ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ
| ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ | |
|---|---|
 ਸ਼੍ਰੀਦੇਵੀ ਅਤੇ ਭੂਦੇਵੀ ਦੇ ਕੋਲ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਪਈ ਨਰਾਇਣ ਦੀ ਮੂਰਤੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਪਹਿਲੂ | |
| ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਦੇਵਾ ਉਤ੍ਤਨਾ ਅਕਾਦਸ਼ੀ, ਦੇਵਥਮ, ਕਾਰਤਿਕ ਸ਼ੁਕਲਾ ਅਕਾਦਸ਼ੀ |
| ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ | ਹਿੰਦੂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵੈਸ਼ਨਵ |
| ਕਿਸਮ | Hindu |
| ਮਹੱਤਵ | ਅੰਤ ਚਤੁਰਮਸ੍ਯ |
| ਪਾਲਨਾਵਾਂ | ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਪੂਜਾ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ |
| ਮਿਤੀ | Decided by the Lunar calendar |
| 2023 ਮਿਤੀ | 23 ਨਵੰਬਰ |
| ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ | Annual |
| ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ | ਸ਼ਯਨੀ ਅਕਾਦਸ਼ੀ |
ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ, ਰੋਮਨਾਈਜ਼ਡ: ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ), ਜਿਸਨੂੰ ਦੇਵਾ ਉਤਨਾ ਇਕਾਦਸ਼ੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: देवतान एकादशी, ਰੋਮਨਾਈਜ਼ਡ: ਦੇਵਾ ਉਤ੍ਤਨਾ ਏਕਾਦਸ਼ੀ) ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 11ਵਾਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ ਹੈ (ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਦੀ ਰਾਤ) ਕਾਰਤਿਕਾ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮਹੀਨੇ ਦੇ. ਇਹ ਚਤੁਰਮਾਸਯ ਦੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵਤਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਸੌਂ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਆਣੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਸੌਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਜਾਗਦੇ ਹਨ।
ਚਤੁਰਮਾਸਿਆ ਦਾ ਅੰਤ, ਜਦੋਂ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[1] ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰਤਿਕਾ ਪੂਰਨਿਮਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦੇਵ ਦੀਪਾਵਲੀ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਦੀਪਾਵਲੀ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2]
ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਇਸ ਦਿਨ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਤੁਲਸੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ।[3]
ਨਾਮਕਰਨ[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ (ਜਾਗਰਣ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ), ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ (ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਜਾਗਣਾ), ਹਰੀ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ, ਦੇਵਾ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ, ਉਤਨਾ ਇਕਾਦਸ਼ੀ, ਅਤੇ ਦੇਵਥਾਨ।
ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਥੁਲੋ ਏਕਾਦਸ਼ੀ (" ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ") ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4]
ਜਸ਼ਨ[ਸੋਧੋ]
ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਰਸਮੀ ਵਿਆਹ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਵਿੱਤਰ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਸ਼ਾਲੀਗ੍ਰਾਮ ਪੱਥਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ ਤੁਲਸੀ ਦਾ ਪਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਚੌਵੀ ਕ੍ਰਮਾਂ ਵਿੱਚ। ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੇਰੂ ਪੇਸਟ (ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ) ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਪੇਸਟ ਦੁਆਰਾ ਫਰਸ਼ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੂਜਾ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਗੰਨੇ, ਚੌਲ, ਸੁੱਕੀਆਂ ਲਾਲ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਡਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।[5] ਇਸ ਰਸਮੀ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਤੁਲਸੀ ਵਿਵਾਹ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[6]
ਪੁਸ਼ਕਰ[ਸੋਧੋ]
ਪੁਸ਼ਕਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ, ਪੁਸ਼ਕਰ ਮੇਲਾ ਜਾਂ ਪੁਸ਼ਕਰ ਮੇਲਾ ਇਸ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ (ਕਾਰਤਿਕਾ ਪੂਰਨਿਮਾ) ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੰਦਰ ਪੁਸ਼ਕਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਪੁਸ਼ਕਰ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਮੇਲੇ ਦੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਧੂ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੱਕ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਲਈ ਪੁਸ਼ਕਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200,000 ਲੋਕ ਅਤੇ 25,000 ਊਠ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੁਸ਼ਕਰ ਮੇਲਾ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਊਠ ਮੇਲਾ ਹੈ।[7][8][9][10][11]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Agrawal, Priti (November 5, 2010). "Divine Wedding". Times of India.
- ↑ "Varanasi gearing up to celebrate Dev Deepawali". Times of India. November 10, 2010.
- ↑ "About Prabodhini Ekadashi". Archived from the original on 2019-08-03. Retrieved 2023-03-25.
- ↑ "आज हरिबोधिनी एकादशी : तुलसीको विवाह गर्ने दिन". आज हरिबोधिनी एकादशी : तुलसीको विवाह गर्ने दिन (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2022-10-17.
- ↑ Fasts and festivals of India By Manish Verma p.58
- ↑ Desk, India com Buzz (2019-11-08). "Devauthani Ekadashi 2019: Know The Significance, History, Puja Muharat And Rituals of Tulsi Vivah". India.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-12-10.
- ↑ Fairs and Festivals of India By S.P. Sharma, Seema Gupta p 133-34
- ↑ Nag Hill at Pushkar brims with sadhus, 27 October 2009, Times of India
- ↑ Land and people of Indian states and union territories: in 36 volumes, Volume 1 By S. C. Bhatt, Gopal K. Bhargava p.347
- ↑ Viewfinder: 100 Top Locations for Great Travel Photography By Keith Wilson p.18-9
- ↑ Frommer's India By Pippa de Bruyn, Keith Bain, Niloufer Venkatraman, Shonar Joshi p. 440