ਵਿਕਾਸਵਾਦ
ਵਿਕਾਸਵਾਦ, ਜਿਹਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਜਾਂ ਤਰਤੀਬੀ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਬਾਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਮਰੂਪ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਅਮਲ ਜੀਵ ਜੱਥੇਬੰਦੀ (ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪੱਧਰ ਸਣੇ) ਅਤੇ ਅਣਵੀ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦੇ ਹਰ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[2]
ਧਰਤੀ ਉਤਲੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਕਿਸੇ ਆਖ਼ਰੀ ਵਿਆਪਕ ਪੁਰਖੇ ਤੋਂ ਸਾਂਝੀ ਕੁਲ ਰਾਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 3.5-3.8 ਅਰਬ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।[3][4] ਧਰਤੀ ਉਤਲੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਂ (ਜਾਤੀਕਰਨ), ਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਖਸਾਰਾ (ਲੋਪ), ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਰੂਪੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਰਸਾਇਣਕ ਲੱਛਣਾਂ ਜਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਜੁੱਟਾਂ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡੀ ਐੱਨ ਏ ਤਰਤੀਬਾਂ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।[5] ਇਹ ਸਾਂਝੇ ਲੱਛਣ ਉਹਨਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਪੁਰਖਾ ਵਧੇਰੇ ਹਾਲੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਥਰਾਟਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ਼ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਨਾਤਿਆਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੀਵ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਨਮੂਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜਾਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਲੋਪ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਅਸਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ।[6] ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ 'ਚੋਂ 99 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ[7] ਪਰ ਹਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਤਕਰੀਬਨ 1-1.4 ਕਰੋੜ ਜਾਤੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।[8]
19ਵੇਂ ਸੈਂਕੜੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਰਾਹੀਂ ਵਾਪਰਦੇ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਉਹਦੀ ਕਿਤਾਬ ਔਨ ਦੀ ਔਰੀਜਿਨ ਆਫ਼ ਸਪੀਸ਼ਿਜ਼ (1859) ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਸੀ। ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਅਧੀਨ ਅੰਦਾਜ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਅਜਿਹਾ ਅਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਮੁਤਾਬਕ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਰਹਿ ਸਕਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤਾਨਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਬਾਦੀਆਂ ਬਾਬਤ ਤਿੰਣ ਤੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: 1) ਹਰੇਕ ਜੀਅ ਵਿੱਚ ਰੂਪ, ਰੰਗ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਪੱਖੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਰੂਪ ਭੇਦ), 1) ਅੱਡੋ-ਅੱਡੋ ਲੱਛਣ, ਬਚਾਅ ਅਤੇ ਸੰਤਾਨ-ਪੈਦਾਇਸ਼ੀ ਦੇ ਅੱਡੋ-ਅੱਡ ਦਰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 3) ਲੱਛਣ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ (ਢੁਕਵੇਂਪਣ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤਯੋਗਤਾ)।[9] ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਔਲਾਦ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵ-ਭੌਤਿਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਸੰਤਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਵਧੇਰੇ ਮੁਆਫ਼ਕ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਦਾ ਅਮਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਉਹ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਹੈ ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਦਾ ਅਮਲ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਕਾਬਲ ਹੋਣ।[10] ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਮੁਆਫ਼ਕਪੁਣੇ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਾਰਨ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੂਖਮ-ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਦਲ-ਬਦਲ ਅਤੇ ਜੀਨ ਰੋੜ੍ਹ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।[11]
ਮੁਢਲੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਮੇਲ-ਜੋੜ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਜੀਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਡਾਰਵਿਨ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਰਾਹੀਂ ਵਾਪਰਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਕੇ ਅਬਾਦੀ ਜੀਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ-ਖੇਤਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਕੁਦਰਤੀ ਚੋਣ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸ਼ਾਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਬੂਲ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਕਈ ਪੁਰਾਣੇ ਖ਼ਿਆਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਔਰਥੋ-ਪੈਦਾਇਸ਼, ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੱਤਾਂ ਨੂੰ ਲੋਪ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।[12] ਵਿਗਿਆਨੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਧੀਨ ਮਿਲੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ਼ ਅਤੇ ਫ਼ੀਲਡ ਅਤੇ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਮਨੌਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਪਰਖ ਕੇ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬੀ ਨਮੂਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਸਾਰ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਘੋਖ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ-ਰਾਏ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਜਂ ਤਰਤੀਬੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਸਾਬਤ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[13] ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਾਖ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰਸੂਖ਼ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਵਿਸ਼ਾ-ਖੇਤਰਾਂ (ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਜੀਵ ਮਨੁੱਖ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ) ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਵੀ ਧਾਕ ਛੱਡੀ ਹੈ।[14][15]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Darwin 1909, p. 53
- ↑ Hall & Hallgrímsson 2008, pp. 3–5
- ↑ Doolittle, W. Ford (February 2000). "Uprooting the Tree of Life". Scientific American. 282 (2). London: Nature Publishing Group: 90–95. doi:10.1038/scientificamerican0200-90. ISSN 0036-8733. PMID 10710791.
- ↑ Glansdorff, Nicolas; Ying Xu; Labedan, Bernard (July 9, 2008). "The Last Universal Common Ancestor: emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner". Biology Direct. 3. London: BioMed Central: 29. doi:10.1186/1745-6150-3-29. ISSN 1745-6150. PMC 2478661. PMID 18613974.
{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link) - ↑ Panno 2005, pp. xv-16
- ↑ Futuyma 2004, p. 33
- ↑ Stearns & Stearns 1999, p. x
- ↑ Miller & Spoolman 2012, p. 65
- ↑ Lewontin, R. C. (November 1970). "The Units of Selection" (PDF). Annual Review of Ecology and Systematics. 1. Palo Alto, CA: Annual Reviews: 1–18. doi:10.1146/annurev.es.01.110170.000245. ISSN 1545-2069. JSTOR 2096764.
- ↑ Darwin 1859, Chapter XIV
- ↑ Kimura, Motoo (1991). "The neutral theory of molecular evolution: a review of recent evidence". The Japanese Journal of Human Genetics. 66 (4). Mishima, Japan: Genetics Society of Japan: 367–386. doi:10.1266/jjg.66.367. ISSN 0021-504X. PMID 1954033.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Provine 1988, pp. 49–79
- ↑ NAS 2008, pp. R11–R12
- ↑ Moore, Decker & Cotner 2010, p. 454
- ↑ Futuyma, Douglas J., ed. (1999). "Evolution, Science, and Society: Evolutionary Biology and the National Research Agenda" (PDF) (Executive summary). New Brunswick, NJ: Office of University Publications, Rutgers, The State University of New Jersey. OCLC 43422991. Archived from the original (PDF) on 2012-01-31. Retrieved 2014-11-24.
ਅਗਾਂਹ ਪੜ੍ਹੋ
[ਸੋਧੋ]| Library resources about Evolution |
ਮੁਢਲੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
- Barrett, Paul H.; Weinshank, Donald J.; Gottleber, Timothy T., eds. (1981). A Concordance to Darwin's Origin of Species, First Edition. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 0-8014-1319-2. LCCN 80066893. OCLC 610057960.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Carroll, Sean B. (2005). Endless Forms Most Beautiful: The New Science of Evo Devo and the Making of the Animal Kingdom. illustrations by Jamie W. Carroll, Josh P. Klaiss, Leanne M. Olds (1st ed.). New York: W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-06016-0. LCCN 2004029388. OCLC 57316841.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Charlesworth, Brian; Charlesworth, Deborah (2003). Evolution: A Very Short Introduction. Very Short Introductions. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-280251-8. LCCN 2003272247. OCLC 51668497.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Gould, Stephen Jay (1989). Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History (1st ed.). New York: W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-02705-8. LCCN 88037469. OCLC 18983518.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Jones, Steve (1999). Almost Like a Whale: The Origin of Species Updated. London; New York: Doubleday. ISBN 0-385-40985-0. LCCN 2002391059. OCLC 41420544.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help)- —— (2000). Darwin's Ghost: The Origin of Species Updated (1st ed.). New York: Random House. ISBN 0-375-50103-7. LCCN 99053246. OCLC 42690131.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) American version.
- —— (2000). Darwin's Ghost: The Origin of Species Updated (1st ed.). New York: Random House. ISBN 0-375-50103-7. LCCN 99053246. OCLC 42690131.
- Mader, Sylvia S. (2007). Biology. Significant contributions by Murray P. Pendarvis (9th ed.). Boston, MA: McGraw-Hill Higher Education. ISBN 978-0-07-246463-4. LCCN 2005027781. OCLC 61748307.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Maynard Smith, John (1993). The Theory of Evolution (Canto ed.). Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-45128-0. LCCN 93020358. OCLC 27676642.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Pallen, Mark J. (2009). The Rough Guide to Evolution. Rough Guides Reference Guides. London; New York: Rough Guides. ISBN 978-1-85828-946-5. LCCN 2009288090. OCLC 233547316.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help)
ਉੱਨਤ ਪੜ੍ਹਾਈ
- Barton, Nicholas H.; Briggs, Derek E. G.; Eisen, Jonathan A.; et al. (2007). Evolution. Cold Spring Harbor, NY: Cold Spring Harbor Laboratory Press. ISBN 978-0-87969-684-9. LCCN 2007010767. OCLC 86090399.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Coyne, Jerry A.; Orr, H. Allen (2004). Speciation. Sunderland, MA: Sinauer Associates. ISBN 0-87893-089-2. LCCN 2004009505. OCLC 55078441.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Bergstrom, Carl T.; Dugatkin, Lee Alan (2012). Evolution (1st ed.). New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-91341-5. LCCN 2011036572. OCLC 729341924.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Gould, Stephen Jay (2002). The Structure of Evolutionary Theory. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-00613-5. LCCN 2001043556. OCLC 47869352.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Maynard Smith, John; Szathmáry, Eörs (1995). The Major Transitions in Evolution. Oxford; New York: W.H. Freeman Spektrum. ISBN 0-7167-4525-9. LCCN 94026965. OCLC 30894392.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Mayr, Ernst (2001). What Evolution Is. New York: Basic Books. ISBN 0-465-04426-3. LCCN 2001036562. OCLC 47443814.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Minelli, Alessandro (2009). Forms of Becoming: The Evolutionary Biology of Development. Translation by Mark Epstein. Princeton, NJ; Oxford: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13568-7. LCCN 2008028825. OCLC 233030259.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Hall, Brian K.; Olson, Wendy, eds. (2003). Keywords and Concepts in Evolutionary Developmental Biology. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-00904-5. LCCN 2002192201. OCLC 50761342.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help)
ਬਾਹਰਲੇ ਜੋੜ
[ਸੋਧੋ]
- ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ
- Evolution on In Our Time at the BBC. (listen now)
- "Evolution". New Scientist. Retrieved 2011-05-30.
{{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in:|publisher=(help) - "Evolution Resources from the National Academies". Washington, D.C.: National Academy of Sciences. Retrieved 2011-05-30.
- "Understanding Evolution: your one-stop resource for information on evolution". University of California, Berkeley. Retrieved 2011-05-30.
- "Evolution of Evolution – 150 Years of Darwin's 'On the Origin of Species'". Arlington County, VA: National Science Foundation. Archived from the original on 2013-05-27. Retrieved 2011-05-30.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)
- ਜੀਵ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਦੇ ਅਮਲ ਸੰਬੰਧੀ ਤਜਰਬੇ
- Lenski, Richard E. "Experimental Evolution". Michigan State University. Retrieved 2013-07-31.
- Chastain, Erick; Livnat, Adi; Papadimitriou, Christos; Vazirani, Umesh (July 22, 2014). "Algorithms, games, and evolution". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 111 (29). Washington, D.C.: National Academy of Sciences: 10620–10623. doi:10.1073/pnas.1406556111. ISSN 0027-8424. Retrieved 2015-01-03.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(help)
- ਔਨਲਾਈਨ ਲੈਕਚਰ
- Carroll, Sean B. "The Making of the Fittest". Retrieved 2011-05-30.
- Stearns, Stephen C. "Principles of Evolution, Ecology and Behavior". Archived from the original on 2011-03-23. Retrieved 2011-08-30.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)