ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ
ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਧਰੁਪਦ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬ੍ਰਜ ਵਿੱਚ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪੁਸ਼ਤੀਮਾਰਗ ਸੰਪਰਦਾ ਦੁਆਰਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਭਗਤੀ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਸਰਵੇਖਣਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਰਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦਿਸ਼, ਖਿਆਲ ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਹਨ:
- ਵਿੱਠਲਨਾਥ (ਸੀ. 1516-1588)
- ਹਰਿਰਾਯ ਜੀ ਮਹਾਰਫੁ ॥
- ਆਚਾਰੀਆ ਡਾ: ਗੋਕੁਲੋਤਸਵਜੀ ਮਹਾਰਾਜ
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਹਵੇਲੀਆਂ ਉਹ ਸਥਾਨ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਥਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਧਰੁਪਦ (ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਧੁਰਾ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਿਨਾਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤਿਆਂ ਲਈ ਖੁਦ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ, ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ, ਭਜਨ ਅਤੇ ਭਾਵ ਨ੍ਰਿਤਿਆ ਵਰਗੇ ਭਗਤੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ, ਸ਼ੈਲੀ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਅਤੇ ਧਮਰ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲਈ ਗਈ ਹੈ। ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਰੰਦਾਬਨ ਦੇ ਰਾਧਾ ਵੱਲਭ, ਨੰਦਗਾਓਂ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਤੇ ਨਾਥਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਨਾਥਜੀ, ਕੁਝ ਨਾਮ ਕਰਨ ਲਈ।[1]
ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ।[1]
ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੱਲਭ ਆਚਾਰੀਆ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਵਿਧਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮੋਢੀ ਸਨ।[2]
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾਥਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਨੇ ਵੱਲਭ ਅਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਇਸ ਸੰਪਰਦਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[3]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 "Dhrupad and Haveli Sangeet". Indian raga. Retrieved 15 June 2013.
- ↑ "Gujarat and Indian Music". Gujarat online. Retrieved 15 June 2013.
- ↑ "The Story of Hindustani Classical Music". ITC Sangeet research Academy. Retrieved 15 June 2013.