ਸ਼ੀਸ਼ਾ (ਕਢਾਈ)
ਸ਼ੀਸ਼ੇਹ ਜਾਂ ਅਭਲਾ ਭਰਤ ਕਢਾਈ ( ਫ਼ਾਰਸੀ શેષ, ਅਭਲਾ ਭਾਰਤ ; ਹਿੰਦੀ : આભલા ભરત, ਅਭਲਾ ਭਾਰਤ ; ਗੁਜਰਾਤੀ : આભલા ભરત), ਜਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇ-ਵਰਕ, ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਢਾਈ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਧਾਤ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਕਢਾਈ ਪੂਰੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਕਢਾਈ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
,_Saurashtra,_Gujarat,_India,_20th_Century,_cotton,_metal_and_mirror_pieces._plain_weave_with_embroidery_and_mirror_work,_Honolulu_Academy_of_Arts.jpg)
ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੇਠਲੇ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਬੀਟਲਜ਼ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਅਤੇ ਮੀਕਾ ਦੇ ਚਿਪਸ ਨਾਲ ਕੱਪੜੇ ਸਜਾ ਕੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਛੋਟੇ ਮਿਰਰ ਡਿਸਕਸ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਛੋਟੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਜਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[1]
ਸਮਕਾਲੀ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕੰਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਲਵਰਡ ਬੈਕਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ, ਮਸ਼ੀਨ-ਕੱਟ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਰਾਫਟ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਢਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤਣ ਲਈ ਛੋਟੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਖਰੀਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਆਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ[1] ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਹੈ।[2] ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਢਾਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਚਮਕਦਾਰ ਦਿੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ, ਲਟਕਣ, ਟੇਪੇਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਟੈਕਸਟਾਈਲ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਅਪਣਾਈ। ਰੇਸ਼ਮ ਜਾਂ ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਸੂਤੀ, ਭੇਡ ਦੀ ਖੱਲ, ਜਾਂ ਚਮੜੇ ਦੇ ਫੈਬਰਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਕੁਰਾਨ ਨੂੰ ਅਮੂਰਤ ਅਤੇ ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਨਮੂਨੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੇਲਾਂ, ਹੀਰੇ, ਤਾਰੇ, ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦ ਨਾਲ ਲਪੇਟਣ ਲਈ ਕੱਪੜੇ, ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਮੈਟ, ਕਾਠੀ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਭਾਰੀ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੰਧਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ। ਨਿਰਯਾਤ ਲਈ ਕਢਾਈ ਅਕਸਰ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਸ਼ੀਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[1]
ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਬਲੂਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ, ਇਸਲਾਮੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਭਾਰੀ ਸੂਤੀ ਫੈਬਰਿਕ ਉੱਤੇ ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਸਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਰੰਗ ਸਕੀਮਾਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਢਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਢਾਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।[1]
ਸਿੰਧ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਸੀਸ਼ਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ, ਕਢਾਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਤੀ ਫੈਬਰਿਕ ਨੂੰ ਰੋਧਕ-ਰੰਗਿਆ ਜਾਂ ਬਲਾਕ-ਪ੍ਰਿੰਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਭਰਨ ਅਤੇ ਪੌੜੀ ਦੇ ਟਾਂਕਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਗਿਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਰਾਸ ਟਾਂਕੇ ਵੀ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰੇਫੋਇਲ, ਮੋਰ, ਕਮਲ, ਫੁੱਲ, ਪੈਸਲੇ, ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੈਟਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਨਮੂਨੇ ਅਤੇ ਰੰਗ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਨਮੂਨੇ ਅਤੇ ਰੰਗ ਗੁਜਰਾਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਜ, ਲਾੜੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਟਿਊਨਿਕ, ਅਤੇ ਬੋਖਾਨੀ, ਲਾੜੇ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਕਾਰਫ਼।[1]
ਗੁਜਰਾਤ[ਸੋਧੋ]
ਗੁਜਰਾਤ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕੰਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਲੜਾਈਆਂ, ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਕੱਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਲਟਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਛ ਅਤੇ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਵਿੱਚ ਕਢਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਲਈ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਕੁਚੀ ਕਢਾਈ ਨੂੰ ਕਰਵ ਜਾਂ ਗੋਲਾਕਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੇਨ ਸਟੀਚ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਵਰਗਾਕਾਰ ਜਾਂ ਤਿਕੋਣੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਾਟਿਨ ਟਾਂਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ।[1]
ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤੀ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼[ਸੋਧੋ]
ਕੁਝ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ, ਮਣਕਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਟਾਂਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲਾਇਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕਢਾਈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਫੈਬਰਿਕ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਲੇ ਹੋਏ ਫਰੇਮਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਜਾਵਟੀ ਕਢਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬੰਜਾਰਾ ਅਤੇ ਰਬਾੜੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[1]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
- ਚੋਲੀ
- ਸਾੜ੍ਹੀ
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Gross, Nancy; Fontana, Frank (1981). Shisha embroidery: traditional Indian mirror work. New York: Dover Publications. pp. 1–9. ISBN 0-486-24043-6. OCLC 8000533.
- ↑ Eaton, Jan (1992). Around the World in Cross Stitch. New Holland. p. 140. ISBN 978-1-85368-176-9. Retrieved May 10, 2021.