBN 81-207-0764-8. OCLC 18947640.
- ↑ (T)he popular image that the term bhawaiya still conjures up is a form of plaintive ballads that speak of love and loss and endless longing within a woman's heart. Dutta 2019
- ↑ Sarma & Monteiro 2019, p. 332
- ↑ (B)hawaiya developed as an integral cultural expression of the Rajbanshis, and these songs are composed in Rajbanshi (or Kamrupi or Kamtapuri), the most widely spoken Bengali dialect across this belt. Despite the influence of Brahminical Hinduism, Islam and Vaishnavism over the preceding centuries, the popular culture of these communities have retained matriarchal influences, evident from the many extant folk rituals and practices. Dutta 2019
- ↑ There is an approximate consensus that the origins of the form may be dated back to at least the sixteenth century, during the reign of Raja Bishwa Sinha, who established the kingdom of Koch Bihar.Dutta 2019
- ↑ "Bhatiyali Folk Song in India". India9.com. Retrieved 15 June 2017.
- ↑ Ahmed, Wakil. "Alkap Gan". Banglapedia. Asiatic Society of Bangladesh. Retrieved 2009-03-22.
- ↑ "Sudkhor". The Telegraph, 18 July 2003. Retrieved 2009-03-22.
ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ[ਸੋਧੋ]
- Ayyappapanicker, K. (1997). Medieval Indian Literature: Surveys and selections. Sahitya Akademi. p. 64. ISBN 978-81-260-0365-5.
- Bhowmik, Dulal (2012). "Agamani-vijaya". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
- Datta, Amaresh (2006). The Encyclopaedia Of Indian Literature Vol 1. Sahitya Akademi. ISBN 81-260-1803-8.
- Dutta, Soumik (24 December 2019). "The Solitude of Love: Nature, Culture and Womanhood in Bhawaiya Songs". Sahapedia. Archived from the original on 6 July 2020. Retrieved 6 July 2020.
- Martin, Nancy M. (2003). "North Indian Hindi Devotional Literature". In Gavin D. Flood (ed.). The Blackwell companion to Hinduism. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-21535-6.
- McDaniel, June (2004). Offering Flowers, Feeding Skulls. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516790-0.
- Sarma, Simona; Monteiro (2019). "Contemporary 'Folk' Dynamics: Shifting Visions and Meanings in the Goalpariya Folk Music of Assam". Folklore. 130 (4): 331–351. doi:10.1080/0015587X.2019.1622923. S2CID 213283007.