ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ

ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ (17 ਮਈ 1783 - 30 ਜਨਵਰੀ 1855), ਇੱਕ ਗੈਰ-ਖਾਲਸਾ, ਸਹਿਜਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸੁਧਾਰਕ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਬਾਨੀ ਸੀ।

ਜੀਵਨੀ

ਅਰੰਭਕ ਜੀਵਨ

ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਮਈ 1783 ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਅਤੇ ਰੋਹਤਾਸ ਦੇ ਵਿਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਲਾਡੀਕੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਹ ਅਜੇ ਬੱਚਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ਤੋ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।

ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਵਜੋਂ

ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਦਾ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਚਿਤਰਣ

1802 ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਖੋਲ੍ਹ ਲਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਉਹ ਸੱਚਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਲਾਮਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਕਰਮਕਾਂਡ ਅਤੇ ਰੀਤੀ ਰਵਾਜ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ਼ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਮੁੜ ਧਰਮ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਉਹ ਸੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੌਰਾਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਅਜਿਹੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਸਾਲ 1808 ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਦੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਸਿੱਖ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ ਗਈ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਮੌਕੇ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਦਿਆਲ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੇ ਉੱਚ ਵਰਗਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿੱਜੀ ਦੌਲਤ ਦੇ ਘੋਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਜਾਂ ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦੀ ਸਿੱਖ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਉਹ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਅਖੌਤੀ ਆਦਰਸ਼ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਜਾੜੂ ਅਤੇ ਦਿਖਾਵੇ ਵਾਲ਼ੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਦੇ ਅਤੇ ਨਿਮਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਭਿਆਸ ਵਜੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੇਧਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਤਿਆਗ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚੇਲੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਸਨ।

ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਦਾਖਲਾ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦਰਬਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਕ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬੇਦੀ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਤ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

On investigation... it was found that the whole movement was the result of the efforts of an individual to establish a new panth (religious sect) of which he should be the instructor and guide. The sect has been in existence eight or nine years, but during the Sikh reign, fear kept them quiet; since the extension of the Company's Government over the country, they have become more bold, and with the assistance of our religious publications to furnish them with arguments against idolatry, they have attacked the faith of the Hindus most fiercely. They professedly reject idolatry, and all reverence and respect for whatever is held sacred by Sikhs or Hindus, except Nanak and his Granth... The Hindus complain that they even give abuse to the cow. This climax of impiety could not be endured, and it was followed by some street disturbances, which brought the parties into the civil courts.. They are called Nirankaris, from their belief in God, as a spirit without bodily form. The next great fundamental principle of their religion is that salvation is to be obtained by meditation on God. They regard Nanak as their saviour, in as much as he taught them the way of salvation. Of their peculiar practices only two things are learned. First, they assemble every morning for worship, which consists of bowing the head to the ground before the Granth, making offerings, and in hearing the Granth read by one of their numbers, and explained also if their leader be present. Secondly, they do not burn their dead, because that would assimilate them to the Hindus; nor bury them, because that would make them too much like Christians and Musulmans, but throw them into the river.

— Annual Report of the Lodiana [Ludhiana] Mission (1853), a Christian missionary group, describing the sect founded by Baba Dyal

30 ਜਨਵਰੀ 1855 ਨੂੰ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਆਗੂ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਂਭਿਆ। ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।