ਦੋਹਾਨ ਨਦੀ
| ਦੋਹਾਨ/ਦੁਹਾਨ ਨਦੀ ਵਧੂਸਰਾ ਨਦੀ | |
|---|---|
| ਮੂਲ ਨਾਮ | दोहान नदी (Hindi) |
| ਟਿਕਾਣਾ | |
| ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ |
| ਸਰੀਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ | |
| ਸਰੋਤ | |
| • ਟਿਕਾਣਾ | ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ, ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੀਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੱਕ |
| Mouth | |
• ਟਿਕਾਣਾ | ਦਿੱਲੀ |
| ਲੰਬਾਈ | 50 km (31 mi) |
| Discharge | |
| • ਟਿਕਾਣਾ | ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ |
| Basin features | |
| Waterbodies | ਭਾਰਤੀ ਚੈੱਕ ਡੈਮ |
ਦੋਹਾਨ ਨਦੀ , ਇੱਕ ਬਰਸਾਤ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸੀਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨੀਮ ਕਾ ਥਾਣਾ ਨੇੜੇ ਮੰਢੋਲੀ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜੇ ਵੀ ਯਮੁਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਪੈਲੀਓ ਚੈਨਲ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਨਹਿਰੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ "ਆਊਟਫਾਲ ਡਰੇਨ ਨੰਬਰ 8" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਢੋਲੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੋਮੁਖ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਨਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[1][2][3]
ਕਈ ਓਚਰ ਰੰਗਦਾਰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ (ਜਿਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਹੜੱਪਨ ਪੜਾਅ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ)[4] ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤੀ ਨਦੀ, ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ, ਦੋਹਾਨ ਨਦੀ (ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ) ਅਤੇ ਸੋਤਾ ਨਦੀ (ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ) ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਜੋ ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਬਹਿਰੋਰ ਵਿਖੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[5]
ਬੇਸਿਨ
[ਸੋਧੋ]ਦੋਹਾਨ ਨਦੀ ਦੋਹਾਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਢਲਾਣਾਂ ਤੋਂ ਮੰਢੋਲੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤੀ ਨਦੀ, ਇਕ ਹੋਰ ਸੁਤੰਤਰ ਨਦੀ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 42ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਡਰੇਨੇਜ ਪੈਟਰਨ ਡੈਂਡਰੀਟਿਕ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਗਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਢਲਾਣਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਰਧ-ਸੁੱਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੱਖਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ, ਸੀਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮਨੋਹਰਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਸਮੇਤ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ:[6][1][7][8]
- ਦੋਹਾਨ ਨਦੀ, ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਨੀਮ ਕਾ ਠਾਣੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ।
- ਸੋਤਾ ਨਦੀ, ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਬਹਿਰੋਰ ਵਿਖੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤੀ ਨਦੀ, ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰਾਜਸਮੰਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦਰੀਬਾ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਦੌਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਾਟਨ ਅਤੇ ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮੋਠੂਕਾ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜ
[ਸੋਧੋ]
ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ 'ਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਪੂਰਵ- ਮਹਾਭਾਰਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। 3309-2709 BCE ਅਤੇ 2879-2384 BCE ਤੱਕ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਅਤੇ ਪਹੀਏ ਨਾਲ ਬਣੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਭਾਂਡੇ ਜੋਧਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇੰਟੈਚ -ਰੇਵਾੜੀ ਨੂੰ ਰੇਵਾੜੀ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਹੰਸਾਕਾ ਵਿਖੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਮਿਲੇ ਹਨ। 2002 ਵਿੱਚ ਬਾਵਲ ਨੇੜੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਮਨ ਦੇਵ ਦੀ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਮਿਲੀ ਸੀ; ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਲੱਭੀਆਂ ਗਈਆ ਤੀਰ ਦੇ ਸਿਰ, ਫਿਸ਼ ਹੁੱਕ, ਦਿੱਖ ਦੇ ਸਿਰ, ਆਊਲ ਅਤੇ ਛੀਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[9]
ਕਈ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਪੁਰਾਣੀ ਘੱਗਰ-ਹਕੜਾ ਨਦੀ (ਜਿਸ ਦੀ ਟਾਂਗਰੀ ਨਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ) ਨੂੰ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬੀ ਨਦੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਦਵਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ, ਸਿੰਧ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਵੀ ਹੈ। ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਗਵ[10] ਦਰਿਸ਼ਦਵਤੀ ਨਦੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾਵਰਤ ਦੇ ਵੈਦਿਕ ਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਰਿਗਵੇਦ, ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਚੌਟਾਂਗ, ਘੱਗਰ-ਹਕੜਾ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਕੌਸ਼ਲਿਆ ਨਦੀ, ਘੱਗਰ-ਹਕੜਾ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਸਰਸੂਤੀ, ਘੱਗਰ-ਹਕੜਾ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਸਤਲੁਜ, ਸਿੰਧ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਡਾਂਗਰੀ, ਸਰਸੂਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਟਾਂਗਰੀ ਨਦੀ, ਸਰਸੂਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਜੇਕਰ ਡਾਂਗਰੀ ਅਤੇ ਟਾਂਗਰੀ ਇੱਕੋ ਹਨ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤੀ ਨਦੀ
- ਗੰਗਾ
- ਸਿੰਧ
- ਪੱਛਮੀ ਯਮੁਨਾ ਨਹਿਰ, ਯਮੁਨਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ
- ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
- ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੈਮਾਂ ਅਤੇ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 "Sahibi river". Archived from the original on 2017-10-12. Retrieved 2023-12-24.
- ↑ Jain, A.K. (2009). River Pollution. APH Publishing. pp. 41–. ISBN 978-81-313-0463-1.
- ↑ Cultural Contours of India: Dr. Satya Prakash Felicitation Volume, Vijai Shankar Śrivastava, 1981.ISBN 0391023586
- ↑ Gupta, S.P., ed. (1995), The lost Sarasvati and the Indus Civilization, Jodhpur: Kusumanjali Prakashan
- ↑ Cultural Contours of India: Dr. Satya Prakash Felicitation Volume, Vijai Shankar Śrivastava, 1981. ISBN 0391023586
- ↑ Cultural Contours of India: Dr. Satya Prakash Felicitation Volume, Vijai Shankar Śrivastava, 1981.ISBN 0391023586ISBN 0391023586
- ↑ Jain, A.K. (2009). River Pollution. APH Publishing. pp. 41–. ISBN 978-81-313-0463-1.Jain, A.K. (2009). River Pollution. APH Publishing. pp. 41–. ISBN 978-81-313-0463-1.
- ↑ Minerals and Metals in Ancient India: Archaeological evidence, Arun Kumar Biswas, Sulekha Biswas, University of Michigan. 1996. ISBN 812460049X.
- ↑ A History of Ancient and Early Medieval India from the stone age to the 12th century, Pearson 2009, page 116
- ↑ "Location of Brahmavarta and Drishadwati River is important to find earliest alignment of Saraswati River", Sudhir Bhargava, International Conference, 20–22 Nov. 2009, "Saraswati-a perspective" pages 114–117, Kurukshetra University, Kurukshetra, Organised by: Saraswati Nadi Shodh Sansthan, Haryana.