ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਮਸਤਾਨੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਮਸਤਾਨੀ
A painting said to be of Mastani
ਜਨਮ1699
ਮਾਉ ਸਾਹਨੀਆ, ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ
ਮੌਤ1740 (aged 40–41)
ਪੇਸ਼ਾਬਾਜੀਰਾਓ I ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ
ਬੱਚੇ5[1]

ਮਸਤਾਨੀ (29 ਅਗਸਤ 1699 – 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1740 ਈ.) ਛਤਰਸਾਲ ਅਤੇ ਰੁਹਾਨੀ ਬਾਈ ਬੇਗਮ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਰਾਠਾ ਪੇਸ਼ਵਾ (ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) ਬਾਜੀ ਰਾਓ I ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਮਰਾਠਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਸਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ[2][3] ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[4][5][6] [7][8]

ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਮਸਤਾਨੀ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ ਛਤਰਸਾਲ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮਿਸਤਰੀ ਰੁਹਾਨੀ ਬਾਈ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[9][10] ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਨਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ।[11]

ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਣਾਮੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਪੂਜਾ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਸੰਪਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਸ਼ੀਆ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਅਨੁਯਾਈ ਸੀ।[12]

ਬਾਜੀਰਾਓ ਨਾਲ ਵਿਆਹ

[ਸੋਧੋ]

1728 ਵਿੱਚ ਨਵਾਬ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਬੰਗਸ਼ ਨੇ ਛਤਰਸਾਲ ਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਛਤਰਸਾਲ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਮਦਦ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੇ 1729 ਤੱਕ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਲਪਹਾੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜੈਤਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਬੰਗਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।[13]

ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਵਜੋਂ, ਛੱਤਰਸਾਲ ਨੇ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀ ਮਸਤਾਨੀ ਦਾ ਹੱਥ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਝਾਂਸੀ, ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਕਲਪੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ - ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ। ਮਸਤਾਨੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੂੰ 33 ਲੱਖ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਦੀ ਖਾਨ ਵੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ।[14][15] ਉਸ ਸਮੇਂ, ਬਾਜੀਰਾਓ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹਿਆ ਅਤੇ ਇਕ-ਵਿਆਹ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਛੱਤਰਾਸਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।[16]

ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਸਤਾਨੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਨਿਵਰ ਵਾੜਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਰਹੀ। ਮਹਿਲ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਮਸਤਾਨੀ ਮਹਿਲ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਆਪਣਾ ਬਾਹਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਸਤਾਨੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1734 ਵਿੱਚ ਕੋਥਰੂਡ ਵਿੱਚ ਮਸਤਾਨੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਨਿਵਾਸ ਬਣਾਇਆ,[17] ਸ਼ਨਿਵਰ ਵਾੜਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਅਜੇ ਵੀ ਕਰਵੇ ਰੋਡ 'ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਯੁੰਜਯ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਕੋਥਰੂਡ ਵਿਖੇ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਰਾਜਾ ਦਿਨਕਰ ਕੇਲਕਰ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।[18][19]

ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦਰ

[ਸੋਧੋ]

ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਸਤਾਨੀ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

1740 ਵਿੱਚ ਬਾਜੀਰਾਓ ਅਤੇ ਮਸਤਾਨੀ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਨੇ 6 ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਪਾਲਿਆ। ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਤੇ ਕਲਪੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1761 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜੀ ਟੁਕੜੀ ਮਰਾਠਿਆਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜੇ। ਉਹ ਉਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੀਪ ਵਿਖੇ ਮਰ ਗਿਆ।[20]

ਮੌਤ

[ਸੋਧੋ]

ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, 1740 ਵਿੱਚ ਮਸਤਾਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਣਜਾਣ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਸਦਮੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਰ, ਕਈਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਖਾ ਕੇ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਮਸਤਾਨੀ ਨੂੰ ਪਾਬਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਕਬਰ ਨੂੰ ਮਸਤਾਨੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਅਤੇ ਮਸਤਾਨੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੋਵੇਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[21][22]

ਔਲਾਦ

[ਸੋਧੋ]

ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਸੂਬੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜੋ ਮਸਤਾਨੀ ਦੇ ਦਾਜ ਵਿੱਚ ਆਏ - ਝਾਂਸੀ, ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਕਲਪੀ। 1858 ਵਿੱਚ, 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨਵਾਬ ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ ਦੂਜੇ ਨੇ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੱਖੜੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ।[23][24] ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬੰਦਾ ਦਾ ਨਵਾਬ ਬਣ ਗਿਆ। ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਨੇ 1803 ਦੇ ਐਂਗਲੋ-ਮਰਾਠਾ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਲੜੇ ਬਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਉਸਦੇ ਵੰਸ਼ਜ, ਅਲੀ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ 1857 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਅਲੀ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬੰਦਾ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਬੰਦਾ ਵਿਚ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ

[ਸੋਧੋ]

ਸਾਹਿਤ

1972 - ਰਾਉ, ਨਾਗਨਾਥ ਐਸ. ਇਨਾਮਦਾਰ ਦਾ ਮਰਾਠੀ ਨਾਵਲ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਜੀ ਰਾਓ I ਅਤੇ ਮਸਤਾਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[25]

ਫਿਲਮਾਂ

1955 – ਧੀਰੂਭਾਈ ਦੇਸਾਈ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਮਸਤਾਨੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਗਾਰ ਸੁਲਤਾਨਾ, ਮਨਹੇਰ ਦੇਸਾਈ, ਸ਼ਾਹੂ ਮੋਦਕ ਅਤੇ ਆਗਾ ਨੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ।[26]

2015 - ਸੰਜੇ ਲੀਲਾ ਭੰਸਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਬਾਜੀਰਾਓ ਮਸਤਾਨੀ, ਕਾਲਪਨਿਕ ਮਰਾਠੀ ਨਾਵਲ ਰਾਉ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਦੀਪਿਕਾ ਪਾਦੁਕੋਣ ਨੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ।

ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ

1990 - ਰਾਉ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਟੀਵੀ ਲੜੀਵਾਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਨਾਵਲ ਰਾਉ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ।

2015 - ਸ਼੍ਰੀਮੰਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ ਮਸਤਾਨੀ, ETV ਮਰਾਠੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲ।[27]

2017 - ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਟੀਵੀ ਲੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਅਤੇ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਇੰਡੀਆ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਸਤਾਨੀ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਮੇਘਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨੇ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ।

Peshwa Bajirao I--0

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 2007-11-09. Retrieved 2015-12-16. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  2. ↑ Mehta, J. L. (2005). Advanced study in the history of modern India, 1707-1813. Slough: New Dawn Press, Inc. p. 124. ISBN 9781932705546.
  3. ↑ G.S.Chhabra (1 January 2005). Advance Study in the History of Modern India (Volume-1: 1707-1803). Lotus Press. pp. 19–28. ISBN 978-81-89093-06-8.
  4. ↑ "Peshwa Bajirao Review: Anuja Sathe shines as Radhabai in the period drama", India Today, 25 January 2017
  5. ↑ Jha, Subhash K (19 October 2015). "Bajirao Mastani review: This gloriously epic Priyanka, Deepika and Ranveer-starrer is the best film of 2015". Firstpost. Retrieved 19 October 2015.
  6. ↑ Inamdar, N. S. (20 October 2016). Rau – The Great Love Story of Bajirao Mastani (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Pan Macmillan. ISBN 978-1-5098-5227-7.
  7. ↑ Chopra, Kusum. Mastani (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Rupa Publications. ISBN 9788129133304.
  8. ↑ "How Bajirao and Mastani became a byword for doomed romance".
  9. ↑ Desk, India TV News (2015-11-20). "How Bajirao's Mastani united Hindus and Muslims after her death | India News – India TV". www.indiatvnews.com. Retrieved 2021-01-28. {{cite web}}: |last= has generic name (help)
  10. ↑ Jaswant Lal Mehta (2005-01-01). Advanced Study in the History of Modern India 1707-1813 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sterling Publishers Pvt. Ltd. p. 108. ISBN 978-1-932705-54-6. Of his own sweet will The Rajput king bestowed a large number of Personal Jagir to Bajirao near Jhansi and further offer hand of her daughter Mastani born from his Muslim Concubine
  11. ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 187–188. ISBN 978-9-38060-734-4.
  12. ↑ "How Bajirao and Mastani became a byword for doomed romance".
  13. ↑ "How Bajirao and Mastani became a byword for doomed romance".
  14. ↑ Chopra, Kusum. Mastani (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Rupa Publications. ISBN 9788129133304.
  15. ↑ "How Bajirao's Mastani united Hindus and Muslims after her death" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2017-12-01.
  16. ↑ Mehta, J. L. (2005). Advanced study in the history of modern India, 1707-1813. Slough: New Dawn Press, Inc. p. 124. ISBN 9781932705546.
  17. ↑ Rajakelkar Museum Archived 8 March 2005 at the Wayback Machine. accessed 3 March 2008
  18. ↑ Tribure India accessed 3 March 2008
  19. ↑ Rajakelkar Museum Archived 8 March 2005 at the Wayback Machine. accessed 3 March 2008
  20. ↑ Burn, Sir Richard (1964). The Cambridge History of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). CUP Archive.
  21. ↑ "How Bajirao's Mastani united Hindus and Muslims after her death" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2017-12-01.
  22. ↑ Mishra, Garima (20 November 2015). "Grave of Mastani: Hindus call it samadhi :), Muslims mazaar". Indian Express. Retrieved 15 January 2016.
  23. ↑ "The Mastani Mystery - Ahmedabad Mirror". Ahmedabad Mirror. Archived from the original on 2016-08-05. Retrieved 2017-12-01. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  24. ↑ "नवाब बांदा को राखी भेजकर रानी लक्ष्मीबाई ने मांगी थी मदद- Amarujala". Amar Ujala (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2017-12-01.
  25. ↑ Inamdar, N. S. (2016-10-20). Rau - The Great Love Story of Bajirao Mastani (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Pan Macmillan. ISBN 9781509852277.
  26. ↑ Mastani, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੂਵੀ ਡੈਟਾਬੇਸ ਉੱਤੇ
  27. ↑ "ETV website". Etv.co.in. Archived from the original on 26 March 2015. Retrieved 2013-12-03.

ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ

[ਸੋਧੋ]
    • Anne Feldhaus. Images of Women in Maharashtrian Society. Albany: SUNY Press (1998), p. 70.
    • Stewart Gordon. The New Cambridge History of India; vol. 2, part 4: The Marathas 1600-1818. Cambridge: Cambridge University Press (1993),p. 130.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਮਸਤਾਨੀ&oldid=626217" ਤੋਂ ਲਿਆ