ਮਾਘ ਮੇਲਾ
.jpg)
ਮਾਘ ਮੇਲਾ, ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਘ (ਜਨਵਰੀ/ਫਰਵਰੀ) ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਲਗਭਗ ਹਰ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾਘ ਮੇਲਾ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਵਫ਼ਾਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ, ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਜੋਤਿਸ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਭ ਸਥਿਤੀ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੇਲਾ। ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਕੁੰਭਕੋਨਮ ਵਿੱਚ ਮਹਾਮਹਾਮ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ; ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਾਗਰ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਕੋਨਾਰਕ, ਪੁਰੀ ਵਿੱਚ।[2][3] ਮਾਘ ਤਿਉਹਾਰ, ਤਪੱਸਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਾਲੀ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਮਾਵਸਿਆ ਅਤੇ ਮਕਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਰਗੀਆਂ ਕੁਝ ਤਾਰੀਖਾਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਿਉਹਾਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਡੁਬਕੀ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮੇਲੇ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਵਚਨ, ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਦਾਨਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਭੋਜਨ, ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਨਾਲ ਭਾਈਚਾਰਕ ਵਪਾਰ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਵੀ ਹੈ।[1][4]
ਮਾਘ ਮੇਲੇ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਧਾਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਪਿਛਲੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ (ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ, ਤਪੱਸਿਆ) ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ,[5] ਜਤਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਕਤੀ ਮੁੱਲ ਹੈ, ਮੋਕਸ਼ - ਪੁਨਰ ਜਨਮ (ਸੰਸਾਰ) ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ।[6][7] ਡਾਇਨ ਏਕ - ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਧਰਮ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ "ਮਹਾਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲੇ" ਹਨ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਵਪਾਰ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਭੀੜ ਨਾਲ।[8]
ਮਾਘ ਮੇਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[1][9] ਮਾਘ ਮੇਲਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਜੁਪੀਟਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਤਿਉਹਾਰ - ਪੁਸ਼ਕਰਮ (ਜਾਂ ਪੁਸ਼ਕਰਲੂ) - ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘਾਟਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਭਰ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ, ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਸ਼ਣ, ਭਗਤੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗਾਇਨ, ਦਾਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[10]
ਸੰਗਮ ਕਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਮਿਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਪਰੀਪਤਾਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਬਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੌਂ ਨਦੀ ਦੇਵੀ ਵੈਕਈ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ।[11][12] ਇਹਨਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਈ (ਜਨਵਰੀ/ਫਰਵਰੀ) ਦੇ ਤਾਮਿਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਰਗਜ਼ੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਘ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਮਹੀਨੇ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ਼ਨਾਨ ਤਿਉਹਾਰ ਰੂਹਾਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਜਲ ਖੇਡਾਂ, ਮੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਇਕੱਠ ਲਈ ਮੌਕਿਆਂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[13][11]
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਮਾਘ ਮੇਲਾ - ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਨਾਲ - ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤਿੰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਕ ਤਿਉਹਾਰ (1552-1574 ਈਸਵੀ) ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।[14] ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਘੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੁਸਲਮਾਨ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ (1705 ਈਸਵੀ) ਦੌਰਾਨ ਚਾਲੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[15] ਮਾਘੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[16] ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲੁਈਸ ਫੇਨਚ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ (ਤੀਰਥ) ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।[17] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਉਲੀ (ਪੌੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਟੈਂਕੀ) ਵੀ ਬਣਵਾਈ।[18]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Diana L. Eck (2012). India: A Sacred Geography. Harmony Books. pp. 152–155. ISBN 978-0-385-53190-0.
- ↑ Thousands take holy dip near Konark on Magha Mela, The Hans India (January 2019)
- ↑ Hindu devotees bathe in the Ganges river in India on the occasion of Makar Sankranti at the Magh Mela, Telegraph UK (2019), Quote: "Pilgrims walk in a serpentine queue to offer their respects at the Kapil Muni temple after taking holy dips on the occasion of Makar Sankranti at Gangasagar on Sagar Island"
- ↑ Williams Sox (2005). Lindsay Jones (ed.). Encyclopedia of Religion, 2nd Edition. Vol. 8. Macmillan. pp. 5264–5265.
- ↑ Kane, P. V. (1953). History of Dharmaśāstra: Ancient and Medieval Religious and Civil Law in India. Vol. 4. pp. 55-56.
- ↑ Simon Coleman; John Elsner (1995). Pilgrimage: Past and Present in the World Religions. Harvard University Press. pp. 140–141. ISBN 978-0-674-66766-2.
- ↑ Kama McLean (2009), Seeing, Being Seen, and Not Being Seen: Pilgrimage, Tourism, and Layers of Looking at the Kumbh Mela, Cross Currents, Vol. 59, Issue 3, pages 319-341
- ↑ Diana L. Eck (2013). India: A Sacred Geography. Three Rivers Press. pp. 152–155. ISBN 978-0-385-53192-4.
- ↑ Purāṇam, Vol. 10. All-India Kasiraja Trust. 1988. pp. 61–62.
- ↑ Roshen Dalal (2010). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books India. pp. 319–320. ISBN 978-0-14-341421-6.
- ↑ 11.0 11.1 Kamil Zvelebil (1973). The Smile of Murugan: On Tamil Literature of South India. BRILL. pp. 123–124. ISBN 90-04-03591-5.
- ↑ A. K. Ramanujan; Vinay Dharwadker; Stuart H. Blackburn (2004). The collected essays of A.K. Ramanujan. Oxford University Press. p. 235. ISBN 978-0-19-566896-4., Quote: "seventy poems dedicated to gods Tirumal (Visnu), Cevvel (Murukan) and the goddess, the river Vaiyai (presently known as Vaikai)."
- ↑ The festive bathing lines in the poem also allude to rebirths and merits in previous lives; Pari. 11:88–92, V.N. Muthukumar; Elizabeth Rani Segran (2012). The River Speaks: The Vaiyai Poems from the Paripatal. Penguin Books. pp. 103–105 with notes on "Lines 184–91". ISBN 978-81-8475-694-4.
- ↑ H.S. Singha (2005). Sikh Studies. Hemkunt Press. pp. 101–102. ISBN 978-81-7010-245-8.
- ↑ Jawandha, Major Nahar Singh (1 January 2010). Glimpses of Sikhism. Sanbun Publishers. ISBN 9789380213255. Retrieved 14 September 2016 – via Google Books.
- ↑ B.S. Marwaha (1969), Maghi fair – Muktsar, Sikh Review, 18(186): 44–46
- ↑ Pashaura Singh; Louis E. Fenech (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. pp. 93–94. ISBN 978-0-19-100412-4.
- ↑ Harjot Oberoi (2012). Anshu Malhotra; Farina Mir (eds.). Punjab Reconsidered: History, Culture, and Practice. Oxford University Press. pp. 254–255. ISBN 978-0-19-908877-5.