ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ

ਭਾਰਤੀ ਰੇਲ
ਕਿਸਮ	ਜਨਹਿੱਤ ਇਕਾਈ
ਉਦਯੋਗ	ਰੇਲ
ਸਥਾਪਨਾ	16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1853 (172 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ)
ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ	ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ , ਭਾਰਤ
ਸੇਵਾ ਦਾ ਖੇਤਰ	ਭਾਰਤ (ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸੀਮਿਤ ਸੇਵਾ)
ਮੁੱਖ ਲੋਕ	ਡੀ.ਵੀ. ਸਦਾਨੰਦ ਗੌੜਾ (ਰੇਲਵੇ ਮੰਤਰੀ, 2014–);
ਸੇਵਾਵਾਂ	ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਰੇਲਵੇ; ਮਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ; ਪਾਰਸਲ ਵਾਹਕ(ਕੈਰੀਅਰ); Catering and ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਸੇਵਾਵਾਂ; ਪਾਰਕਿੰਗ ਲਾਟ operations; Other related services
ਕਮਾਈ	₹1,441.6 billion (US$18 billion) (2013–14)
ਸ਼ੁੱਧ ਆਮਦਨ	₹157.8 billion (US$2.0 billion) (2013–14)
ਮਾਲਕ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (100%)
ਕਰਮਚਾਰੀ	1.307 million (2013)
ਹੋਲਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀ	ਰੇਲਵੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਰੇਲਵੇ ਬੋਰਡ (ਭਾਰਤ)
Divisions	17ਰੇਲਵੇ ਖ਼ੇਤਰ
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	www.indianrailways.gov.in

ਭਾਰਤੀ ਰੇਲ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੇਲ ਜ਼ਾਲਕਾਰਜ (ਨੈੱਟਵਰਕ) ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੇਲ ਜ਼ਾਲਕਾਰਜ ਹੈ। ਇਹ 150 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਯਾਤਾਯਾਤ(ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ) ਖੇਤਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੰਘਟਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਯੋਕਤਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ 16 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਸੰਰਚਨਾਤ‍ਮਕ ਜਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਬਿਖਰੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਸ਼‍ਟਰੀ ਅਖੰਡਤਾ ਦਾ ਵੀ ਸੰਵਰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼‍ਟਰੀ ਸੰਕਟਕਾਲ ਹਾਲਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੰਕਟ-ਗ੍ਰਸਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਸਮੱਗਰੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਮੋਹਰੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਦੇਸ਼ੀ ਯਾਤਾਯਾਤ ਦਾ ਰੇਲ ਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ। ਇਹ ਊਰਜਾ ਸੁਯੋਗ ਯਾਤਾਯਾਤ ਵਿਧੀ, ਜੋ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਮਰਨਾ-ਜੰਮਣਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਪਯੁਕਤ ਹੈ, ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ, ਲਿਜਾਣ ਅਤੇ ਲੰਮੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਾਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਸੁਸਥਾਪਿਤ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਰਤਮ ਸ‍ਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨਾ, ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਰਸ਼ਨ, ਤੀਰਥ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤਜਵੀਜ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ 1832 ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਟ੍ਰੇਨ 1837 ਵਿਚ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪਹਾੜੀਆਂ ਚਿੰਤਾਦੀਪੇਟ ਪੁਲ (ਲਿਟਲ ਮਾਊਂਟ) ਤਕ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਚੱਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਰਥਰ ਕਾਟਨ ਦੁਆਰਾ ਸੜਕ-ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਪਰਿਵਹਨ ਦੇ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਲੀਅਮ ਐਵਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਰੋਟਰੀ ਸਕੀਮ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1845 ਵਿਚ, ਗੋਦਾਵਰੀ ਪੁਲ ਉਸਾਰੀ ਰੇਲਵੇ ਨੂੰ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਰਾਜਾਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਡੌਲੇਸ਼ਵਰ ਵਿਚ ਕਾਟਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 8 ਮਈ 1845 ਨੂੰ, ਮਦਰਾਸ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਸਾਲ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। 1 ਅਗਸਤ 1849 ਵਿਚ ਗਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰਾਈਦੀਪ ਰੇਲਵੇ (ਜੀਆਈਪੀਆਰ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸੰਸਦ ਦੇ ਇਕ ਅਧਿਨਿਯਮ ਦੁਆਰਾ। 1851 ਵਿਚ ਰੁੜਕੀ ਵਿਚ ਸੋਲਾਨੀ ਐਕਵੇਡਕਟ ਰੇਲਵੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਥਾਮਸਨ ਸਟੀਮ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਦੁਆਰਾ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰੇਲਵੇ ਨੇ ਸੋਲਾਨੀ ਨਦੀ ਤੇ ਇਕ ਐਕਵੇਡਕਟ ਦੇ ਲਈ ਉਸਾਰੀ ਮੈਟੀਰੀਅਲ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। 1852 ਵਿਚ, ਮਦਰਾਸ ਗਾਰੰਟੀ ਰੇਲਵੇ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਸਾਲ 1850 ਵਿਚ ਗਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਰੇਲਵੇ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਥਾਨੇ ਤਕ ਰੇਲ ਲਾਈਨ ਵਿਛਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਹਾਵੜਾ ਤੋਂ ਰਾਣੀਗੰਜ ਤਕ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਵਿਛਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਸਾਲ 1853 ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਮੂਲੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਜਦ ਪਹਿਲੀ ਪਰਿਵਾਸੀ ਟ੍ਰੇਨ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਥਾਨੇ ਤਕ (34 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ) ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੈਟਵਰਕ ਵਿਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ।

ਸਾਲ 2017 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਚੁਕੇ ਗਏ। ਰੇਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਧੀ 100,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਕ ਫੰਡ ਦੇ ਨਾਲ 5 ਸਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਿਫਟ ਅਤੇ ਐਕਸੀਲੇਟਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਕੇ 500 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਟੂਰਿਜਮ ਦੇ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਗੱਡੀਆਂ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। 2019 ਤਕ, ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੋਚਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵ-ਪਖਾਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿਟ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਰਹਿਤ ਰੇਲਵੇ ਪੱਧਰੀ ਕਰਾਸਿੰਗ ਨੂੰ 2020 ਤਕ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੈਟਵਰਕ ਨੂੰ ਮਾਡਰਨ ਬਨਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨਿਜੀ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਜਿਵੇਂ ਬੰਦਰਗਾਹ-ਬੰਦਰਗਾਹ ਕਨੇਕਿਟਵਿਟੀ ਦੇ ਲਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾ, ਗੇਜ ਬਦਲਾਅ, ਦੁਰਾਡੇ/ਪਿਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ, ਨਵੀਂ ਲਾਈਨ ਵਿਛਾਉਣ, ਸੁੰਦਰਬਨ ਪਰਿਵਹਨ ਆਦਿ ਦੇ ਲਈ ਰਾਜ ਫੰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਦਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਵਿਚ ਰੇਲਵੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੇਲ ਉਪਕਰਣ ਜਿਵੇਂ ਰੋਲਿੰਗ ਸਟਾਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਲਣ ਕਿਫਾਇਤੀ ਨਵੇਂ ਡਿਜਾਈਨ ਦੇ ਉਚ ਹੋਰਸ ਪਾਵਰ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣ, ਹਾਈ ਸਪੀਡ ਦੇ ਕੋਚ ਅਤੇ ਮਾਲ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਦੇ ਲਈ ਮਾਡਰਨ ਬੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਾਡਰਨ ਸਿਗਨਲਿੰਗ ਜਿਵੇਂ ਪੈਨਲ-ਇੰਟਰਲਾਕਿੰਗ, ਰੂਟ ਰਿਲੇ ਇੰਟਰਲਾਕਿੰਗ, ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਟਰੈਫਿਕ ਕੰਟਰੋਲ, ਮਲਟੀ ਸਪੈਕਟ ਕਲਰ ਲਾਈਟ ਸਿਗਨਲਿੰਗ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਿੱਲੀ, ਮੁੰਬਈ, ਚੇਨਈ, ਬੈਂਗਲੂਰ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਮੈਟ੍ਰੋਪੋਲਿਟਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਰੇਲ ਆਧਾਰਿਤ ਰੈਪਿਡ ਟ੍ਰਾਂਜਿਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਦਾ ਟੀਚਾ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਸਨੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰਹਿਤ ਯਾਤਰਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਵਹਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਸਾਧਨ ਯਕੀਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰਦੀ ਅਤੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾਰਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹੈ।

ਸੰਸਥਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰੇਲ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਰੇਲ ਪਰਿਵਹਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰਖਰਖਾਅ ਦੇ ਲਈ ਨੋਡਲ ਪ੍ਰਾਧਿਕਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕੰਮ ਪ੍ਰਚਾਲਨ ਦੀ ਦੇਖਰੇਖ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੈ।

ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀਆਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰੇਲ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਰੇਲ ਪਰਿਵਹਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰਖਰਖਾਅ ਦੇ ਲਈ ਨੋਡਲ ਪ੍ਰਾਧਿਕਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕੰਮ ਪ੍ਰਚਾਲਨ ਦੀ ਦੇਖਰੇਖ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੈ।

ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀਆਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਵਖ-ਵਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਨੇ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਈ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਰੋਲ ਇੰਡੀਆ ਟੈਕਨੀਕਲ ਅਤੇ ਇਕਨੋਮਿਕ ਸਰਵਸਿਜ ਲਿਮਟਿਡ (ਆਰਆਈਟੀਈਐਸ)

- ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲਵੇ ਕੰਸਟਰਕਸ਼ਨ (ਆਈਆਰਸੀਓਐਨ) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਿਮਟਿਡ

ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲਵੇ ਫਾਈਨੈਂਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਿਡ (ਆਈਆਰਐਫਸੀ)

ਕੰਟੇਨਰ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ (ਸੀਓਐਨਜੀਓਆਰ)

- ਕੋਂਕਣ ਚੇਲਵੇ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਿਡ (ਕੇਆਰਸੀਐਲ)

- ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲਵੇ ਕੈਟਰਿੰਗ ਐਂਡ ਟੂਰਿਜਮ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਿਡ (ਆਈਆਰਸੀਟੀਸੀ)

- ਰੋਲਟੇਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ (ਰੇਲਟੇਲ)

– ਮੁੰਬਈ ਰੇਲਵੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ ਲਿਮਟਿਡ (ਐਮਆਰਵੀਸੀਲਿ)

– ਰੋਲ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ ਲਿਮਟਿਡ (ਆਰਵੀਐਨਆਈ)

– ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈ ਸਪੀਡ ਰੇਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਿਡ (ਐਨਐਚਐਸਪੀਲਿ)

ਖੋਜ ਡਿਜਾਈਨ ਅਤੇ ਮਿਆਰ ਸੰਗਠਨ : ਆਰਡੀਐਸਓ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਲਖਨਊ ਵਿਚ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੰਗ (ਆਰ ਐਂਡ ਡੀ) ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਡਿਜਾਈਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਰੇਲ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। (ਸੀਆਰਆਈਐਸ), ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਖ-ਵਖ ਕੰਪਿਊਟਰੀਕਰਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਡਿਜਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਛੇ ਉਤਪਾਦਨ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਰੋਲਿੰਗ ਸਟਾਕ, ਪਹੀਏ, ਐਕਸਲ ਅਤੇ ਰੇਲ ਦੇ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਰੁਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਯਾਨੀ ਚਿਤਰੰਜਨ ਲੋਕੋ ਵਰਕਸ, ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕਾਰਖਾਨਾ, ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਕਾਰਖਾਨਾ, ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕੋਚ ਕਾਰਖਾਨਾ, ਰੇਲ ਕੋਚ ਕਾਰਖਾਨਾ ਅਤੇ ਰੇਲ ਪਹੀਆ ਕਾਰਖਾਨਾ।

ਉਤਪਾਦਨ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਰੇਲ ਇੰਜਣ ਉਸਾਰੀ ਕੇਂਦਰ

- ਚਿਤਰੰਜਨ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ, ਚਿਤਰੰਜਨ (ਬਿਜਲੀ ਇੰਜਣ)

- ਬਨਾਰਸ

ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ ਵਾਰਾਨਸੀ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਬਿਜਲੀ ਇੰਜਣ)

- ਡੀਜਲ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਵਰਕਸ, ਪਟਿਆਲਾ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਦੇ ਪੁਰਜੇ)

- ਟਾਟਾ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਕੰਪਨੀ ਲਿਮਟਿਡ, ਚਿਤਰੰਜਨ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)

- ਡੀਜਲ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਕੰਪਨੀ ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)

- ਭਾਰਤ ਹੈਵੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਲਿਮਟਿਡ, ਭੋਪਾਲ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)

ਰੇਲ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ ਕੇਂਦਰ

- ਇੰਟੈਗਰਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ ਪੈਰਾਮਬੂਰ (ਚੈਨਈ) ਬੀ.ਜੀ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ

- ਰੇਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ, ਕਪੂਰਥਲਾ (ਪੰਜਾਬ) ਬੀ.ਜੀ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ

- ਚਿਤਰੰਜਨ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ, ਚਿਤਰੰਜਨ

- ਭਾਰਤ ਅਰਥ ਮੂਵਰਸ ਲਿਮਟਿਡ ਬੈਂਗਲੁਰੂ (ਕਰਨਾਟਕ)

- ਜੈਸਫ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਲਿਮਟਿਡ ਕੋਲਕਾਤਾ (ਪ. ਬੰਗਾਲ)

- ਵਹੀਲ ਅਤੇ ਐਕਸ ਬੈਂਗਲੁਰੂ (ਕਰਨਾਟਕ)

ਰੇਲਵੇ ਟਰੇਨਿੰਗ ਕੇਂਦਰ

- ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮਕੈਨੀਕਲ ਐਂਡ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਜਮਾਲਪੁਰ।

- ਰੇਲਵੇ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ, ਬੜੌਦਾ

- ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿਗਨਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਐਂਡ ਹੇਲੀ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ, ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ।

- ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿਵਿਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਪੂਣੇ।

- ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਨਾਸਿਕ।

ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲਵੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ: ਕਿਰਾਇਆ/ਮਾਲ ਵਾਹਨ ਅਤੇ ਸਵਾਰੀ। ਮਾਲ ਭਾੜੇ ਦਾ ਹਿਸਾ ਲਗਭਗ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਮਾਲੀਆ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਵਾਰੀ ਆਵਾਜਾਈ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾੜੇ ਦੇ ਹਿਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਥੋਕ ਆਉਣ ਜਾਣ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਲਗਭਗ 95 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੋਇਲੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2002-03 ਤੋਂ ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾੜਾ ਢਾਂਚਾ ਤਰਕਸੰਗਤ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸੂਚਕਾਂਕ ਨੂੰ 1400 ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 1150 ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਸੀ-2 ਟਾਇਰ ਦਾ ਸਾਪੇਖਿਕ ਸੂਚਕਾਂਕ 720 ਤੋਂ 650 ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਸਟ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 18 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸੀ ਸੈਕਿੰਡ ਕਲਾਸ ਦਾ 10 ਫੀਸਦੀ ਘਟਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। 2005-06 ਵਿਚ ਮਾਲ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿਚ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕਰਕੇ 80 ਮੁੱਖ ਵਸਤਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤਕ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ 2006-07 ਵਿਚ 27 ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾੜਾ ਵਸੂਲਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ 59 ਤੋਂ 17 ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਸਵਾਰੀ ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

- ਗਤੀਮਾਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਵੀਰਾਂਗਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਵਿਚ 160 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲ ਹਜਰਤ ਨਿਜਾਮੂਦੀਨ ਤੋਂ ਵੀਰਾਂਗਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਝਾਂਸੀ ਦੀ 188 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ਕੇਵਲ 100 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਤੈਹ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

- ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਧੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੋਈ ਇਕ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤੀਯ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ 130-140 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1969 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ।

• ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਰੇਲ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਇੰਟਰਸਿਟੀ ਰੇਲ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਦਿਨ ਵਿਚ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਭੋਪਾਲ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਭੋਪਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1988 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ।

- ਦੁਰੰਤ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - 2009 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਹ ਰੇਲ ਸੇਵਾ ਇਕ ਨਾਨ-ਸਟਾਪ ਰੇਲ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਟਰੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੇਲ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਲਗਭਗ ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

- ਤੇਜਸ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਲੀਪਰ ਕੋਚ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

- ਉਦੈ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਦੋ ਮੰਜਿਲਾਂ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ, ਉਚ ਤਰਜੀਹ, ਸੀਮਿਤ ਸਟਾਪ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੈ।

- ਜਨਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸਸਤੀ ਕਿਸਮ, ਗਤੀ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ, ਏਸੀ ਅਤੇ ਨਾਨ ਏਸੀ ਦੋਵੇਂ ਹਨ।

- ਗਰੀਬਰਥ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ, ਗਤੀ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਜਨਰਲ ਕੋਚ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 3 ਟਾਇਰ ਇਕੋਨਮੀ ਬਰਥ ਹੈ।

- ਹਮਸਫਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ 3 ਟਾਇਰ ਏਸੀ ਕੋਚ ਰੇਲਗੱਡੀ

- ਸੰਪਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਸੁਪਰਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰੇਲਗੱਡੀ।

- ਯੁਵਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - 60 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀਟ 18- 45 ਸਾਲ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਰੀਜ਼ਰਵ ਹੈ।

- ਵਿਵੇਕ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੀ 150 ਵਰੇਗੰਢ ਉਤੇ 2013 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

- ਰਾਜਯ ਰਾਣੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਮਹਾਂਮਨਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਮਾਡਰਨ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਇੰਟਰਸਿਟੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦੇ ਲਈ ਛੋਟੇ ਰੂਟ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਏਸੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲਗੱਡੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਲਗਭਗ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਹੈ।

- ਡਬਲਡੇਕਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਦੋ ਮੰਜਿਲਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰੇਲ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਫਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

- ਸੁਪਰਫਾਸਟ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਲਗਭਗ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਅਨਤੋਦਯ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਅਤੇ ਜਨ ਸਾਧਾਰਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਰੀਜ਼ਰਵ ਰੇਲ ਹੈ।

- ਪੈਸੰਜਰ - ਹਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਰੁਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ (40 - 80) ਪ੍ਰਤੀਘੰਟਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਸਸਤੀਆਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

- ਸਬ ਅਰਬਨ ਰੇਲ - ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮੁੰਬਈ, ਦਿੱਲੀ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਚੇਨਈ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਪੂਣੇ, ਆਦਿ ਵਿਚ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਜੋ ਹਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਣਰੀਜ਼ਰਵ ਸੀਟਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਵਾਰੀ ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

- ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

- ਇਹ ਰੇਲ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਫ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਿਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਲ ਇਹ ਨਿਊ ਜਲਪਾਈਗੁੜੀ ਤੋਂ ਸਿਲੀਗੁੜੀ ਤਕ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸਟੇਸ਼ਨ ਘੂਮ ਹੈ।

- ਨੀਲਗਿਰੀ ਪਰਬਤੀ ਰੇਲ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

- ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਉਤਪਾਦਨ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਰੇਲ ਇੰਜਣ ਉਸਾਰੀ ਕੇਂਦਰ

ਚਿਤਰੰਜਨ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ, ਚਿਤਰੰਜਨ (ਬਿਜਲੀ ਇੰਜਣ)
ਬਨਾਰਸ

ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ ਵਾਰਾਨਸੀ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਬਿਜਲੀ ਇੰਜਣ)

ਡੀਜਲ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਵਰਕਸ, ਪਟਿਆਲਾ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ ਦੇ ਪੁਰਜੇ)
ਟਾਟਾ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਕੰਪਨੀ ਲਿਮਟਿਡ, ਚਿਤਰੰਜਨ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)
ਡੀਜਲ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਕੰਪਨੀ ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)
ਭਾਰਤ ਹੈਵੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਲਿਮਟਿਡ, ਭੋਪਾਲ (ਡੀਜਲ ਇੰਜਣ)

ਰੇਲ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ ਕੇਂਦਰ

ਇੰਟੈਗਰਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ ਪੈਰਾਮਬੂਰ (ਚੈਨਈ) ਬੀ.ਜੀ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ
ਰੇਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ, ਕਪੂਰਥਲਾ (ਪੰਜਾਬ) ਬੀ.ਜੀ ਡੱਬਾ ਉਸਾਰੀ
ਚਿਤਰੰਜਨ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਵਰਕਸ, ਚਿਤਰੰਜਨ
ਭਾਰਤ ਅਰਥ ਮੂਵਰਸ ਲਿਮਟਿਡ ਬੈਂਗਲੁਰੂ (ਕਰਨਾਟਕ)
ਜੈਸਫ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਲਿਮਟਿਡ ਕੋਲਕਾਤਾ (ਪ. ਬੰਗਾਲ)
ਵਹੀਲ ਅਤੇ ਐਕਸ ਬੈਂਗਲੁਰੂ (ਕਰਨਾਟਕ)

ਰੇਲਵੇ ਟਰੇਨਿੰਗ ਕੇਂਦਰ

ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮਕੈਨੀਕਲ ਐਂਡ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਜਮਾਲਪੁਰ।
ਰੇਲਵੇ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ, ਬੜੌਦਾ
ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿਗਨਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਐਂਡ ਹੇਲੀ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ, ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ।
ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿਵਿਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਪੂਣੇ।
ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਨਾਸਿਕ।

ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲਵੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ: ਕਿਰਾਇਆ/ਮਾਲ ਵਾਹਨ ਅਤੇ ਸਵਾਰੀ। ਮਾਲ ਭਾੜੇ ਦਾ ਹਿਸਾ ਲਗਭਗ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਮਾਲੀਆ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਵਾਰੀ ਆਵਾਜਾਈ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾੜੇ ਦੇ ਹਿਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਥੋਕ ਆਉਣ ਜਾਣ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਲਗਭਗ 95 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੋਇਲੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2002-03 ਤੋਂ ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾੜਾ ਢਾਂਚਾ ਤਰਕਸੰਗਤ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸੂਚਕਾਂਕ ਨੂੰ 1400 ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 1150 ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਸੀ-2 ਟਾਇਰ ਦਾ ਸਾਪੇਖਿਕ ਸੂਚਕਾਂਕ 720 ਤੋਂ 650 ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਸਟ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 18 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸੀ ਸੈਕਿੰਡ ਕਲਾਸ ਦਾ 10 ਫੀਸਦੀ ਘਟਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। 2005-06 ਵਿਚ ਮਾਲ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿਚ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕਰਕੇ 80 ਮੁੱਖ ਵਸਤਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤਕ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ 2006-07 ਵਿਚ 27 ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾੜਾ ਵਸੂਲਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ 59 ਤੋਂ 17 ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਸਵਾਰੀ ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਗਤੀਮਾਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਵੀਰਾਂਗਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਵਿਚ 160 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲ ਹਜਰਤ ਨਿਜਾਮੂਦੀਨ ਤੋਂ ਵੀਰਾਂਗਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਝਾਂਸੀ ਦੀ 188 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ਕੇਵਲ 100 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਤੈਹ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਧੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੋਈ ਇਕ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤੀਯ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ 130-140 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1969 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ।

• ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਰੇਲ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਇੰਟਰਸਿਟੀ ਰੇਲ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਦਿਨ ਵਿਚ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਭੋਪਾਲ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਭੋਪਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1988 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ।

ਦੁਰੰਤ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - 2009 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਹ ਰੇਲ ਸੇਵਾ ਇਕ ਨਾਨ-ਸਟਾਪ ਰੇਲ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਟਰੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੇਲ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਲਗਭਗ ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਤੇਜਸ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਲੀਪਰ ਕੋਚ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਉਦੈ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਦੋ ਮੰਜਿਲਾਂ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ, ਉਚ ਤਰਜੀਹ, ਸੀਮਿਤ ਸਟਾਪ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੈ।

ਜਨਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸਸਤੀ ਕਿਸਮ, ਗਤੀ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ, ਏਸੀ ਅਤੇ ਨਾਨ ਏਸੀ ਦੋਵੇਂ ਹਨ।

ਗਰੀਬਰਥ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ, ਗਤੀ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਜਨਰਲ ਕੋਚ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 3 ਟਾਇਰ ਇਕੋਨਮੀ ਬਰਥ ਹੈ।

ਹਮਸਫਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ 3 ਟਾਇਰ ਏਸੀ ਕੋਚ ਰੇਲਗੱਡੀ

ਸੰਪਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਸੁਪਰਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰੇਲਗੱਡੀ।

ਯੁਵਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - 60 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀਟ 18- 45 ਸਾਲ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਰੀਜ਼ਰਵ ਹੈ।

ਵਿਵੇਕ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੀ 150 ਵਰੇਗੰਢ ਉਤੇ 2013 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਰਾਜਯ ਰਾਣੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ।

ਮਹਾਂਮਨਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਮਾਡਰਨ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਇੰਟਰਸਿਟੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦੇ ਲਈ ਛੋਟੇ ਰੂਟ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਏਸੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਲਗੱਡੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਲਗਭਗ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਹੈ।

- ਡਬਲਡੇਕਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਦੋ ਮੰਜਿਲਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਰੇਲ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਫਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਰੇਲਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

- ਸੁਪਰਫਾਸਟ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਲਗਭਗ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਹੈ।

- ਅਨਤੋਦਯ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਅਤੇ ਜਨ ਸਾਧਾਰਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ - ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਰੀਜ਼ਰਵ ਰੇਲ ਹੈ।

- ਪੈਸੰਜਰ - ਹਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਰੁਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ (40 - 80) ਪ੍ਰਤੀਘੰਟਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਸਸਤੀਆਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

- ਸਬ ਅਰਬਨ ਰੇਲ - ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮੁੰਬਈ, ਦਿੱਲੀ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਚੇਨਈ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਪੂਣੇ, ਆਦਿ ਵਿਚ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਜੋ ਹਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਣਰੀਜ਼ਰਵ ਸੀਟਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਰੇਲ ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਫ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਿਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਲ ਇਹ ਨਿਊ ਜਲਪਾਈਗੁੜੀ ਤੋਂ ਸਿਲੀਗੁੜੀ ਤਕ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸਟੇਸ਼ਨ ਘੂਮ ਹੈ।
ਨੀਲਗਿਰੀ ਪਰਬਤੀ ਰੇਲ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਜੋ ਤੰਗ ਗੇਜ ਦੀ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸੈਲਾਨੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਪੈਲੇਸ ਆਨ ਵਹੀਲਜ

ਡੇਕਨ ਓਡੀਸੀ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ

ਹੋਰ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਸਮਝੌਤਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ

ਥਾਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ

ਜੀਵਨਰੇਖਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਭਾਰਤੀਯ ਰੇਲ ਦਾ ਮੋਬਾਈਲ ਹਸਪਤਾਲ ਸੇਵਾ ਜੋ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਲਾਤਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਾਲ ਸੇਵਾ (ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰੋ)

ਭਾੜਾ ਸਿਗਮੇਂਟ ਵਿਚ ਆਈਆਰ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗਿਕ, ਖਪਤਕਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰਾਂ ਵਿਚ ਵਖ-ਵਖ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਬਾਲਣ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਈਆਰ ਨੇ ਮਾਲ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਯਾਤਰੀ ਵਿੰਗ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਨਤੀਜਨ, ਮਾਲ ਢੋਆਈ ਸੇਵਾ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਵੰਡ ਦੀ ਗਤੀ ਦੋਵਾਂ ਉਪਰ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਜਾਰ ਵਿਚ ਹਿਸੇਦਾਰੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਘਾਰ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਆਈਆਰ ਨੇ ਮਾਲ ਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਲ ਸ਼ੈਡ ਨੂੰ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨਾ ਮਲਟੀ ਕਮੋਡਿਟੀ ਮਲਟੀ-ਮਾਡਲ ਲੈਜਸਟਿਕ ਟਰਮੀਨਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਨਿਜੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ, ਕੰਟੇਨਰ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ, ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਮਾਲ ਵਾਹਕ ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਪਰਿਚਾਲਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਟਰੀਕਿੰਗ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਾਲ ਦਾ ਮੂਲ ਤੈਅ ਉਤਪਾਦ ਮਿਸ਼ਰਣ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਐਂਡ-ਟੂ-ਐਂਡ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਰੋਲ-ਆਨ, ਰੋਲ-ਆਫ (ਆਰਓਆਰਓ) ਸਰਵਿਸ ਕੋਂਕਣ ਰੇਲਵੇ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ1999 ਵਿਚ ਫਲੈਟਬੈਡ ਟ੍ਰੇਲਰਾਂ ਉਤੇ ਟਰੱਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਇਕ ਸੜਕ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੋਰ ਰਸਤਿਆਂ ਲਈ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਲ ਖੰਡ ਵਿਚ ਆਈਆਰ ਦੇ ਲਈ ਗੇਮ ਚੇਂਜਰ ਨਵੇਂ ਸਮਰਪਿਤ ਟ੍ਰੇਟ ਕੋਰੀਡੋਰ ਹਨ ਜੋ 2020 ਤਕ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਜਦ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ 3300 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿਚ ਆਸਪਾਸ ਫੈਲੇ ਨਵੇਂ ਕੋਰੀਡੋਰ, ਲੰਬਾਈ ਵਿਚ 1.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤਕ ਦੀ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਰੁਕਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ (62 ਮੀਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ) ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ 32.5 ਟਨ ਐਕਸਲਲੋਡ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸੰਘਣੇ ਯਾਤਰੀ ਮਾਰਗਾਂ ਤੇ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਆਈਆਰ ਨੂੰ ਉਚ ਰਫਤਾਰ ਤੇ ਜਿਆਦਾ ਟਰੇਨਾਂ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਦੇਣਗੇ, ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮਾਲ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਵਾਧੂ ਕੋਰੀਡੋਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਫਰੰਟੀਅਰ ਮੇਲ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 1 ਸਤੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਇੱਕ ਏਸੀ ਟਰੇਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਮੇਲ ਅਤੇ 1934 ਵਿੱਚ ਇਸ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਏਸੀ ਕੋਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਫਰੰਟੀਅਰ ਮੇਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੇਵਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਏਸੀ ਬੋਗੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਏਸੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਬਲਾਕ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਰਸ਼ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ 1 ਸਤੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਬੈਲਾਰਡ ਪੀਅਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ, ਬਠਿੰਡਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ਾਵਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਰਚ 1930 ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਅੰਬਾਲਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਫਰੰਟੀਅਰ ਮੇਲ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1996 ਵਿੱਚ # ਗੋਲਡਨ _ ਟੈਂਪਲ ਮੇਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਚੱਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਫਰੰਟੀਅਰ ਮੇਲ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਭਾਫ਼ ਨਾਲ 60 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1947 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ (ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮੀਨਸ) ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੱਕ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ 24 ਬੋਗੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇਸ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਸਲੀਪਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਗੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਏ.ਸੀ. ਹੁਣ ਇਸ ਦਾ ਵਨ-ਵੇ ਸਫਰ 1,930 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ

↑ "Times of India". The Times of India. India. 15 April 2010. Archived from the original on 2012-11-04. Retrieved 2014-10-17. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ ^2.0 ^2.1 "Railways Fiscal Budget 2013" (PDF). Retrieved 15 March 2013.
↑ http://www.indianrailways.gov.in/railwayboard/uploads/directorate/stat_econ/IRSB_2012-13/PDF/Facts_Figures_Eng/22.pdf

[1] "Times of India". The Times of India. India. 15 April 2010. Archived from the original on 2012-11-04. Retrieved 2014-10-17. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[Budget-2] 2.0 ^2.1 "Railways Fiscal Budget 2013" (PDF). Retrieved 15 March 2013.

[3] ttp://www.indianrailways.gov.in/railwayboard/uploads/directorate/stat_econ/IRSB_2012-13/PDF/Facts_Figures_Eng/22.pdf

[1]

[2]

[3]