ਭੱਖੜਾ
| ਭੱਖੜਾ | |
|---|---|
| |
| ਪੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲ | |
| Scientific classification | |
| Kingdom: | ਪੌਦਾ
|
| (unranked): | ਐਜੀੲਸਪਰਮ
|
| (unranked): | ਇਓਡਿਕੋਟਸ
|
| (unranked): | ਰੋਸਿਡਸ
|
| Order: | ਜ਼ਿਗੋਫੀਲਾਸੇਸ
|
| Family: | ਜ਼ਿਗੋਫੀਲਾਸੀਆ
|
| Genus: | ਟ੍ਰੀਬੁਲਸ
|
| Species: | ਟੀ. ਟੇਰੈਸਟ੍ਰੀਸ
|
| Binomial name | |
| ਟ੍ਰੀਬੁਲਸ ਟੇਰੈਸਟ੍ਰੀਸ ਕਾਰਲ ਲਿਨਾਅਸ
| |
| ਕਿਸਮਾਂ | |
| |
ਭੱਖੜਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮ: Tribulus terrestris) ਧਰਤੀ ਤੇ ਫੈਲਣ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਔਸ਼ਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੋਖੜੂ ਜਾਂ ਗੋਖਰੂ (puncture vine) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਜੋ ਚਾਰ ਤੋਂ ਸੱਤ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ 'ਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪੀਲੇ ਫੁੱਲ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਗੋਲ, ਦੋ ਤੋਂ ਚਾਰ ਕੰਡੇ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬੀਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂਦਾਰ, ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ, ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਇੰਚ ਤੱਕ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[1]
ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਕੰਡਿਆਲਾ ਨਦੀਨ (ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਸਿੱਧ ਉੱਗਣ ਵਾਲੀ ਘਾਹ ਬੂਟੀ) ਹੈ। ਇਹ ਸਖਤ ਥਾਂ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਵਿਛੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਵੇਲ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁੱਕ ਜਾਣ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਕੰਡੇਨੁਮਾ ਖਲਾਰ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਚੁਭਣ ਤੇ ਕਾਫੀ ਪੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਸੁਆਹ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਕੇ ਫੱਕਣ ਨਾਲ ਖੰਘ ਹਟਦੀ ਹੈ।[2] ਬੀਜਾਂ ਸਮੇਤ ਕੁੱਟ ਕੇ ਕਾੜ੍ਹਾ ਬਣਾ ਕੇ ਪੀਓ ਮੂਤਰ ਰੋਗਾਂ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ। ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਣਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਲ ਨੂੰ ਗਾੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਤਲੀ ਕੀਤੀ ਲੱਸੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਾੜ੍ਹੀ ਲੱਸੀ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3]
ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਚ ਨਾਮ
[ਸੋਧੋ]- ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਚ ਗੋਰਸ਼ੁਰੂ
- ਹਿੰਦੀ 'ਚ ਗੋਖਰੂ
- ਮਰਾਠੀ 'ਚ ਸਰਾਟੇ
- ਗੁਜਰਾਤੀ 'ਚ ਗੋਖਰੂ
- ਬੰਗਾਲੀ 'ਚ ਗੋਖਰੀ
- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ 'ਚ ਲੇਂਡ ਕੇਲਟ੍ਰਾਪਸ
- ਲਾਤੀਨੀ 'ਚ ਟ੍ਰਿਬੁਲਸ ਟੇਰੇਸਿਟ੍ਰਸ
- ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ (ਪੰਜਾਬ) 'ਚ ਭੱਖੜਾ
ਗੁਣ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪੌਦਾ ਠੰਡਾ, ਵਾਤ, ਪਿੱਤ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਮਸਾਨੇ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਤਾਕਤ ਵਾਲਾ, ਪੱਥਰੀ ਨੂੰ ਗਾਲ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਢਿੱਡ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਪੂਰਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਟੈਸਟੋਸਟੀਰੋਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਬਾਡੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।[4] ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਖੜਾ ਟੈਸਟੋਸਟ੍ਰੋਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵੀ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।[5][6][7] ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ।[8]
ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੱਤ
[ਸੋਧੋ]- ਇਸ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ 'ਚ 7.22ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, 4.63 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਵ੍ਹਾ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ 79 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਵਿੱਚ ਐਲਕੋਲਾਇਡ, ਰਾਲ, ਟੈਨਿਨ, ਸਿਟਰੋਲ, ਨਾਈਟ੍ਰੇਟਸ, ਤੇਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਇਸ ਦੇ ਬੀਜਾਂ 'ਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ] «ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰੋਹੀ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤ ਇਓਂ
ਵਧਦੀਆਂ ਜਾਣ ਉਜਾੜਾਂ ਵੇ।
ਜਿਓਂ ਭੱਖੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਫ਼ੁੱਲ ਪੱਕ ਕੇ
ਸੂਲਾਂ ਚਾਰ ਬਣਾਏ ਵੇ।»
-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ
-
-
-
-
-
-
ਗੋਖੜੂ (ਭੱਖੜਾ) ਦੇ ਫਲ ਨੂੰ ਘਾਹ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ -
ਭੱਖੜੇ ਦੀ ਵੇਲ
.JPG)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Flowering Plants of the Santa Monica Mountains, Nancy Dale, 2nd Ed., 2000, p. 200
- ↑ Nabha, Bhai Kahan Singh. Gurshabad Ratnakar Mahan Kosh. Punjabi University Patiala.
- ↑ Pieroni, Andrea (2005). Prance, Ghillean; Nesbitt, Mark (eds.). The Cultural History of Plants. Routledge. p. 35. ISBN 0415927463.
- ↑ Pokrywka, Andrzej; Obmiński, Zbigniew; Malczewska-Lenczowska, Jadwiga; Fijatek, Zbigniew; Turek-Lepa, Ewa; Grucza, Ryszard (2014-07-08). "Insights into supplements with Tribulus terrestris used by athletes". Journal of Human Kinetics. 41 (1): 99–105. doi:10.2478/hukin-2014-0037. ISSN 1899-7562. PMC 4120469. PMID 25114736.
- ↑ Brown GA, Vukovich MD, Reifenrath TA, Uhl NL, Parsons KA, Sharp RL, King DS (2000). "Effects of anabolic precursors on serum testosterone concentrations and adaptations to resistance training in young men". International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism. 10 (3): 340–59. doi:10.1123/ijsnem.10.3.340. PMID 10997957.
- ↑ Brown GA, Vukovich MD, Martini ER, Kohut ML, Franke WD, Jackson DA, King DS (2001). "Endocrine and lipid responses to chronic androstenediol-herbal supplementation in 30 to 58 year old men". J Am Coll Nutr. 20 (5): 520–8. doi:10.1080/07315724.2001.10719061. PMID 11601567.
- ↑ Neychev VK, Mitev VI (2005). "The aphrodisiac herb Tribulus terrestris does not influence the androgen production in young men". Journal of Ethnopharmacology. 101 (1–3): 319–23. doi:10.1016/j.jep.2005.05.017. PMID 15994038.
- ↑ Rogerson, S.; Riches, C. J.; Jennings, C.; Weatherby, R. P.; Meir, R. A.; Marshall-Gradisnik, S. M. (2007). "The Effect of Five Weeks of Tribulus terrestris Supplementation on Muscle Strength and Body Composition During Preseason Training in Elite Rugby League Players". The Journal of Strength & Conditioning Research. 21 (2): 348–53. doi:10.1519/R-18395.1. PMID 17530942.
 | ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। |