ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ
ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: सत्याग्रह; ਸਤਿਆ: "ਸੱਚ", ਅਗ੍ਰਹਿ: "ਜ਼ਿੱਦ" ਜਾਂ "ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜਨਾ"), ਜਾਂ "ਸੱਚ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਫੜਨਾ",[1] ਜਾਂ "ਸੱਚ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ", ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਵਲ ਵਿਰੋਧ. ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਬਦ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ (1869-1948)[2] ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸਿਧਾਂਤ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਕਿੰਗ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਜੇਮਜ਼ ਬੇਵਲ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।[3][4]
ਨਾਮ ਦਾ ਮੂਲ ਅਤੇ ਅਰਥ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਸ਼ਬਦ 1906 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਨਿਊਜ਼-ਸ਼ੀਟ ਇੰਡੀਅਨ ਓਪੀਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ।[2]ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਇੱਕ ਚਾਚਾ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਸ਼੍ਰੀ ਮਗਨਲਾਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ "ਸਦਾਗ੍ਰਹਿ" ਸ਼ਬਦ ਲਿਆ ਕੇ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। "ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ" ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸਤਿਆ (ਮਤਲਬ "ਸੱਚ") ਅਤੇ ਆਗ੍ਰਹਿ ("ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰ", ਜਾਂ "ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜਨਾ") ਦਾ ਇੱਕ ਤਤਪੁਰੁਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ। ਸਤਿਆ ਸ਼ਬਦ "ਸਤਿ" ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਹੋਣਾ"। ਸੱਚ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਲਈ, ਸੱਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਇੱਕ) ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਸੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝੂਠ ਦੇ ਉਲਟ, ਅ) ਅਸਲ ਕੀ ਹੈ ਦਾ ਗਿਆਨ, ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦ (ਅਸਤ) ਦੇ ਉਲਟ, ਅਤੇ c) ਬੁਰਾਈ ਜਾਂ ਮਾੜੇ ਦੇ ਉਲਟ ਚੰਗਾ। ਇਹ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ: "ਸੰਸਾਰ ਸੱਤਿਆ ਜਾਂ ਸੱਚ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਸਤਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅਸਤ, ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਤਿਆ ਜਾਂ ਸੱਚ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਜਿੱਤ ਸਵਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੋ ਸੱਚ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ।"[5] ਗਾਂਧੀ ਲਈ, ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸਿਰਫ਼ "ਨਿਸ਼ਚਤ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ" ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਰੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤ ਬਣ ਗਿਆ।[6] ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ:
ਸੱਚ (ਸੱਤਿਆ) ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ (ਅਗ੍ਰਹਿ) ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਭਾਵ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸ਼ਕਤੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ "ਪੈਸਿਵ ਰੇਸਿਸਟੈਂਸ" ਵਾਕੰਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ। ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ "ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ" ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।[7]
ਸਤੰਬਰ 1935 ਵਿੱਚ, ਪੀ.ਕੇ. ਰਾਓ, ਸਰਵੈਂਟਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਤਜਵੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਿਵਾਦਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿਵਲ ਨਾਅਨਫ਼ਰੀ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈਨਰੀ ਡੇਵਿਡ ਥੋਰੋ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 1849 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਲੇਖ ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਬਿਆਨ ਕਿ ਮੈਂ ਥੋਰੋ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਸਿਵਲ ਨਾ-ਫ਼ਰਮਾਨੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਗਲਤ ਹੈ। ਦੱਖਣ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਮੈਨੂੰ ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਉੱਤੇ ਥੋਰੋ ਦਾ ਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਨਤ ਸੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਪੈਸਿਵ ਵਿਰੋਧ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਅਧੂਰਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਬਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਥੋਰੋ ਦੇ ਮਹਾਨ ਲੇਖ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਦੇਖਿਆ, ਮੈਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਦੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪੂਰੇ ਅਰਥ ਦੱਸਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਿਵਲ ਵਿਰੋਧ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਅਹਿੰਸਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਰਹੀ ਹੈ।"[8]
ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ:
ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ ਸੱਚ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸੱਚ-ਬਲ। ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ-ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਰੂਹ-ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ, ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਉੱਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਸਬਰ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੋ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸੱਚ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਉਹ ਦੂਜੇ ਲਈ ਗਲਤੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਤਮ-ਸਹਿਮ। ਇਸ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸੱਚ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆਇਆ, ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਤੇ.[9]
"ਪੈਸਿਵ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ" ਦੇ ਉਲਟ
[ਸੋਧੋ]ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪੈਸਿਵ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕੀਤਾ:
ਮੈਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਕਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਮਝੇ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ "ਪੈਸਿਵ ਰੇਸਿਸਟੈਂਸ" ਅਤੇ "ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ" ਨੂੰ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ: ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ, "ਪੈਸਿਵ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ" ਸਮੀਕਰਨ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੈਸਿਵ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਤਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੈਸਿਵ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸੱਚ ਦੀ ਪੂਰੀ ਪਾਲਣਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਹੈ: ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਤਾਕਤਵਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰ ਹੈ; ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੇ ਸੱਚ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[10]
ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ
[ਸੋਧੋ]ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ "ਨਿਸ਼ਾਨਬੱਧ" ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਸਿਵਲ ਅਣਆਗਿਆਕਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।
ਗਾਂਧੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਅਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੱਚ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸੱਚ ਇੰਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨਾ ਅਤੇ ਵੱਖ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਨਿਰਵਿਘਨ ਬਿਨਾਂ ਮੋਹਰ ਵਾਲੀ ਧਾਤੂ ਡਿਸਕ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ, ਅਹਿੰਸਾ ਸਾਧਨ ਹੈ; ਸੱਚ ਦਾ ਅੰਤ ਹੈ। ਸਾਧਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਡੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅਹਿੰਸਾ ਸਾਡਾ ਸਰਵਉੱਚ ਫਰਜ਼ ਹੈ।[11]
ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਫਲ ਹੋਏ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਇਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਜੂਡਿਥ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ "ਇਹ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜੋ, ਇਸਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਲਈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।"[12] ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਟੀਚਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣਾ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਨਾ, ਜਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ, ਇਸਦੇ ਉਲਟ, "ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਗਲਤ-ਕਰਨਾ ਹੈ।"[13] ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਹੀ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕੇਸ ਹਨ, ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੇਬਸ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਕ ਸਫਲਤਾ ਮੰਨਣਗੇ।
ਦਾ ਮਤਲਬ ਅਤੇ ਅੰਤ
[ਸੋਧੋ]ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਟੁੱਟ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਸਿਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨਿਆਈ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: "ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, 'ਭਾਵ, ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਤਲਬ ਹੈ'। ਮੈਂ ਕਹਾਂਗਾ, 'ਭਾਵ, ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ'। ਜਿਵੇਂ ਸਾਧਨ ਤਾਂ ਅੰਤ।[14] ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ ਸਿਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ ਆਖਰਕਾਰ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਦੋਹਰੀ (ਅਦਵੈਤਿਕ) ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿੱਚ ਦਵੈਤ ਅਤੇ ਅਸੰਗਤਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ।[15] ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੀ: "ਜੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਘੜੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਇਸ ਲਈ ਲੜਨਾ ਪਏਗਾ; ਜੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਘੜੀ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ; ਅਤੇ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। , ਮੈਨੂੰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ; ਅਤੇ, ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਘੜੀ ਚੋਰੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ, ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ, ਜਾਂ ਦਾਨ ਹੈ।"[16] ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ "ਕਿਸੇ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ" ਲੜਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹਿੰਸਕ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਜੋ ਵੀ ਅੰਤ ਤੁਸੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੇਗਾ।[17] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਉਸਦੀ ਕਿਤਾਬ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਮਾੜੀ ਹੈ, ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਕਈ ਵਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ" ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਬਨਾਮ ਦੁਰਗ੍ਰਹ
[ਸੋਧੋ]ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਏ ਬਿਨਾਂ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਉਲਟ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਬਦਲਣ ਜਾਂ "ਸ਼ੁੱਧ" ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੁਹਾਵਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ "ਚੁੱਪ ਸ਼ਕਤੀ" ਜਾਂ "ਆਤਮ ਸ਼ਕਤੀ" ਹੈ (ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਕਿੰਗ ਜੂਨੀਅਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ "ਆਈ ਹੈਵ ਏ ਡ੍ਰੀਮ" ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨੈਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਇੱਕ "ਸਰਵਵਿਆਪੀ ਸ਼ਕਤੀ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਜਨਬੀਆਂ, ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢੇ, ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਔਰਤ, ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।"[18]
ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ (ਸੱਚ ਨੂੰ ਫੜੀ ਰੱਖਣ) ਦੀ ਤੁਲਨਾ "ਦੁਰਗ੍ਰਹਿ" (ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨਾਲ ਫੜੀ ਰੱਖਣ) ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਮਤਲਬ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: "ਕੋਈ ਵੀ ਬੇਚੈਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਕੋਈ ਬਰਬਰਤਾ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਕੋਈ ਬੇਲੋੜਾ ਦਬਾਅ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਸੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।"[19]
ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਵਲ ਨਾ-ਫ਼ਰਮਾਨੀ ਅਤੇ ਅਸਹਿਯੋਗ "ਦੁੱਖ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ" 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ।[20] ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਧੀਰਜ ਅੰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੈਤਿਕ ਉੱਨਤੀ ਜਾਂ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ।
ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ
[ਸੋਧੋ]ਸਿਵਲ ਅਵੱਗਿਆ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਇਹ "ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿਵਲ ਅਵੱਗਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ."[21]
ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ:
- ਰਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ
- ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਅਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਹੋਣ
- ਦੁੱਖ ਝੱਲਣ, ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ, ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ http://www.gandhifoundation.net/about%20gandhi6.htm “ਸੱਚ (ਸੱਤਿਆ) ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ (ਅਗ੍ਰਹਿ) ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵ ਸੱਚ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸ਼ਕਤੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, "ਪੈਸਿਵ ਰੇਸਿਸਟੈਂਸ" ਵਾਕੰਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਇੰਨਾ ਕਿ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ "ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ" ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।”
- ↑ 2.0 2.1 ਉਮਾ ਮਜਮੁਦਾਰ (2005). ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ: ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਤੱਕ. SUNY ਪ੍ਰੈਸ. p. 138. ISBN 9780791464052.
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/525247/satyagraha "ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਦ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ।" ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਮਿਤੀ: 14 ਸਤੰਬਰ 2010.
- ↑ [1] Archived 2011-06-05 at the Wayback Machine. "ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪੱਛਮ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਯੁੱਧ-ਵਿਰੋਧਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬਕ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਬੇਅਸਰ ਸਾਬਤ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਈਮਾਨਦਾਰ ਇਤਰਾਜ਼ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਦੁਆਰਾ ਯੁੱਧ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।" ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਮਿਤੀ: 14 ਸਤੰਬਰ 2010.
- ↑ ਨਾਗਲਰ, ਮਾਈਕਲ ਐਨ. ਦ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈਂਡਬੁੱਕ: ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਗਾਈਡ। ਛਾਪੋ.
- ↑ ਗ੍ਰੋਸ, ਡੇਵਿਡ ਐਮ. (2014). ਸਫਲ ਟੈਕਸ ਵਿਰੋਧ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀਆਂ 99 ਰਣਨੀਤੀਆਂ. ਪਿਕੇਟ ਲਾਈਨ ਪ੍ਰੈਸ. pp. 15–17. ISBN 978-1490572741.
- ↑ ਐਮ.ਕੇ. ਗਾਂਧੀ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ, ਨਵਜੀਵਨ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, 1111, ਪੰਨਾ 109-10.
- ↑ ਮੋਹਨਦਾਸ ਕੇ. ਗਾਂਧੀ, ਪੀ. ਕੋਡੰਦਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਪੱਤਰ, 10 ਸਤੰਬਰ 1935; "ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕਾਰਜ" ਵਿੱਚ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਐਡੀਸ਼ਨ, ਵੋਲ. 67, ਪੀ. 400.[2]
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. ਸਟੇਟਮੈਂਟ ਟੂ ਡਿਸਆਰਡਰਜ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਕਮੇਟੀ 5 ਜਨਵਰੀ, 1920 (ਦਿ ਕਲੈਕਟਿਡ ਵਰਕਸ ਆਫ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਖੰਡ 19, ਪੰਨਾ 206)
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. "ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਨੂੰ ਪੱਤਰ -" 25 ਜਨਵਰੀ 1920 (ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭਾਗ 19, ਪੰਨਾ 350)
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਮਹਾਤਮਾ। ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ (ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ)। ਮਾਈਨੋਲਾ, NY.: ਡੋਵਰ, 2001. ਪ੍ਰਿੰਟ.
- ↑ ਬ੍ਰਾਊਨ, ਜੂਡਿਥ ਐੱਮ., "ਗਾਂਧੀ ਐਂਡ ਸਿਵਲ ਰੈਜ਼ਿਸਟੈਂਸ ਇਨ ਇੰਡੀਆ, 1917-47: ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ", ਐਡਮ ਰੌਬਰਟਸ ਅਤੇ ਟਿਮੋਥੀ ਗਾਰਟਨ ਐਸ਼ (ਐਡੀ.), 'ਸਿਵਲ ਰੈਜ਼ਿਸਟੈਂਸ ਐਂਡ ਪਾਵਰ ਪਾਲੀਟਿਕਸ: ਦਿ ਐਕਸਪੀਰੀਅੰਸ ਆਫ਼ ਅਹਿੰਸਕ ਐਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਗਾਂਧੀ ਟੂ ਦ ਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ, 2009p. 57
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. “ਲੋੜੀਂਦੀ ਯੋਗਤਾ” ਹਰੀਜਨ 25 ਮਾਰਚ 1939
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਮਹਾਤਮਾ (2005) [1960]. ਸਾਰੇ ਆਦਮੀ ਭਰਾ ਹਨ: ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ. ਨਵਜੀਵਨ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਹਾਊਸ. ISBN 9789812454249. Retrieved 11 December 2020.
- ↑ ਕ੍ਰਿਸਟੀਨਾ ਸਿਉਕੂ, "ਹਕੀਕਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚਾ ਬਣਨਾ। ਸੁਧੀਰ ਚੰਦਰ (ਡਾਇਰ.), ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਸੰਨਿਆਸੀ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਆਧਾਰ"। ਇਤਿਹਾਸ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਰੂਟਲੇਜ / ਟੇਲਰ ਅਤੇ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ, ਲੰਡਨ ਅਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ, 2018, ਪੰਨਾ 247-314।
- ↑ ਐਮ.ਕੇ., ਗਾਂਧੀ (1938). "16". ਹਿੰਦ ਸਵਰਾਜ ਜਾਂ ਭਾਰਤੀ ਹੋਮ ਰੂਲ (1 ed.). ਨਵਜੀਵਨ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਹਾਊਸ. Retrieved 11 December 2020.
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. (1927). "12". ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ (ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ: ਭਾਗ V). ਨਵਜੀਵਨ ਟਰੱਸਟ. ISBN 81-7229-008-X. Retrieved 11 December 2020.
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. “ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ” ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ (ਨਵਜੀਵਨ) 23 ਫਰਵਰੀ 1930 (ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਖੰਡ 48, ਪੰਨਾ 340)
- ↑ ਆਰ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਯੂ ਆਰ ਰਾਓ, ਸੰਪਾਦਕ; ਸੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ“ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ,” ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮਨ Archived 2010-12-20 at the Wayback Machine. , ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ, ਸੋਧਿਆ ਐਡੀਸ਼ਨ, 1967.
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐਮ.ਕੇ. “ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ” ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ 16 ਜੂਨ 1920
- ↑ ਗਾਂਧੀ, ਐੱਮ. ਕੇ. “ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਪੂਰਵ-ਲੋੜਾਂ” ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ 1 ਅਗਸਤ 1925