ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ (ਮਹਿਰੌਲੀ)

ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ
ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ
	ਜ਼ਫਰ ਮਹਿਲ ਦਾ ਜ਼ਫਰ ਦਰਵਾਜਾ
	Location within ਭਾਰਤ
ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸ਼ੈਲੀ	ਮੁਗਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
ਕਸਬਾ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ	ਦਿੱਲੀ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਮੁਕੰਮਲ	19ਵੀ ਸਦੀ
ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ	ਖੰਡਰ
ਗਾਹਕ	ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ
ਆਰਕੀਟੈਕਟ	ਅਕਬਰ ਸ਼ਾਹ II ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ II

ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਅਕਬਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 18ਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ। ਇਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦਾ ਪੁਤਰ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਦੀ 19ਵੀ ਸਦੀ ਵਿਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਨੇ ਮੂੜ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੋਇਆ। ਮਹਿਲ ਦੀ ਪਿਠਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜ਼ਿਦ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਵਾਜ਼ਾ ਕੁਤੁਬ ਉੱਦੀਨ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵੀ ਹੈ।^[1]^[2]^[3]

ਇਤਿਹਾਸ

ਜ਼ਫ਼ਰ ਮਹਿਲ ਆਖਰੀ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦੂਜੇ ਦਾ ਖੰਡਰ ਹੋਇਆ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮਹਿਲ ਹੈ। ਮੁਗ਼ਲ ਵੰਸ਼, ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1526 ਈ. ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ, 332 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਆਖਰੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ II (1837-1857) 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ 7 ਅਕਤੂਬਰ 1858 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੰਗੂਨ, ਬਰਮਾ, ਜੋ ਹੁਣ ਮਿਆਂਮਾਰ ਹੈ, ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਬਣਤਰ

ਖ਼ਵਾਜ਼ਾ ਕੁਤੁਬ ਉੱਦੀਨ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਅਜਮੇਰੀ ਗੇਟ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 300 ਫੁੱਟ (91 ਮੀਟਰ) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇਸ ਮਹਿਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੇਟ ਹੈ। ਇਹ ੧੮੪੨ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਿੰਨ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਢਾਂਚੇ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਲਗਭਗ 50 ਫੁੱਟ (15 ਮੀਟਰ) ਚੌੜਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਗੇਟ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਹਾਥੀ ਗੇਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹਾਉਦਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਘਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ 11.75 ਫੁੱਟ (4 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਓਪਨਿੰਗ ਹੈ। 1847-48 ਈ. ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਗਿਆਰਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ II ਦੁਆਰਾ ਗੇਟ ਦੀ ਉਸਾਰੀ (ਮੌਜੂਦਾ ਮਹਿਲ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵਜੋਂ) ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਮੁੱਖ ਕਮਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਚੌੜਾ ਛੱਜਾ (ਕੈਨਟੀਲੀਵਰਡ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ) ਕਮਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਉੱਘੜਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ, ਲੋਗੋ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਿੰਗ ਖਿੜਕੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਢਕੇ ਹੋਏ ਬੰਗਾਲੀ ਗੁੰਬਦ ਹਨ। ਕਮਾਨ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ, ਵੱਡੇ ਕਮਲਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਜਾਵਟੀ ਤਗ਼ਮੇ ਸਜਾਏ ਗਏ ਹਨ।

ਯੱਤ ਨਾਲ ਜੂੜੇ ਥੰਮਲਿਆਂ ਦੇ ਦਲਾਨ
ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਤਿੰਨ ਚਿੱਟੇ ਗੁੰਬਦ ਤੇ ਕੁਤੁਬ ਉੱਦੀਨ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ (ਖੱਬੇ) ਅਤੇ ਜ਼ਫਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਖੰਡਰ
ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ, ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕਿ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਂਹ ਨੇ ਬਣਾਈ
ਜ਼ਫਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਖੰਡਰ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ