ਇਮਰੇ ਲਕਾਤੋਸ
ਇਮਰੇ ਲਕਾਤੋਸ | |
|---|---|
 ਇਮਰੇ ਲਕਾਤੋਸ, ਅੰ. 1960 ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ | |
| ਜਨਮ | 9 ਨਵੰਬਰ 1922 |
| ਮੌਤ | ਫਰਵਰੀ 2, 1974 (ਉਮਰ 51) |
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਡੇਬਰੇਸੇਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ |
| ਕਾਲ | 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ |
| ਖੇਤਰ | ਪੱਛਮੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ |
| ਸਕੂਲ | ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਲਟਾ [1] ਫਾਲੀਬਿਲਿਜ਼ਮ ਫਾਲਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨਿਜ਼ਮ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਅਰਧ-ਅਨੁਭਵਵਾਦ ਹਿਸਟੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫ਼ਿਕਲ ਇਨਟਰਨਲਿਜ਼ਮ[2] |
ਮੁੱਖ ਰੁਚੀਆਂ | ਗਣਿਤ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ, ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ, ਐਪਿਸਟੋਮੌਲੋਜੀ, ਰਾਜਨੀਤੀ |
ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ | ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਅਤੇ ਰੱਦਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਲੇਖਨ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਬਨਾਮ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਖੋਜ ਵਿਧੀ, ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬਨਾਮ ਡੀਜੈਨਰੇਟਿਵ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਅਰਧ-ਅਨੁਭਵਵਾਦ, ਮੰਤਕੀ ਪ੍ਰਤੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਰੂਪਵਾਦ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ |
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ | |
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ | |
ਇਮਰੇ ਲਕਾਤੋਸ (ਯੂਕੇ: /ˈlækətɒs/,[4]ਯੂਐਸ: /ˈlækətoʊs/; ਮਗਿਆਰ: [Lakatos Imre] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help) [ˈlɒkɒtoʃ ˈimrɛ]; 9 ਨਵੰਬਰ, 1922 – 2 ਫਰਵਰੀ, 1974) ਇੱਕ ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਹੰਗਰੀਆਈ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ ਸੀ, ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ 'ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਅਤੇ ਰੱਦਣਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ' ਦੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੂਰਵ-ਸਵੈਸਿੱਧੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲਣਹਾਰਤਾ ਦੇ ਥੀਸਿਸ, ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਾਰਜ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 'ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ' ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਲਕਾਤੋਸ ਦਾ ਜਨਮ 1922 ਵਿੱਚ ਡੇਬਰੇਸੇਨ, ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਮ ਇਮਰੇ (ਆਵਰਮ) ਲਿਪਸੀਹਿੱਜ਼ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1944 ਵਿੱਚ ਡੇਬਰੇਸਿਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗਣਿਤ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਮਾਰਚ 1944 ਵਿੱਚ ਜਰਮਨ ਨੇ ਹੰਗਰੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲਕਾਤੋਸ ਨੇ ਈਵ ਰੇਵੇਜ਼, ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਿੱਛੋਂ ਇੱਕ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।[5] ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ ਮਈ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਏਵਾ ਇਜ਼ਾਕ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ 19 ਸਾਲਾ ਯਹੂਦੀ ਨਾਜੀਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਸੀ। ਲਕਾਤੋਸ, ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਇੱਕ ਖਤਰਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜਵਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗਰੁੱਪ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮੂਹ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਉਸਨੂੰ ਡੇਬਰੇਸੇਨ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲਕਾਤੋਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਇਮੇਰ ਮੌਲਨਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਯਹੂਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਾਜ਼ੀ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੇ। ਆਉਸ਼ਵਿਟਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗੇਜ਼ਾ ਲਕਾਤੋਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਉਪਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਲਕਾਤੋਸ (ਜੰਦਰੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ) ਕਰ ਲਿਆ।
ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1947 ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਹੰਗਰੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਡਿਬਰੇਸੇਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ, ਅਤੇ ਲੁਕਾਸ ਦੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਬੁੱਧਵਾਰ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ 1942 ਵਿੱਚ ਸੋਫ਼ੀਆ ਯਾਨੋਵਸਕੀਆ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੁੱਟਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਗਰੁੱਪ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਅਤੇ 1950 ਤੋਂ 1953 ਤੱਕ ਸੋਧਵਾਦ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤਹਿਤ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ ਲੈਕੇਟਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ, ਲੈਕਟੋਸ ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਸਟਾਲਿਨਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ, ਉਸਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸ਼ਾਸਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, 1945 ਅਤੇ 1950 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਤਕੜਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ (ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ) ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ। [6] ਵਿਆਨਾ ਭੱਜ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਟੇਟ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ E. Reck (ed.), The Historical Turn in Analytic Philosophy, Springer, 2016: ch. 4.2.
- ↑ Kostas Gavroglu, Yorgos Goudaroulis, P. Nicolacopoulos (eds.), Imre Lakatos and Theories of Scientific Change, Springer, 2012, p. 211.
- ↑ András Máté (2006). "Árpád Szabó and Imre Lakatos, Or the relation between history and philosophy of mathematics". Perspectives on Science. 14 (3): 282–301. doi:10.1162/posc.2006.14.3.282.
- ↑ Philosophy of Science: Popper and Lakatos, lecture on the philosophy of science of Karl Popper and Imre Lakatos, delivered to master's students at the University of Sussex in November 2014.
- ↑ Imre Lakatos (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- ↑ Bandy 2010.[page needed]