ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਯਾਲ
ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਯਾਲ | |
|---|---|
 ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਯਾਲ | |
| ਜਨਮ | 3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1890 |
| ਮੌਤ | 7 ਫਰਵਰੀ 1942 (ਉਮਰ 51) ਗੋਰਖਪੁਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਇਨਕਲਾਬੀ |
| ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕੰਮ | A Life of Captivity (ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ) |
| ਲਹਿਰ | ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਸਮਿਤੀ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ |
| ਅਪਰਾਧਿਕ ਸਜ਼ਾ | ਉਮਰ ਕੈਦ |
| ਅਪਰਾਧਿਕ ਸਥਿਤੀ | ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦੀ |
ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ (3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1890 - 7 ਫਰਵਰੀ 1942) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਆਰਮੀ (HRA, ਜੋ 1928 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਬਣ ਗਿਆ) ਦਾ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।. ਉਹ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਸਨ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਬੰਗਾਲੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਨ।[1] ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਹਰੀ ਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਖੇਰੋੜ ਵਾਸਨੀ ਦੇਵੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1890 ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਾਨਿਆਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[2]
ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਸਾਨਿਆਲ ਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਸਮਿਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[3] 1912 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿੱਚ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਨਿਆਲ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਹਾਰਡਿੰਗ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਾਰਡਿੰਗ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਲੇਡੀ ਹਾਰਡਿੰਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ।[4]
ਉਹ ਗਦਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ 1915 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੋਸ ਦੇ ਜਾਪਾਨ ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਦੀ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,[3] ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਬੰਦੀ ਜੀਵਨ (ਏ ਲਾਈਫ ਇਨ ਕੈਪਟਵਿਟੀ, 1922)[5] ਲਿਖੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਰਤਾਨਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
1922 ਵਿੱਚ ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਨਿਆਲ, ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਜੋ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ[1] ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ, ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 1924 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[6] ਉਹ 1 ਜਨਵਰੀ 1925 ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੇ HRA ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸਨ।
ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਕਾਕੋਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਅਗਸਤ 1937 ਵਿੱਚ ਨੈਨੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[7] ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ ਦੀ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਪਦਿਕ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਗੋਰਖਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 7 ਫਰਵਰੀ 1942 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ 1920 ਅਤੇ 1924 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਸਾਨਿਆਲ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ।
ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੱਕੇ ਹਿੰਦੂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੈਰੋਕਾਰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟ੍ਰੈਕਟ ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨਿਆਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ । ਜੋਗੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਚੈਟਰਜੀ ਸਾਨਿਆਲ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਲਾਨਾ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਦੁਆਰਾ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ ਪਰ ਅਹਿੰਸਾ ਲਈ ਉਸੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਆਗੂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਂਗਰਸੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਂਤ ਮਾਲਵੀਆ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।[8]
ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]
ਸਾਨਿਆਲ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਨਾਰਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 7 ਫਰਵਰੀ 1942 ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਪਦਿਕ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 Govind, Nikhil (2014). Between Love and Freedom: The Revolutionary in the Hindi Novel (Revised ed.). Routledge. p. 54.
- ↑ "freedom-struggle-martyr-of-india-and-plight-of-martyr-s-family".
- ↑ 3.0 3.1 Alam, Jawaid (2004). Government and Politics in Colonial Bihar, 1921-1937. Mittal Publications. p. 43.
- ↑ Gupta, Amit Kumar (September–October 1997). "Defying Death: Nationalist Revolutionism in India, 1897-1938". Social Scientist. 25 (9/10): 3–27.
- ↑ Singh, Bhagat; Hooja, Bhupendra (2007). Lāla, Camana (ed.). The Jail Notebook and Other Writings (Reprinted ed.). LeftWord Books. p. 14.
- ↑ Balinisteanu, Tudor (2012). Violence, Narrative and Myth in Joyce and Yeats: Subjective Identity and Anarcho-Syndicalist Traditions. Palgrave Macmillan. p. 60.
- ↑ Menon, Visalakshi (2003). From Movement To Government: The Congress in the United Provinces, 1937-42. SAGE Publications India. pp. 82, 135.
- ↑ Mittal, S. K.; Habib, Irfan (June 1982). "The Congress and the Revolutionaries in the 1920s". Social Scientist. 10 (6): 20–37.