ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ
ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ (14 ਮਾਰਚ 1618 – 6 ਜੂਨ 1659) ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰਿੰਸ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ,[1] ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵਾਰਸ ਸੀ।[2] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਸਨ। ਨਾਦਿਰਾ ਦੀ ਮੌਤ 1659 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਵੰਸ਼
[ਸੋਧੋ]ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸੁਲਤਾਨ ਪਰਵੇਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਸੀ,[3][4] ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਜਮਾਲ ਬੇਗਮ ਤੋਂ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[5] ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਜਹਾਂ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਰਾਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।[6] ਨਾਦਿਰਾ ਆਪਣੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਤੀ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਅੱਧੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ, ਸੁਲਤਾਨ ਪਰਵੇਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਦਾਰਾ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸੌਤੇਲਾ ਭਰਾ ਸੀ।[7]
ਵਿਆਹ
[ਸੋਧੋ]
1631 ਵਿੱਚ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਅਤੇ ਨਾਦਿਰਾ ਬੇਗਮ ਦੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਮਾਂ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ, ਆਪਣੇ ਚੌਦਵੇਂ ਬੱਚੇ, ਗੌਹਰਾਰਾ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਸੋਗ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਸੋਗ ਨਾਲ ਭਸਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ, ਆਪਣੀ ਮਨਪਸੰਦ ਧੀ ਜਹਾਨਰਾ ਬੇਗਮ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।[8]
ਨਾਦਿਰਾ ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦਾ ਵਿਆਹ 11 ਫਰਵਰੀ 1633 ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ। ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਕਾਹ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਾਦਿਰਾ ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਦੋਵੇਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨ, ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਨਾਲੋਂ ਨਾਦਿਰਾ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਰਪਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਉਲਟ, ਦਾਰਾ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਦੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ,[8] ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਖੇਲਾਂ ਸਨ।
ਨਾਦਿਰਾ ਨੇ ਅੱਠ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਸੁਲੇਮਾਨ ਸ਼ਿਕੋਹ (1635) ਅਤੇ ਸਿਪੀਹਰ ਸ਼ਿਕੋਹ (1644), ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ, ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਖਾਸ ਤਾਰੀਖ ਅਣਜਾਣ ਹੈ), ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਜਾਨੀ ਬੇਗਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਬਚ ਗਈ।[8]
ਨਾਦਿਰਾ ਬੇਗਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਫਰਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਸਨ। ਨਾਦਿਰਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਔਰਤ ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ, ਉਹ ਉਸਦੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈ ਜਹਾਨਰਾ ਬੇਗਮ ਸੀ।[9] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਇੱਕ ਤੱਥ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਨਾਦਿਰਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਜਹਾਨਾਰਾ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਨੇੜਤਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਹਾਨਰਾ ਨੇ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਦਾਰਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਪਣੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਜਹਾਨਰਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਤਾਜ ਲਈ ਉਸਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰੇਗੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਅਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ, ਉਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹਰਮ ਦੀ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਈ।
ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ; ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ, ਕਲਾ ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ "ਪਿਆਰਾ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਦੋਸਤ" ਕਿਹਾ।[10] ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਹੁਣ "ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਐਲਬਮ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[11]
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]
ਨਾਦਿਰਾ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮੌਤ 6 ਜੂਨ 1659 ਨੂੰ ਪੇਚਸ਼ ਕਾਰਨ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬੋਲਾਨ ਪਾਸ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਦਾਰਾ ਨੂੰ ਸੋਗ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਘਬਰਾਹਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖਿੱਚਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ।[12]
ਨਾਦਿਰਾ ਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਦਾਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਪਤਨੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਪਹਿਰੇ ਹੇਠ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।[13] ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਕੋਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਸਨ।[14]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Encyclopaedia of Muslim biography : India, Pakistan, Bangladesh. A.P.H. Pub. Corp. 2001. p. 218. ISBN 9788176482349.
- ↑ Vogel, J. Hutchison, J. Ph (1994). History of the Panjab hill states. New Delhi, India: Asian Educational Services. p. 257. ISBN 9788120609426.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Koch, Ebba (2006). The complete Taj Mahal and the riverfront gardens of Agra (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Bookwise (India) Pvt. Ltd. p. 46. ISBN 9788187330141.
- ↑ Robinson, Annemarie Schimmel ; translated by Corinne Attwood ; edited by Burzine K. Waghmar ; with a foreword by Francis (2005). The empire of the Great Mughals : history, art and culture (Revised ed.). Lahore: Sang-E-Meel Pub. p. 48. ISBN 9781861891853.
{{cite book}}:|first=has generic name (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Jayyusi, Salma K., ed. (2008). The city in the Islamic world. Leiden [u.a.]: Brill. p. 574. ISBN 9789004171688.
- ↑ Bhavan's Journal (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Bharatiya Vidya Bhavan. 1979. p. 78.
- ↑ Koch, Ebba (2006). The complete Taj Mahal and the riverfront gardens of Agra (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Bookwise (India) Pvt. Ltd. p. 46. ISBN 9788187330141.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Hansen, Waldemar (1972). The Peacock Throne : The Drama of Mogul India (1. Indian ed., repr. ed.). Motilal Banarsidass. p. 121. ISBN 9788120802254.
- ↑ Misra, Rekha (1967). Women in Mughal India, 1526-1748 A.D. (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Munshiram Manoharlal. p. 67.
- ↑ India-Myanmar relations, 1886-1948. K.P. Bagchi & Co. p. 165. ISBN 9788170743002.
- ↑ India-Myanmar relations, 1886-1948. K.P. Bagchi & Co. p. 165. ISBN 9788170743002.
- ↑ Edwardes, S. M.; Garrett, H. L. O. (1995). Mughal Rule in India. Atlantic Publishers and Distributors. p. 96. ISBN 9788171565511.
- ↑ Bernier, Francois (1996). Travels in the Mogul Empire. Asian Educational Services. p. 103. ISBN 8120611691.
- ↑ Schimmel, Annemarie (1963). Gabriel's Wing: A Study Into the Religious Ideas of Sir Muhammad Iqbal. Brill Archive. p. 9.