ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ
ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਹਿ ਗਏ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਹਿੰਦੂ ਦੋਹਾਂ ਚਿੰਤਕਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਆਲੋਚਨਾ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮੁੱਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤ ਹਨ, ਪਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਏ। ਮੁਢਲੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਅਤੇ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰਾਂ ਵੀ ਚਲਾਈਆਂ। [1] [2] [3]
ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ
[ਸੋਧੋ]ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰੀਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ-
- ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਰਗੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ, ਵੀਹ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਅਨੁਚਿਤ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਣਉਚਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਨ। [4]
- ਸਤੀ - ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪਤੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਾੜਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ।
- ਬਾਲ ਵਿਆਹ
- ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਬਲੀ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ
- ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ - ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਹੇਜ ਰੋਕੂ ਕਾਨੂੰਨ, 1961 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
- ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ [4]
ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਯੂਨਾਨੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰੋਸਟ੍ਰੀਅਨਵਾਦ ਦੇ ਅਵੇਸਤਾ ਦੇ ਭਾਗ; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ: ਅਹੁਰਾ ਤੋਂ ਅਸੁਰ, ਦੇਵਾ ਤੋਂ ਦੇਵ, ਅਹੂਰਾ ਮਜ਼ਦਾ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਇਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ, ਵਰੁਣ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਗਰੁੜ, ਅਗਨੀ ਤੋਂ ਅਗਨੀ ਮੰਦਰ, ਸਵਰਗੀ ਜੂਸ ਸੋਮ - ਹਾਓਮਾ ਨਾਮਕ ਪੀਣ ਤੋਂ, ਦੇਵਾਸੁਰਾ ਦਾ ਯੁੱਧ ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਯੁੱਧ, ਆਰੀਆ ਤੋਂ ਆਰੀਆ, ਮਿਥਰਾ ਤੋਂ ਮਿੱਤਰ, ਦਯੂਸ਼ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ੂਸ ਤੋਂ ਜੁਪੀਟਰ, ਯੱਗ ਤੋਂ ਯੱਗ, ਨਰਸੰਗਾ ਤੋਂ ਨਰਸੰਗਸ, ਇੰਦਰ, ਗੰਧਰਵ ਤੋਂ ਗੰਧਰਵ, ਵਜ੍ਰ, ਵਾਯੂ, ਮੰਤਰ, ਯਮ, ਆਹੂਤੀ, ਹਮਤਾ ਤੋਂ ਸੁਮਤੀ ਆਦਿ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦ੍ਵੈਪਾਯਨ ਜਾਂ ਵੇਦਵਿਆਸ, ਦਾ ਜਨਮ 400 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਪਰਸ਼ੀਆ (ਮੌਜੂਦਾ ਈਰਾਨ) ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਅਰਥਾਤ ਆਰਟੈਕਸਰਕਸਸ ਦੂਜਾ ਜਾਂ ਦਾਰਾ ਦੂਜਾ ਜਾਂ ਆਰਟੈਕਸਰਕਸਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤੀਜਾ (ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਰਾਜੇ 404-356 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ), ਜੋ ਵੀ ਜੋਰੋਸਟ੍ਰੀਅਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸੀ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਲੋਚਕ/ਸੁਧਾਰਕ ਲਹਿਰ
[ਸੋਧੋ]- ਕਬੀਰ – ਉਪਨਾਇਣ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ
- ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ - ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ
- ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਦਯਾਨੰਦ - ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਜਾਤੀ-ਲਿੰਗ ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ।
- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ - ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸ਼ਰਾਧ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ
- ਜੋਤੀਬਾ ਫੂਲੇ - ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤ ਉੱਨਤੀ
- ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ- ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ, ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਉਥਾਨ, ਹਿੰਦੂ ਕੋਡ ਬਿੱਲ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Axel Michaels, Hinduism: Past and Present 188-97 (Princeton 2004) ISBN 0-691-08953-1
- ↑ Nitin Mehta (2006-12-08). "Caste prejudice has nothing to do with the Hindu scriptures". द गार्डियन. Archived from the original on 13 दिसंबर 2007. Retrieved 2006-12-08.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "suttee." Encyclopædia Britannica. 2004 Encyclopædia Britannica Premium Service.
- ↑ 4.0 4.1 Madeleine Biardeau, L'hindouisme, anthropologie d'une civilisation, Flammarion