ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ
ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Guru Hanuman; 1901–1999) ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਕੁਸ਼ਤੀ ਕੋਚ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਚਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1987 ਵਿਚ ਵੱਕਾਰੀ ਦ੍ਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਕ ਸਪੋਰਟਸ ਕੋਚ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ 1983 ਵਿਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੇ ਚਿਰਾਵਾ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ 15 ਮਾਰਚ 1901 ਨੂੰ ਵਿਜੈ ਪਾਲ ਯਾਦਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਉਸਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸਥਾਨਕ ਪਿੰਡ ਅਖਾੜਾ ਵਿਖੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ 1919 ਵਿਚ ਸਬਜ਼ੀ ਮੁੰਡੀ ਵਿਚ ਬਿਰਲਾ ਮਿੱਲ ਨੇੜੇ ਇਕ ਦੁਕਾਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕ ਪਹਿਲਵਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ।[1][2][3]
ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਕੇ.ਕੇ.ਬਿਰਲਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਲਕਾਗੰਜ, ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ (ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ) ਵਿੱਚ ਅਖਾੜਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਬਿਰਲਾ ਮਿਲਜ਼ ਵਿਆਯਮਸ਼ਾਲਾ’ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1925 ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਬਿਰਲਾ ਮਿੱਲਜ਼, ਕਮਲਾ ਨਗਰ, ਦਿੱਲੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਖਾੜਾ।
ਇੱਕ ਪਹਿਲਵਾਨ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੋਚ ਵਜੋਂ, ਦੋਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਕਥਾ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਟੈਂਪਲੇਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਪਹਿਲਵਾਨੀ ਨੂੰ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਫ੍ਰੀ ਸਟਾਈਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕੋਚਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਚੇਲੇ ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ, ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ ਅਤੇ 1958 ਵਿੱਚ ਕਾਰਡਿਫ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤੇ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਨਾਮਵਰ ਚੇਲੇ ਸਤਪਾਲ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1982 ਅਤੇ 1986 ਵਿਚ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਗਮੇ ਜਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਅੱਠ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਸਨਮਾਨ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।[2]
ਉਹ ਇੱਕ ਬੈਚਲਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਸੀ। 24 ਮਈ 1999 ਨੂੰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰਠ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਾਰ ਦੇ ਹਾਦਸੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[4]
9 ਅਗਸਤ 2003 ਨੂੰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਵਿਹਾਰ ਸਪੋਰਟਸ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਮਦਨ ਲਾਲ ਖੁਰਾਣਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[5]
ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਖਾੜਾ
[ਸੋਧੋ]ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਖਾੜਾ, ਇਕ ਰੈਸਲਰ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ ਜਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਹਿੰਦੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਖਾੜਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰੋਸ਼ਨਾਰਾ ਬਾਗ ਨੇੜੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨਗਰ ਵਿਖੇ 1925 ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ। ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਅਖਾੜੇ ਨੇ ਕੁਝ ਚਮਕਦਾਰ ਪਹਿਲਵਾਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਦਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਸਤਪਾਲ, ਹੰਸ ਰਾਮ (ਪੋਸਟ ਇੰਡੀਆ ਬੈਸਟ ਰੈਸਲਰ) ਉਦਦਲ ਸਿੰਘ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੈਂਪੀਅਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਚੈਂਪੀਅਨ) ਸੁਭਾਸ਼ ਵਰਮਾ, ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ, ਯੋਗੇਂਦਰ ਕੁਮਾਰ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਤ੍ਰਿਖਾ, ਅਨੁਜ ਚੌਧਰੀ, ਰਾਜੀਵ ਟੋਮਰ, ਅਨਿਲ ਮਾਨ, ਸੁਜੀਤ ਮਾਨ, ਨਵੀਨ, ਅਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਗੁੰਗਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੌਜੂਦਾ ਕੁਸ਼ਤੀ ਸਕੂਲ ਹੈ।[6][7]
ਉਥੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈ ਰਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਬਰਕਤ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਧੀਆ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਨੇ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਖਾੜੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਇਕ ਆਧੁਨਿਕ ਜਿਮਨੇਜ਼ੀਅਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਅਖਾੜੇ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਰਾਓ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲਗਭਗ 200 ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2014 ਵਿੱਚ, ਕੁਸ਼ਤੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦੀ ਚੋਣ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 2014 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਲ ਪ੍ਰੋਟਸਨ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਆਰ.ਕੇ.ਪੀ.ਪੀ.) ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[6][8]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Obituary:Guru Hanuman The Guardian, 21 June 1999
- ↑ 2.0 2.1 Obituary: Guru Hanuman Kuldip Singh, The Independent, 11 June 1999.
- ↑ Guru Hanuman no more Financial Express, 25 May 1999.
- ↑ City's who's who, disciples pay last respects to Guru Hanuman Indian Express, 26 May 1999.
- ↑ Guru Hanuman’s statue unveiled The Tribune, 10 August 2003
- ↑ 6.0 6.1 "Guru Hanuman Akhara chosen for the 2014 Rashtritya Khel Protsahan Puraskar". Jargran Josh. 22 August 2014. Retrieved 20 November 2014.
- ↑ "A day in the life of a grappler". India Today. Retrieved 20 November 2014.
- ↑ "Award for Hanuman Akhara". The Hindu. 22 August 2014. Retrieved 20 November 2014.