ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਖਾਨ
ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਖਾਨ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸ਼ੁਕਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ, ਸਿੱਖ ਸੰਘ (ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) |
| ਮੌਤ | 1859 ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ (ਮੌਜੂਦਾ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਭਾਰਤ) |
| ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ |  ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ |
| ਸੇਵਾ/ | ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ |
| ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ | 1797-1849 |
| ਰੈਂਕ | ਜਰਨੈਲ |
| Commands held | ਹਜ਼ਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ |
| ਇਨਾਮ | ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ |
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | ਬੀਬੀ ਪੀਰਾਂ |
| ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ | ਜਰਨੈਲ ਗੌਸ ਖਾਨ (ਪਿਤਾ) ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ ਅਲੀ (ਪੁੱਤਰ) ਖਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਖਾਨ (ਪੁੱਤਰ) |
ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਖਾਨ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Sultan Mahmud Khan; ਮੌਤ 1859) ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ, ਸਰਕਾਰ ਏ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ। ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਡੇਰੇ ਨੂੰ ਤੋਪਖਾਨਾ ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਹੇਰਦੂ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗਾਂ : ਰਾਮਨਗਰ ਦੀ ਲੜਾਈ[1] ਅਤੇ ਚਿੱਲਿਆਂਵਾਲਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇ ਹਿਊਗ ਗਫ, ਪਹਿਲੀ ਵਿਸਕਾਉਂਟ ਗਫ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।[2][3]
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਮਹਿਮੂਦ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਗ਼ੌਸ ਖ਼ਾਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੀਆਂ ਘੌਸਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਅਰੇਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਮੇਵਾਤ ਦੀ ਇੱਕ ਮੇਓ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਭੀਲੋਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੀ।
ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਮਹਿਮੂਦ ਖਾਨ ਦਾ ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਜਵਾਨ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ (1797), ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਲੜਾਈ (1797) ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ (1798) ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸਰਦਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ; ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੇ ਜ਼ਮਾਨ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1799 ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸੱਸ ਸਦਾ ਕੌਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ 1801 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ (1818) ਦੌਰਾਨ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ ਜਿਸਦੀ ਕਮਾਨ ਪ੍ਰਿੰਸ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਖਾਨ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜਗੀਰਾਂ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ 600 ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਮਿਲੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਿਲਦੀ ਰਹੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ 1859 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਗੀਰ ਦੀ ਰਕਮ 6000 ਰੁਪਏ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ 600 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਅਹਿਮਦ ਅਲੀ ਨੂੰ 120 ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਅਲਾਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000005-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000006-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000007-QINU`"'</ref>" does not exist.