ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਸੂਰੀ
ਲਾਲਾ ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਸੂਰੀ | |
|---|---|
| ਮੌਤ | 1852 |
| ਮਾਲਕ | ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਅਦਾਲਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ |
| ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕੰਮ | ਉਮਦਾਤ-ਉਤ-ਤਵਾਰੀਖ |
ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਸੂਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Sohan Lal Suri; ਮੌਤ 1852) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।[1] ਸੋਹਨ ਲਾਲਾ ਗਣਪਤ ਰਾਏ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਸੁਕਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਕਈ ਨਵੀਸ ਜਾਂ ਦਰਬਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੀ। ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹੁਦਾ 1811 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ 1839 ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਅਦਾਲਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਮਾਂ 1812 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਉਮਦਾਤ-ਉਤ-ਤਵਾਰੀਖ ਸੀ।[2]
ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੋਠਵਾਰ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਖੋਖਰ ਆਨੰਦ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੁਖਰੈਣ ਗੋਤਰਾ ਜਾਂ ਬਿਰਾਦਰੀ (ਕਬੀਲਾ) ਦਾ ਸੀ, ਸਰੀ ਇੱਕ ਉਪ-ਕਬੀਲਾ ਸੀ।
ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਲਾਲਾ ਗਣਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਮੁਨਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1771 ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਚੜਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ, ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ 1811-12 ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਸੋਹਨ ਨੂੰ 1811 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਪਦਵੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ। ਸੂਰੀ ਗਣਿਤ, ਅੰਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ 1836 ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਸਾਰਣੀ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ, ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ ਇੱਕ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ, ਸੀਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ, ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ। ਜਨਰਲ ਕਲਾਉਡ ਮਾਰਟਿਨ ਵੇਡ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ, ਅਤੇ ਚਿੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਪੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ।
ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨੋਟਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਹੱਥ ਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਉਪਲਬਧ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਜਾਨ ਰਾਏ ਭੰਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਖੁੱਲਾਸਤ-ਉਤ-ਤਵਾਰੀਖ ।
ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਨੇ ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਸੂਰੀ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਜੋਂ ਜਨਰਲ ਕਲਾਊਡ ਮਾਰਟਿਨ ਵੇਡ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। [1] ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੇਡ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸੋਹਨ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਹਨ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਉਮਦਾਤ-ਉਤ-ਤਵਾਰੀਖ ਤੋਂ ਵੇਡ ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਸੋਹਨ ਨੇ ਵੇਡ ਨੂੰ ਤਵਾਰੀਖ ਰਚਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਵੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਲੰਡਨ ਦੀ ਰਾਇਲ ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।[4]
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]1849 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਸੂਰੀ ਨੂੰ ਮੰਗਾ ਵਿਚ 1,000 ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ ਦੀ ਜਾਗੀਰ (ਜਾਇਦਾਦ) ਦੀ ਗਰਾਂਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪਿੰਡ ਮੰਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਲਾਲਾ ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਸੂਰੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸੀ, ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ 1850 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੋਹਨ ਲਾਲ ਸੂਰੀ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਾਲ ਉਥੇ ਰਹੇ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Sheikh, Majid (30 August 2020). "Harking back: Classic 'daftars' of historian Lala Sohan Lal Suri". Dawn. Retrieved 26 August 2024.
- ↑ Sheikh, Majid (April 17, 2024). "The mysterious genius who was a double-agent". Dawn. Lahore, Pakistan. Retrieved April 17, 2024.
- ↑ "'Umdat al-tawarikh. (See f199a) [manuscript]". Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Retrieved 27 August 2024.