ਮਲਹਾਰ (ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ)
ਮਲਹਾਰ ਰਾਗਾਂਗ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਰਾਗ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਹਨ। [1] ਰਾਗਾਂਗ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਸੁਰੀਲੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਗ ਪਰਿਵਾਰ ਹਨ ਸਾਰੰਗ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਕੰਨੜ ਪਰਿਵਾਰ। ਮਲਹਾਰ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਲਹਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮੋਹਲੇਧਾਰ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਹੈ। [2]
ਵਿਲੱਖਣ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਜੋ ਮਲਹਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਓਹ ਹੈ
"ਮ (ਮ)ਰੇ (ਮ)ਰੇ ਪ", ਇਹ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਮਲਹਾਰ ਦੇ ਹਸਤਾਖਰ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮਲਹਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [3]
ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਲਹਾਰ ਇੰਨਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਾਰਿਸ਼ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। [4] ਕਈ ਲਿਖਤੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਰਾਗ ਮਲਹਾਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਾਨਸੇਨ, ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ, ਬਾਬਾ ਰਾਮਦਾਸ, ਨਾਇਕ ਚਰਜੂ, ਮੀਆਂ ਬਖਸ਼ੂ, ਤਾਂਤਾ ਰੰਗ, ਤਾਂਤ੍ਰ੍ਸ ਖਾਨ, ਬਿਲਾਸ ਖਾਨ ( ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ), ਹਮਮੇਰ ਸੇਨ, ਸੂਰਤ ਸੇਨ ਅਤੇ ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਕੁਝ ਅਜੇਹੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਕਾਬਿਲ ਸੰ ਕਿ ਰਾਗ ਮਲਹਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਗਾ ਕੇ ਬਾਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸਨ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਮੀਆਂ ਕੀ ਮਲਹਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮੀਆਂ ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਮਲਹਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
[ਸੋਧੋ]ਮਲਹਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
- ਅਡਾਨਾ ਮਲਹਾਰ
- ਆਨੰਦ ਮਲਹਾਰ (ਸਰਸਵਤੀ ਗਾਨ ਸਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਦੁਸ਼ੀ ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਅਮੋਨਕਰ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਅਰੁਣ ਮਲਹਾਰ
- ਬਹਾਰ ਮਲਹਾਰ
- ਬਾਰਵਾ ਮਲਹਾਰ
- ਬਸੰਤੀ ਮਲਹਾਰ (ਬਸੰਤ ਅਤੇ ਗੌੜ ਮਲਹਾਰ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ)
- ਬਿਲਾਵਲ ਮਲਹਾਰ (ਅਲਹੀਆ ਬਿਲਾਵਲ ਅਤੇ ਗੌੜ ਮਲਹਾਰ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ)
- ਬਿਰਜੁ ਕਾ ਮਲਹਾਰ
- ਚਾਂਦਨੀ ਮਲਹਾਰ
- ਚਰਜੁ ਕੀ ਮਲਹਾਰ
- ਛਾਇਆ ਮਲਹਾਰ
- ਦੇਸ ਮਲਹਾਰ
- ਧੂਲੀਆ ਮਲਹਾਰ
- ਗਾਂਧੀ ਮਲਹਾਰ ( ਪੰਡਿਤ ਕੁਮਾਰ ਗੰਧਰਵ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਗੌੜ ਮਲਹਾਰ
- ਗੌਡਗਿਰੀ ਮਲਹਾਰ ( ਪੰਡਿਤ ਜਸਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਜਯੰਤ ਮਲਹਾਰ
- ਝਿੰਝੋਟੀ ਮਲਹਾਰ (ਡਾ. ਸੁਨੀਤਾ ਸਕਸੈਨਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਕਾਫੀ ਮਲਹਾਰ
- ਕੇਦਾਰ ਮਲਹਾਰ/ਸਾਵਨੀ ਕੇਦਾਰ ( ਵਿਦੁਸ਼ੀ ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਭਿਡੇ-ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਮਲਹਾਰ / ਮੀਆਂ ਕੀ ਮਲਹਾਰ
- ਮੀਰਾਬਾਈ ਕੀ ਮਲਹਾਰ
- ਮੇਘ ਮਲਹਾਰ
- ਮਿਸ਼ਰਾ ਮੇਲ ਕੀ ਮਲਹਾਰ (ਉਸਤਾਦ ਬਿਸਮਿੱਲ੍ਹਾ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹਿਨਾਈ 'ਤੇ ਵਜਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਮੋਦ ਮਲਹਾਰ (ਕਮੋਦ ਅਤੇ ਮੀਆਂ ਕੀ ਮਲਹਾਰ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ)
- ਨਾਨਕ ਮਲਹਾਰ॥
- ਨਟ ਮਲਹਾਰ
- ਪਤ ਮਲਹਾਰ
- ਰਾਮਦਾਸੀ ਮਲਹਾਰ
- ਸਾਰੰਗ ਮਲਹਾਰ/ਮੀਆਂ ਕੀ ਸਾਰੰਗ
- ਸਾਵਨ ਗੰਧਾਰ (ਗਾਨਸਰਸਵਤੀ ਵਿਦੁਸ਼ੀ ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਅਮੋਨਕਰ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ)
- ਸ਼ਹਾਣਾ ਮਲਹਾਰ
- ਸ਼ਿਵ ਮਲਹਾਰ (ਰਾਗਾਂ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਅਤੇ ਮੀਆਂ ਕੀ ਮਲਹਾਰ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ)
- ਸ਼ੁੱਧ ਮਲਹਾਰ
- ਸੋਰਠ ਮਲਹਾਰ
- ਸੁਰ ਮਲਹਾਰ
- ਸੂਰਦਾਸੀ ਮਲਹਾਰ
- ਤਿਲਕ ਮਲਹਾਰ
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Bhavan's Journal v.26:14-26 (1980). Page 27.
- ↑ "The Malhars".
- ↑ "Raag Malhar".
- ↑ Tankha, Rajkumari Sharma. "An evening of Malhar raags". The New Indian Express. Retrieved 7 June 2021.