ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ
ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ | |
|---|---|
 ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਦਾ ਚਿੱਤਰ | |
| ਜਨਮ | ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾਂ ਜ਼ੇਬ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਅੰ. 1753 |
| ਮੌਤ | 27 ਜਨਵਰੀ 1836 (aged 90) ਸਰਧਾਨਾ, ਮਾਰਥ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਭਾਰਤ |
| ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ | ਸਾਡੀ ਲੇਡੀ ਆਫ ਗ੍ਰੇਸਿਸ ਦੇ ਬੇਸਿਲਿਕਾ, ਸਰਧਾਨਾ |
| ਹੋਰ ਨਾਮ | ਜੋਆਨਾ ਨੋਬਿਲੀਸ ਸੋਮਬਰ |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਨਾਚੀ ਸਰਧਾਨਾ ਦੀ ਸ਼ਾਸ਼ਕ |
| ਸਾਥੀ | ਵੋਲਟਰ ਰੇਇਨਹਾਰਡ ਸੋਮਬਰ |
ਜੋਆਨਾ ਨੋਬਿਲੀਸ ਸੌਂਬਰ (ca 1753– 27 ਜਨਵਰੀ 1836) ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਕ੍ਰਿਸਚਨ ਦੀ ਸੀ,[2] ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਨਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ (ਕਸ਼ਮੀਰੀ: बेगम समरू (Devanagari), بیگم سمرو (Nastaleeq)) ਬਤੌਰ ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ,[3] (née ਫ਼ਾਰਜਾਨਾ ਜ਼ੇਬ ਉਨ- ਨਿਸਾ) ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਤੌਰ ਨਾਚੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਮੇਰਠ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਰਿਆਸਤ ਸਰਧਾਨਾ ਦੀ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਬਣ ਗਈ।[4] ਉਹ ਵਪਾਰੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਯੂਰਪੀ ਵਪਾਰੀ ਪਤੀ ਤੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਪਾਰੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਕੋ-ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸ਼ਾਸਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ 18ਵੀਂ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਰਧਾਨਾ ਰਿਆਸਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।[5][6]
ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਮੀਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ 1923 ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 55.5 ਮਿਲੀਅਨ ਸੋਨੇ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ 1953 ਵਿੱਚ 18 ਬਿਲੀਅਨ ਡੌਸ਼ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹੈ।[7] "ਰੇਨਹਾਰਡਜ਼ ਅਰਬੇਨਜੈਮੀਂਸ਼ੈਫਟ" ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਅਜੇ ਵੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ।[8] ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਬਦਲ ਲਿਆ ਸੀ।[9]
ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਦਾ ਕੱਦ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਨਿਰਪੱਖ ਰੂਪ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਨ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਸਨ। ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ, ਉਸਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਹੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮੂਲ ਦੀ ਸੀ।[10] ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਲਕਸਮਬਰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਸੈਨਿਕ ਵਾਲਟਰ ਰੇਨਰਟ ਸੌਂਬਰ ਦੇ ਵਿਆਹ (ਜਾਂ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ) ਕੀਤਾ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵੋਲਟਰ ਰੇਇਨਹਾਰਡ ਸੋਮਬਰ, ਜੋ 45 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ, ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਫ਼ਰਜਾਨਾ ਦੇ ਚਹਿਰੇ ਦਾ ਕਾਇਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਸੋਂਬਰੇ ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਰੋਹਿਲਖੰਡ (ਬਰੇਲੀ ਨੇੜੇ), ਫਿਰ ਆਗਰਾ, ਡੀਗ ਅਤੇ ਭਰਤਪੁਰ ਅਤੇ ਦੁਆਬ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ। ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਹਾਕਮ[ਸੋਧੋ]
1778 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਵਾਲਟਰ ਰੇਨਹਾਰਟ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ, ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਸੱਤਾ ਲਈ ਸਫਲ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ 90,000 ਡਾਲਰ ਬਣਦਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਈ, ਉਸ ਨੇ ਸਰਧਾਨਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਸੀ। 7 ਮਈ 1781 ਨੂੰ, ਲਗਭਗ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਲਿਕ ਪੁਜਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਨੇ ਜੋਆਨਾ ਨੋਬਿਲਿਸ ਨੂੰ ਬਪਤਿਸਮਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਦੋਸਤ, ਬੇਗਮ ਉਮਦਾ, ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਸਰਧਾਨਾ ਦੇ ਹੋਰ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਸੀ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ। ਬੇਗਮ ਉਮਦਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਵਿੱਚ ਮੇਰਠ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਕੱਢਿਆ। ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੇ ਲੇਸੋਲਟ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਜਾਰਜ ਥਾਮਸ ਸਨ। ਬੇਗਮ ਨੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ, 1793 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲ ਗਈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜੋੜੇ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ - ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਲੇ ਵੈਸੋਲਟ ਅਤੇ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬੇਗਮ ਸੀ। ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਲੇ ਵਾਸੋਲਟ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚਾਕੂ ਮਾਰਿਆ ਪਰ ਉਹ ਬਚ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੀ ਸਿਰ 'ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸੁਸਾਈਡ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਬੇਲੋੜੀ ਲੇ ਲੇਸੋਲਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਝੀਲ ਨੇ 1802 ਵਿੱਚ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਚੁੰਮਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਆਪਣੀ ਰਵਾਇਤੀ ਚਾਲ ਨਾਲ, ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ "ਪਛੜੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਾਦਰੇ ਦਾ ਚੁੰਮਣ" ਸੀ।[11] ਬੇਗਮ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਿਰਫ 41⁄ ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਸੀ, ਉਹ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਆਪਣੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵੱਲ ਲਿਜਾਉਂਦੀ ਸੀ।
ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]
ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਦਾ 27 ਜਨਵਰੀ 1836 ਨੂੰ 90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਡੀ ਲੇਡੀ ਆਫ ਗ੍ਰੇਸਿਸ ਦੇ ਬੇਸਿਲਿਕਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਦਫਨਾਇਆ ਸੀ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [ਸੋਧੋ]
ਸਮਰੂ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਰਾਬਰਟ ਬ੍ਰਾਈਟਵੈਲ ਦੁਆਰਾ ਨਾਵਲ ਫਲੈਸ਼ਮੈਨ ਅਤੇ ਕੋਬਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਰਿੱਤਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[12]
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਮੁਕਾਮ ਸਤਿਕਾਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਰੋੜਸਿੰਘੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ 30 ਹਜ਼ਾਰੀ ਲਸ਼ਕਰ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਬੇਗ਼ਮ ਸਮਰੂ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਬਹੁੜੀ। ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਰਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੂੰਹ ਬੋਲੀ ਧੀ ਵੀ ਬਣ ਗਈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਸੁਖਾਵੇਂ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵੀ ਸਾਕਦਾਰੀ ਗੰਢ ਲਈ, ਰਾਣੀ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਦੀ ਚੁੰਨੀ-ਵੱਟ ਭੈਣ ਬਣ ਕੇ।[13]
ਲਿਖਤਾਂ[ਸੋਧੋ]
- ਸਮਰੂ ਕੀ ਬੇਗਮ - ਭੱਕਰ ਸਿੰਘ ਫਰੀਦਕੋਟ, ਗ੍ਰੇਸ਼ੀਅਸ ਬੁੱਕਸ, 108 ਪੰਨੇ[13]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ (ed.), ਰਿਆਨਾ ਪੇਨਇੰਗਟਨ (2003). ਲੜਾਕੂ ਪਾਇਲਟਾਂਂ ਲਈ ਐਮਜ਼ੋਨ. ਵੈਸਟਪੋਰਟ, Conn. [u.a.]: ਗ੍ਰੀਨਵੁੱਡ ਪ੍ਰੈਸ. p. 48. ISBN 9780313327070.
{{cite book}}:|last1=has generic name (help) - ↑ https://swarajyamag.com/magazine/the-incredible-story-of-begum-samru
- ↑ Begum Sumru Archived 2017-12-02 at the Wayback Machine. The Church of Basilica
- ↑ Sardhana
- ↑ "The Sardhana Project".
- ↑ Sardhana Town The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 22, p. 105.
- ↑ ""REINHARD'S ERBENGEMEINSCHAFT" R.E.G.: The Inheritance". Archived from the original on 29 September 2007. Retrieved 16 September 2006.
- ↑ ""REINHARD'S ERBENGEMEINSCHAFT" R.E.G.: Chronology of the Heir Community". Archived from the original on 29 September 2007. Retrieved 16 September 2006.
- ↑ The Indian Mutiny and the British Imagination by Gautam Chakravarty, Cambridge; ISBN 0-521-83274-8
- ↑ Dalrymple 2006, p. 238 "She was originally said to be a Kashmiri dancing girl named Farzana Zeb un-Nissa."
- ↑ Blunt, Edward Arthur Henry (1911). List of Inscriptions on Christian Tombs and Tablets of Historical Interest in the United Provinces of Agra and Oudh. p. 16.
- ↑ "Flashman Rides Again". Telegraphindia.com. Retrieved 2015-09-01.
- ↑ 13.0 13.1 Service, Tribune News. "ਗਿਆਨ, ਤਕਨੀਕ ਤੇ ਇਖ਼ਲਾਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ..." Tribuneindia News Service. Retrieved 2021-06-07.
