ਭਟਨੇਰ ਕਿਲ੍ਹਾ
ਭਟਨੇਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੈ, ਲਗਭਗ 419 ਈ ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਲਤਾਨ - ਦਿੱਲੀ ਰੂਟ ਦੇ ਨਾਲ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਅਤੇ 230 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬੀਕਾਨੇਰ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਕਿ.ਮੀ. ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਭਟਨੇਰ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਭਾਟੀ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ"। 1700 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਿਲ੍ਹਾ ਭਾਟੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾ ਭੂਪਤ ਦੁਆਰਾ 255 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 285 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[2][3][4][5] ਉੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ ਜੋ ਭਟਨੇਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਕਿਲਾ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, 52 ਵਿੱਘੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਭੁਜ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਬੁਰਜ ਹਨ। ਪੇਂਟ ਕੀਤੇ ਸਲੇਟੀ ਮਾਲ (ਲਗਭਗ 1100-800 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ) ਅਤੇ ਰੰਗ-ਮਹਿਲ ਵੇਅਰ (ਪਹਿਲੀ-ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ) ਕੰਧ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਖੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੇਰ ਸੂਰੀ (ਜਾਂ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ, ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ), ਬਲਬਨ (ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ) ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਜਾਂ ਭਤੀਜਾ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਰ ਸੀ। . ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਭਟਨੇਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1391 ਵਿੱਚ ਭੱਟੀ ਰਾਜਾ ਰਾਓ ਦੂਲਚੰਦ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਭਟਨੇਰ ਨੂੰ ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। "ਤੁਜ਼ੁਕ-ਏ-ਤਿਮੂਰੀ" (ਤੈਮੂਰ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ) ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।[6] 1398 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਆਪਣੀ 150,000 ਦੀ ਮੁੱਖ ਫੌਜ ਵਿੱਚੋਂ 10,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਜੋ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਟਨੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਉਸਨੇ ਭਟਨੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਬਰ ਮਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ "ਆਈਨ-ਏ-ਅਕਬਰੀ" ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।[6] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 1527 ਤੱਕ ਭਾਟੀਆਂ, ਜੋਹੀਆਂ ਅਤੇ ਛੈਲਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਰਾਓ ਜੇਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।[6] ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਇਆ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਚਯਾਲਾਂ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਗੋਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਤਰੈਣ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਦੂਜੀ ਲੜਾਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਤਲਵਾੜਾ ਝੀਲ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬੈਰੀਕੇਡ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1805 ਵਿੱਚ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਣਨ ਤੱਕ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾ।[6] ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਿਨ ਮੰਗਲਵਾਰ ਸੀ (ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਭਟਨੇਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਰੱਖਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Hanumangarh (India) - Encyclopædia Britannica". Britannica.com. Archived from the original on 6 January 2015. Retrieved 2014-01-29.
- ↑ "भटनेर दुर्ग: हिन्दुस्तान का सबसे पुराना और मजबूत किला, रजिया सुल्तान भी रही थी यहां कैद, PHOTOS". News18India. 2020-10-05. Retrieved 2022-01-14.
- ↑ "1700 साल पुराना भारत का वो किला, जिसपर हुए हैं सबसे ज्यादा बार आक्रमण". Amar Ujala. 2020-04-07. Retrieved 2022-01-14.
- ↑ "हिन्दुस्तान के इस किले पर हुए हैं सबसे ज्यादा बार आक्रमण, 1700 साल पुराना है इस दुर्ग का इतिहास". Tv9hindi.com. 2021-08-07. Retrieved 2022-01-14.
- ↑ "1700 year old fort of India, which has been attacked the most". News Track. 2020-04-08. Retrieved 2022-01-14.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "History|Hanumangarh Rajasthan,Hanumangarh-Rajasthan". Archived from the original on 13 March 2021. Retrieved 5 December 2021.
- Sudhir Ranjan Das (1972), An Approach to Indian Archaeology, Volume 1, Pilgrim Publishers,
The well-known medieval Bhatner fort, near Hanumangarh, actually stands on a high mound, the lower levels of which revealed prehistoric remains. Four miles to the east of Hanumangarh, the Bhadrakali mound rises up to a height of 43 ft.
- https://web.archive.org/web/20090505194825/http://hanumangarh.nic.in/places_of_interest.html