ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ
ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ | |
|---|---|
 |
ਫ਼ਿਓਦਰ ਮਿਖੇਲੋਵਿਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ (ਰੂਸੀ: Фёдор Миха́йлович Достое́вский; ਆਈ ਪੀ ਏ: [ˈfʲodər mʲɪˈxajləvʲɪtɕ dəstɐˈjefskʲɪj]; 11 ਨਵੰਬਰ 1821 – 9 ਫਰਵਰੀ 1881) 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ, ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਸਨ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰੂਸ ਦੇ ਖੌਲਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਥਹੁ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਲ ਮਿਲਾਕੇ ਗਿਆਰਾਂ ਨਾਵਲ, ਤਿੰਨ ਨਾਵਲੈੱਟ, ਸਤਾਰਾਂ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਨਿਬੰਧ ਲਿਖੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।[1]
ਜੀਵਨੀ[ਸੋਧੋ]
ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]
ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਨਵੰਬਰ (ਪੁਰਾਣੇ ਕਲੰਡਰ ਅਨੁਸਾਰ 30 ਅਕਤੂਬਰ) 1821, ਮਿਖਾਇਲ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਅਤੇ ਮਾਰੀਆ ਨੇਚਾਏਵਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ 16 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਫੈਲੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਸਕ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਲਿਥੂਆਨੀਆਈ ਕੁਲੀਨ ਪਰਵਾਰ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਈਸਾਈ ਅਤੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਲੇਕਿਨ ਪਿਤਾ ਵਲੋਂ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੇ ਤੱਤਕਾਲ ਪੂਰਵਜ ਗੈਰ ਮਠਵਾਸੀ ਪਾਦਰੀ, ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਵਲੋਂ ਰੂਸੀ ਵਪਾਰੀ ਸਨ।[2][3]
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਿਖਾਇਲ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਜਾਰ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਸਨ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1818 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਸਕਵਾ (ਮਾਸਕੋ) ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਮਸਕਵਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮਕਾਮੀ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰੀ ਫ਼ਿਓਦਰ ਨਿਚਾਏਫ ਦੀ ਧੀ ਮਰੀਆ ਨਿਚਾਏਵਾ ਨਾਲ਼ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ ਅਤੇ 14 ਜਨਵਰੀ 1820 ਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸੇ ਸਾਲ 13 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਮਿਖਾਇਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। 30 ਅਕਤੂਬਰ 1821 ਦੇ ਦਿਨ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਨਾਨੇ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਫ਼ਿਓਦਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ — ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਮਸਕਵਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਰੂਸੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲੀਹੈ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਹੀ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਚੱਲਦਾ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਠੀਕ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਪੂਰਾ ਪਰਵਾਰ ਦਿਨ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਈ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੌਣ ਲਈ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਰੱਬ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1822 ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪੁਤਰੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਵਰਵਾਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਫਿਰ 1825 ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੇ ਪੁੱਤਰ ਅੰਦਰੇਈ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਖਿੜਕੀ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਅੰਧੇਰੀ ਜਿਹੀ ਕੋਠੜੀ ਸੀ। ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਪਰਵਾਰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਣੇ ਗਿਰਜੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਪਰਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਪੁਸ਼ਕਿਨ, ਜ਼ੁਕੋਵਸਕੀ, ਕਰਮਜੀਨ ਅਤੇ ਦੇਰਜ਼ਾਵਿਨ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਨਿਕਲਾਈ ਕਰਮਜੀਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ’ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਇਤਹਾਸ’ ਉੱਤੇ ਫਿਦਾ ਸਨ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਇਤਹਾਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ — ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਕਰਮਜੀਨ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਮੈਨੂੰ ਮੂੰਹ ਜਬਾਨੀ ਯਾਦ ਸੀ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫ਼ਿਓਦਰ ਨੂੰ ਅੱਖਰ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 1828 ਵਿੱਚ ਜਾਰ ਨੇ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਅਤੇ ਭੌਂ-ਗ਼ੁਲਾਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਪੈਸਾ ਉਧਾਰ ਲੈ ਕੇ 30 ਹਜਾਰ ਰੂਬਲ ਵਿੱਚ 1931 ਵਿੱਚ ਮਸਕਵਾ ਤੋਂ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਤੂਲਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ’ਦਰਵੋਏ’ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭੌਂ-ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਦੇ ਨੌਂ ਪਰਵਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਮਾਲਿਕਾਂ ਲਈ ਤਿੰਨ ਕਮਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੱਚਾ ਪੱਕਾ ਮਕਾਨ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੈਲ 1832 ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ਅਤੇ ਮਾਲਿਕ ਦੇ ਮਕਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੌਂ-ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਦੇ ਝੋਂਪੜੇ ਵੀ ਰਾਖ ਹੋ ਗਏ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁਲ 9 ਹਜਾਰ ਰੂਬਲ ਦਾ ਨੁਕ਼ਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕਰਜਾ ਲੈ ਕੇ ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਝੋਂਪੜੇ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਬਣਵਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਕੋਲ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੂਸ ਦਾ ਕੋਈ ਪਿੰਡ ਵੇਖਿਆ। ਭੌਂ-ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਫ਼ਿਓਦਰ ਇੰਨਾ ਸਿੱਧਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ `ਤੇ ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਨ ਵਾਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਪਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਕੁਝਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਵਲੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਨੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਰਾਂ ਮਿਖਾਇਲ ਅਤੇ ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾ ਦਾਖ਼ਲਾ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਦੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹਟਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਘਰ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਮਿਖਾਇਲ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਮਿਖਾਇਲ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ — ਸਾਡੇ ਪਿਤਾ ਬੇਹੱਦ ਦਿਆਲੁ ਸਨ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਬੜੇ ਬੇਸਬਰ, ਕਠੋਰ ਅਤੇ ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਸਨ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ 1834 - 35 ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਕਰੀਬ ਸੌ ਭੌਂ-ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਤੇ 7000 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ। ਉਸੀ ਦੌਰਾਨ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਭੈੜੀ ਆਦਤ ਪੈ ਗਈ। 1934 ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਵਾਲਟਰ ਸਕਾਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਮਾਰੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਮਨ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਨੇ ਪਰ ਪਸਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨਿਕਲਾਈ ਬਿਲੇਵਿਚ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਫ਼ਿਓਦਰ ਨੂੰ ਰੂਸੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਆਉਣ ਲੱਗਿਆ। ਬਿਲੇਵਿਚ ਕਦੇ ਨਿਕਲਾਈ ਗੋਗੋਲ ਨਾਮਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ ਦਾ ਜਮਾਤੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੇ ਕਵੀ ਸ਼ਿਲਰ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਰੂਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1835 ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ’ਬਿਬਲਿਅਚੇਕਾ ਦਲਿਆ ਚਤੇੰਨਿਆ’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਦਾ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਘਰ ਮੰਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਪੁਸ਼ਕਿਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ’ਹੁਕਮ ਦੀ ਬੇਗ਼ਮ’ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹੀ। ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਬਾਲਜ਼ਾਕ, ਵਿਕਟਰ ਹਿਊਗੋ, ਜਾਰਜ ਸਾਂਦ ਅਤੇ ਏਜੇਨ ਸਕਰੀਬਾ ਵਰਗੇ ਸੰਸਾਰ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜੁਆਨ ਹੋ ਰਹੇ ਫ਼ਿਓਦਰ ਉੱਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ਿਓਦਰ ਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਇਹ ਤੈਅ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਵੱਡਾ ਹੋਕੇ ਉਹ ਵੀ ਲੇਖਕ ਬਣੇਗਾ।
ਅਪ੍ਰੈਲ, 1835 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੀ ਮਾਂ ਮਰੀਆ ਦੋਨਾਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਉਹ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਰੋਗ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। 1836 - 37 ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਜੇ ਨਾਲ਼ ਚਿਪਕ ਗਈ ਸਨ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਤਾਕਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਕਦਮ ਵੀ ਚੱਲ ਸਕਦੀ। 27 ਫਰਵਰੀ 1837 ਨੂੰ ਸਾਢੇ ਹੇ 36 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਦਫਨਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਜਵਾਨੀ[ਸੋਧੋ]
ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਜਦੋਂ 16 ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮਿਖਾਇਲ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਂਕਤ ਪਿਤੇਰਬੂਰਗ (ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਬਰਗ) ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦਾ ਦਾਖ਼ਲਾ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੇਖਕ ਬਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਸਕਵਾ ਤੋਂ ਪੀਟਰਬਰਗ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰਸਤਾ ਦੋਨੋਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਜ਼ਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਅਨਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਊਬਾਊ ਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਹੋਮਰ, ਕਾਰਨੇਲੀ, ਰਾਸਿਨ, ਬਾਲਜ਼ਾਕ, ਹਿਊਗੋ, ਗੋਇਟੇ, ਹਾਫਮੈਨ, ਸ਼ਿਲਰ, ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਅਤੇ ਬਾਇਰਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕਈ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹ ਮਾਰਿਆ। ਰੂਸੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਸ਼ਕਿਨ, ਲਰਮਨਤੋਵ, ਦੇਰਜ਼ਾਵਿਨ, ਗੋਗੋਲ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਖੰਗਾਲ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੂੰਹ-ਜੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜਾਕੂ ਸੀ ਕਿ ਨੇਕਰਾਸਫ, ਪਨਾਏਵ, ਗਰਿਗੋਰਿਵਿਚ ਅਤੇ ਪਲਿਸ਼ੇਇਫ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕ ਉਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਧਾਂਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।
ਸਤੰਬਰ 1838 ਵਿੱਚ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਕਲੱਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਦਰੇਏ ਬਿਕੇਤਫ, ਦਿਮੀਤਰਿ ਗਰਿਗਅਰੋਵਿਚ, ਇਵਾਨ ਬਿਰਿਜ਼ੇਤਸਕੀ ਅਤੇ ਨਿਕਲਾਈ ਵਿਤਕੋਵਸਕੀ ਵਰਗੇ ਭਵਿੱਖੀ ਲੇਖਕ ਇਸ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ।
ਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਗਰੀਬ ਲੋਕ[ਸੋਧੋ]
ਕਰਾਮਾਜ਼ੋਵ ਬ੍ਰਦਰਜ[ਸੋਧੋ]
ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਦੰਡ[ਸੋਧੋ]
ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਦੰਡ (ਰੂਸੀ: Преступле́ние и наказа́ние Prestupleniye i nakazaniye) ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1865-66 ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲੇ 'ਦ ਰਸੀਅਨ ਮੈਸੇਂਜਰ' ਵਿੱਚ ਲੜੀਵਾਰ ਬਾਰਾਂ ਮਾਸਕ ਕਿਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ।[4] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਜਿਲਦ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਦਸ ਸਾਲ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਕੱਟ ਕੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। 'ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਦੰਡ' ਉਹਦੀ ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਢ ਪੜਾਅ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮਹਾਨ ਨਾਵਲ ਹੈ।[5]
ਬੁੱਧੂ[ਸੋਧੋ]
ਬੁਧੂ (ਰੂਸੀ: Идиот; ਈਡੀਅਟ) ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਨਾਵਲ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿਧ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1868 ਅਤੇ 1869 ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਮੈਸੇਂਜਰ ਵਿੱਚ ਲੜੀਵਾਰ ਛਪਿਆ। ਈਡੀਅਟ ਨੂੰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰੂਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਜੁੱਗ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਾਹਿਤਕ ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ।[6]
ਨੋਟਸ ਫਰਾਮ ਅੰਡਰਗਰਾਉਂਡ[ਸੋਧੋ]
ਡੈਮਨਜ[ਸੋਧੋ]
ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]
ਨਾਵਲ[ਸੋਧੋ]
- ਗਰੀਬ ਲੋਕ (1846)
- ਦ ਡਬਲਜ (1846)
- ਅੰਕਲ'ਜ ਡਰੀਮ (1859)
- ਦ ਵਿਲੇਜ ਆਫ ਸਟੇਪਾਂਚਿਕੋਵੋ (1859)
- ਦ ਹਾਉਸ ਆਫ ਦ ਡੈੱਡ (1862)
- ਨੋਟਸ ਫਰਾਮ ਅੰਡਰਗਰਾਉਂਡ (1864)
- ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਦੰਡ (1866)
- ਬੁਧੂ (1869)
- ਦ ਗੈਮਬਲਰ (1867)
- ਦ ਏਟਰਨਲ ਹਸਬੈਂਡ (1870)
- ਇੰਸਲਟਿਡ ਐਂਡ ਹਿਊਮੀਲਿਏਟਿਡ
- ਡੈਮਨਜ (1872)
- ਦ ਏਡੋਲੇਸੈਂਟ(1875)
- ਕਰਾਮਾਜ਼ੋਵ ਬਰਦਰਜ (1880)
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Russian literature". Encyclopædia Britannica. Retrieved 11 April 2008.
ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਨਸ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਸੱਚ ਦੇ ਨਾਲ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੀ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਦਰਸਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।
- ↑ http://books.google.co.in/books?id=2lzWAAAAMAAJ&q=+clergy#search_anchor pp. 1–5
- ↑ http://books.google.co.in/books?id=iAs4Lz5yog0C&redir_esc=y pp. 6–22.
- ↑ University of Minnesota – Study notes for Crime and Punishment –
- ↑ Frank (1995), 96
- ↑ Titlepage, 1965 ਈਡੀਅਟ, Washington Square Press, Inc.
This template's initial visibility currently defaults to autocollapse, meaning that if there is another collapsible item on the page (a navbox, sidebar, or table with the collapsible attribute), it is hidden apart from its title bar; if not, it is fully visible.
To change this template's initial visibility, the |state= parameter may be used:
{{ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ|state=collapsed}}will show the template collapsed, i.e. hidden apart from its title bar.{{ਫ਼ਿਓਦਰ ਦਾਸਤੋਵਸਕੀ|state=expanded}}will show the template expanded, i.e. fully visible.