ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ | |
|---|---|
.jpg) | |
| ਜਨਮ | 1858 ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 14 ਮਈ 1910 ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ |
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਪ੍ਰਚਾਰਕ|ਪੋਲੇਮਿਸਟ|ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ |
| ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਸਾਲ | 1858-1910 |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ |
| ਬੋਰਡ ਮੈਂਬਰ | ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਮੁਲਾਂਕਣ/ਜੂਰਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਟੈਕਸਟ ਬੁੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਪੰਜਾਬ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ |
| ਪੁਰਸਕਾਰ |
|
ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Jawahir Singh Kapur; 1858- 14 ਮਈ 1910) ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਹਸਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਇੱਕ ਸਿਵਲ ਵਰਕਰ, ਇੱਕ ਕਵੀ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ (ਲਾਹੌਰ) ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸੀ।[1]
ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ, ਫਿਰ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[2] ਉਹ 1800 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ।[3] ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਾਹਿਤਕ ਝਗੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਐਂਗਲੋ-ਵਰਨੈਕੂਲਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੇਂਡੂ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਕੀਤੀ।[4] ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਮੱਧਮ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਸਨ।
1887 ਵਿਚ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਆਗੂ ਦਾ ਗੈਰ-ਅਧਿਕਾਰਤ ਖਿਤਾਬ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਪਿਆ।[5]
"ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਿਅਕਤੀ, ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮਹਿਮਾਨਨਿਵਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਹਮਵਤਨਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। "
——ਭਗਤ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਿੰਘ, ਭਗਤ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਪੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਰਾਸਤੀ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਆਤਮਾ। ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ।[6] ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਦਾ ਜਨਮ 1858 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਜਾਂ ਬੱਚੇ ਸਨ।
ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਨੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੌੜਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਕੋਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਵੇਦ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲ ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਜੀਵਨੀ ਸੰਬੰਧੀ ਵੇਰਵੇ ਉਹਨਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੈਂ ਇੱਕ Évolué ਵਰਗ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹਨ: ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਉੱਚ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ; ਇੱਕ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹ ਦੀ ਨੌਕਰੀ, ਐਂਗਲੋ-ਵਰਨਾਕੂਲਰ ਸਿੱਖਿਆ, 'ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਲਚਰ' ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ। ਭਗਤ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ’ ਕਿਹਾ।
ਉਹ ਖਾਲਸਾ ਅਖਬਾਰ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਅਖਬਾਰ ਲਈ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਅਤੇ ਲਿਖਦਾ ਸੀ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ
[ਸੋਧੋ]
ਉਸਨੇ ਦਸੰਬਰ 1885 ਵਿਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਅਹੁਦਾ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ, ਭਾਈ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ (ਉਹ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਉਰਦੂ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਾ ਸੀ) ਅਤੇ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਨ, ਨੇ ਉਸਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ।[7] ਉਸ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਵਿਰੁੱਧ ਉਸ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬਿਆਨਾਂ ਕਾਰਨ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਸਿਵਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ ਹਸਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਦਾ ਸੀ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਉਹ 14 ਮਈ 1910 ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 52 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਲਈ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਲਿਖੀ।
ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]-
ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਹੇਠਾਂ-ਸੱਜੇ, ਜਾਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ-ਕੇਂਦਰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। -
ਕੁਰਸੀਆਂ 'ਤੇ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਬੈਠੇ ਹਨ। -
ਬੈਠੇ ਹਨ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਨਾਭਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ ਰੀਤਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਾਭਾ ਦੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Brief Note on Bhai Jawahir Singh" (PDF).
- ↑ Singh (SirPentapotamia), Rattan (4 October 2022). "Gulabdasis: The Epicureans of Punjab". The Khalsa Chronicle. Retrieved 14 September 2024.
- ↑ "JAWAHIR SINGH, BHAI - The Sikh Encyclopedia" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 19 December 2000. Retrieved 14 September 2024.
- ↑ "Jawahir Singh Kapur" (PDF).
- ↑ Samachar, Asia (5 July 2023). "The Legitimacy of Excommunication in Sikhi: The Case of Professor Gurmukh Singh". Asia Samachar (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Retrieved 28 August 2024.
- ↑ "http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=2638&page=1&CategoryID=1&Searched=W3GX&sbtsro=0".
{{cite web}}: External link in|title= - ↑ "Jawahir Singh Kapur" (PDF).