ਕੁਪ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਕੁੱਪ ਦੀ ਲੜਾਈ (ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਵੱਡਾ ਕਤਲੇਆਮ") 5 ਫਰਵਰੀ 1762 ਨੂੰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਚੜਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਦੀਆਂ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[1][2][3] ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਫ਼ੌਜਾਂ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 30,000 ਅਤੇ 50,000 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਿਆ।[3][4][5] ਅਬਦਾਲੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਹੱਥੋ-ਹੱਥ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਹਿੱਟ ਐਂਡ ਰਨ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਪਰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿੰਗ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਬਰਨਾਲਾ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਅਬਦਾਲੀ ਰਿੰਗ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਪੂਰੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ।[6] ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਬਰਨਾਲਾ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਦਾਜ਼ਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੂਜੀ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ (ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ) ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ 5,000 ਤੋਂ 30,000 ਸਿੱਖ ਮਰਦ, ਔਰਤਾਂ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਲੜਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਜਦੋਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਛੇਵੀਂ ਮੁਹਿੰਮ (ਉਸਦੀ ਪੰਜਵੀਂ 1759-1761 ਵਿੱਚ) ਲਈ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਲੜਾਕੂ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ 18 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (11 ਮੀਲ) ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਨਿਰੰਜਨੀਆ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅਕੀਲ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।
ਅਕੀਲ ਨੇ ਦੁਰਾਨੀ ਕੋਲ ਦੂਤ ਭੇਜੇ ਅਤੇ ਲੁਟੇਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮਦਦ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਅਫ਼ਗਾਨ ਫ਼ੌਜਾਂ ਜਲਦੀ ਜੰਡਿਆਲਾ ਵੱਲ ਵਧੀਆਂ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਹਟਾ ਲਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸਿੱਖ ਲੜਾਕੇ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਅਫਗਾਨ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਿਆ। ਦੁਰਾਨੀ ਨੇ ਫਿਰ 48 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 240 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (150 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਦੋ ਨਦੀ ਕ੍ਰਾਸਿੰਗਾਂ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਮਾਰਚ ਤੈਅ ਕੀਤਾ।
ਦੁੱਰਾਨੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ 30,000 ਅਤੇ 50,000 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲੈਂਸਫੋਰਡ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਪਤਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ 5,000 ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡ ਗਰਮਾ ਵਿਚ ਡੇਰੇ ਲਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੁਰਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਸਿੱਖ ਲੜਾਕਿਆਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸਮਾਨ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਘੇਰਾ ਬਣਾਉਣਗੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬੁੱਢੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਬਰਨਾਲਾ ਦੇ ਕਸਬੇ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਮਾਰੂਥਲ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਣਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਆਉਣਗੇ। ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਦੁਰਾਨੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਕਾਸਿਮ ਖਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਹਿਲ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪਨਾਹ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਦੁਰਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਡਰੋਂ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲੇ ਕੁਤਬਾ ਅਤੇ ਬਾਹਮਣੀ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਭੱਜੇ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੰਘੜ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਆਗੂ ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਪਿੰਡ ਰੰਘੜ ਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਪਰ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਬਾਕੀ ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਰੰਘੜਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿਓ।
ਦੋ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਭਤੀਜੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸੈਕਿੰਡਹੈਂਡ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। "ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਿੱਲਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰੱਖਿਆ, ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢੱਕਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੁਕੜੀ ਆਪਣੇ ਚੂਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਹੇਠ ਢੱਕਦੀ ਹੈ।" ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ, ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਘੇਰਾ ਤੋੜਿਆ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਹਰ ਵਾਰ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ।
ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ, ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਛੱਪੜ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਦੋਵੇਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਗਈਆਂ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Bhatia, Sardar Singh. "Vadda Ghallurghara". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. Retrieved 24 September 2015.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000009-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ 3.0 3.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000A-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000B-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000C-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedgupta