ਹੰਪੀ
| UNESCO World Heritage Site | |
|---|---|
 | |
| Location | ਬੱਲਾਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ |
| Includes | ਵੀਰੂਪਕਸ਼ ਮੰਦਰ |
| Criteria | Cultural: i, iii, iv |
| Reference | 241 |
| Inscription | 1986 (10ਵੀਂ Session) |
| Endangered | 1999–2006 |
| Area | 4,187.24 ha |
| Buffer zone | 19,453.62 ha |
| Website | Archaeological Survey of India - Hampi |
| Coordinates | 15°20′04″N 76°27′44″E / 15.33444°N 76.46222°E |
  Location of Hampi  ਹੰਪੀ (ਕਰਨਾਟਕ) | |
ਹੰਪੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਬ-ਕੇਂਦਰੀ ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।[1] ਇਹ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਵਿਜੈਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਇਤਿਹਾਸ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ, ਰਾਜ ਹੰਪੀ ਤੁੰਗਭਦਰ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ, ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਿਰ, ਖੇਤ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਨ। 1500 ਸੀਈ ਤੱਕ, ਹੰਪੀ-ਵਿਜੇਨਗਾਰਾ ਬੀਜਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਧਯੁੱਗੀ ਯੁੱਗ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਸੀ ਜੋ ਪਰਸੀਆ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਸੀ।[2][3] ਵਿਜਯਨਗਾਰਾ ਸਾਮਰਾਜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੇ ਗਠਜੋੜ ਦੁਆਰਾ ਹਾਰ ਗਿਆ; ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ 1565 ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤੀ ਗਈ, ਚਕਨਾਚੂਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੰਪੀ ਖੰਡਰਾਂ ਬਚ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ।[4][5][6]
ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਹੋਸਪੇਟ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ, ਹੰਪੀ ਦੇ ਖੰਡਰ 4,100 hectares (16 sq mi) ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਹਾਨ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜ ਦੇ 1,600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਚੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ "ਸਧਾਰਨ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਗ੍ਹਾ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਕਿਲ੍ਹੇ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਮੰਦਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ, ਹਾਲ, ਮੰਡਪ, ਯਾਦਗਾਰੀ ਢਾਂਚੇ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[7] ਹੰਪੀ ਵਿੱਚ ਵਿਜਯਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਪੂਰਵ-ਅਨੁਮਾਨ; ਅਸ਼ੋਕਨ ਉਪ- ਲਿਖਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਪਾ ਦੇਵੀ ਤੀਰਥ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[4][8] ਹੰਪੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਵੀਰੂਪਕਸ਼ ਮੰਦਰ, ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾ -ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੱਠ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ।[5][9]
ਟਿਕਾਣਾ
[ਸੋਧੋ]
ਹੰਪੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੇਂਦਰੀ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਤੁੰਗਭਦਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਗਲੌਰ ਤੋਂ 376 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (234 ਮੀਲ), ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ 385 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (239 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਬੇਲਗਾਮ ਤੋਂ 266 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (165 ਮੀਲ) 'ਤੇ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੋਸਪੀਟ (ਹੋਸਪੇਟ) ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (20 ਮੀਲ) ਤੇ ਤੋਰਨਾਗੱਲੂ ਦੇ ਜਿੰਦਲ ਵਿਖੇ ਜਿਸਦਾ ਸੰਪਰਕ ਬੰਗਲੌਰ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਨਾਲ ਹੈ। ਰਾਤ ਦੀ ਬੱਸ ਸਰਵਿਸ ਅਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਹੰਪੀ ਨੂੰ ਗੋਆ, ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਬੰਗਲੌਰ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ।[10] ਇਹ ਬਾਦਾਮੀ ਅਤੇ ਆਈਹੋਲੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ 140 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (87 ਮੀਲ) ਹੈ।[10][11]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Group of Monuments at Hampi". World Heritage. Retrieved 20 December 2006.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001A-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist., Quote: "In its peak of glory, ca. 1500, with a population of about 500,000 and sixty square miles in area, Vijayanagara was the second largest city in the world behind Beijing."
- ↑ 4.0 4.1 Anila Verghese 2002
- ↑ 5.0 5.1 Fritz & Michell 2016
- ↑ Lycett, Mark T.; Morrison, Kathleen D. (2013). "The Fall of Vijayanagara Reconsidered: Political Destruction and Historical Construction in South Indian History 1". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 56 (3): 433–470. doi:10.1163/15685209-12341314.
- ↑ Group of Monuments at Hampi, UNESCO
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001D-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ 10.0 10.1 Fritz & Michell 2016.
- ↑ Anila Verghese 2002.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- ਹੰਪੀ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ
- ਹੰਪੀ ਵਿਖੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੂਚੀ
- ਵਿਜੇਨਗਾਰਾ ਰਿਸਰਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ, ਪੇਨ [1]ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ
- ਜਿੱਤ ਦੇ ਖੇਤਰ: ਵਿਜੇਨਗਾਰਾ Archived 2015-09-21 at the Wayback Machine., ਕੈਥਲੀਨ ਮੌਰਿਸਨ, ਯੂਸੀ ਬਰਕਲੇ
- ਹੰਪੀ Archived 2019-03-27 at the Wayback Machine. - ਗੁੰਮ ਗਏ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ