ਠਠੇਰਾ
 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਤੂ-ਸ਼ਿਲਪ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ | |
| ਅਹਿਮ ਅਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ | |
|---|---|
| ਭਾਰਤ | |
| ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | |
| ਹਿੰਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ |
ਠਠੇਰਾ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ 'ਕੁੱਟਣ ਵਾਲਾ', ਜਿਸਨੂੰ ਠਠਿਆਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਾਰੀਗਰ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤਾ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। [1] 2014 ਵਿੱਚ, ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਇਟੈਂਜੀਬਲ ਕਲਚਰਲ ਹੈਰੀਟੇਜ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [2]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
_depicting_the_Sidh_Gosht_episode_of_Guru_Nanak%27s_life,_from_Gurdwara_Baba_Atal_Rai,_Amritsar,_ca.1896.jpg)
ਸਿੱਖ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮੈਟਲ ਰਿਲੀਫ਼ ਆਰਟਵਰਕ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। [3] [4] ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾਏ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਪੈਨਲ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਠਠੇਰਾ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਜਾਂ ਗਿਲਡਾਂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। [3] ਧਾਤੂ ਪੈਨਲ ਆਰਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਠਠੇਰਾ ਕੂਚਾ ਫਕੀਰਖਾਨਾ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਨ। [3] ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਠਠੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਧਾਤੂ ਕਲਾ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। [4]
ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤ[ਸੋਧੋ]
ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ 47 ਗੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਹਨ ਚੌਹਾਨ, ਪਰਮਾਰ, ਗਹਿਲੋਤ, ਮਹੇਚਾ ਰਾਠੌੜ, ਵਢੇਰ, ਸੋਲੰਕੀ, ਭੱਟੀ, ਖਾਸੀ, ਕਾਗਦਾ ਅਤੇ ਪਵਾਰ । ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਲਿਤਪੁਰ, ਜਾਲੌਨ, ਬਾਂਦਾ, ਕਾਨਪੁਰ, ਲਖਨਊ, ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਅਤੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ, ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਇਹ ਪਟਨਾ, ਨਾਲੰਦਾ, ਗਯਾ, ਨਵਾਦਾ, ਭਾਗਲਪੁਰ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਪੁਰ, ਮੁੰਗੇਰ, ਪੂਰਨੀਆ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੇਗੂਸਰਾਏ, ਕਟਿਹਾਰ, ਖਗੜੀਆ ਅਤੇ ਮਧੂਬਨੀ । ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਠਠੇਰੇ ਕਈ ਬਾਹਰੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਦਰਹਾਰ, ਚਾਸਵਾਰ, ਮਿਰਦਾਂਗ, ਅਮਰਪੱਲੋ ਅਤੇ ਪੇਸਵਾ। [5]
ਠਠੇਰੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਧਾਤੂ ਦਾ ਕੰਮ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੌਹਰੀ ਵੀ ਹਨ। ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਕਾਂਸਾਰੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੋਕ ਮਹਾਰਾਣਾ ਅਤੇ ਮਹਾਪਾਤਰ ਹਨ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ 'ਪਿੱਤਲ', 'ਕਾਂਸੀ', 'ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ' ਅਤੇ 'ਤਾਂਬਾ' ਆਦਿ ਵਰਗੀ ਧਾਤ ਕਾਰੀਗਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਠਠੇਰੇ ਜੋਧਪੁਰ, ਅਲਵਰ, ਜੈਪੁਰ, ਮਾਧੋਪੁਰ, ਜੈਸਲਮੇਰ, ਅਜਮੇਰ, ਬੀਕਾਨੇਰ, ਉਜੈਨ, ਉਦੈਪੁਰ, ਬਾਂਸਵਾੜਾ ਅਤੇ ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖਰੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਵਾਗੜੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ।
ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ, ਠਠੇਰੇ ਰਾਜਪੂਤ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰੇਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਫਿਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਬਰਤਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਠਠੇਰੇ ਜੋ ਜਗਾਧਰੀ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਵਾਸ ਕਰਕੇ ਆਏ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਠਠੇਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਣ ਗੋਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਬੀਲੇ ਬਾਰਾਵਸ਼ਲੀ, ਅਨੰਤ, ਗੋਦੋਮੋਟ ਅਤੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਨ। ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਐਂਡੋਗਮਸ (ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਆਹ ਦਾ ਰਵਾਜ) ਹੈ। [6]
ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਠਠੇਰੇ ਪੱਛੜੀ ਜਾਤੀ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। [7]
ਯੂਨੈਸਕੋ ਸੂਚੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਅਮੂਰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। [8]
ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਅਣਗੌਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕਾਲਜ ਆਫ ਕਾਮਰਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮਰ ਰਹੇ ਕੌਸ਼ਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। [9] ਜਲਦੀ ਹੀ, ਨਵਜੋਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿਰਾਸਤ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਯਤਨ ਲਈ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ । [10] [11]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Singh, K S (2005). People of India: Uttar Pradesh. Vol. XLII. New Delhi: Anthropological Survey of India; Manohar Publishers. p. 1536. ISBN 978-8173041143. Part 3.
- ↑ "Traditional brass and copper craft of utensil making among the Thatheras of Jandiala Guru, Punjab, India", ICH UNESCO (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ), UNESCO
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Kang, Kanwarjit Singh (21 October 2007). "From metal to form". The Tribune - Spectrum.
- ↑ 4.0 4.1 Robin, Ravinder Singh (8 February 2010). "Artisans keep copper bas-relief art alive in Amritsar". Sikh Net.
- ↑ People of India Bihar Volume XVI Part Two edited by S Gopal & Hetukar Jha pages 766 to 769 Seagull Books
- ↑ People of India Haryana Volume XXIII edited by M.K Sharma and A.K Bhatia pages 490 to 493 Manohar
- ↑ Vidyarthi, Lalita Prasad; Prasad, Ramakant; Upadhyay, Vijay S. (1979). Changing Dietary Patterns and Habits: A Socio-cultural Study of Bihar. Concept. p. 11.
- ↑ Roy, Soumyadeep (13 December 2014). "Preserving India's living heritage for the future". Deccan Chronicle (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 30 June 2021. Retrieved 1 July 2019.
- ↑ "Delhi-based team comes to rescue of Thathera community". The Tribune. 14 September 2017.
- ↑ Yudhvir Rana (24 June 2018). "Age-old craft of thatheras to get new life". The Times of India. Retrieved 2019-07-01.
- ↑ GS Paul. "'Thatheras' of Jandiala Guru find saviour in minister". The Tribune.