ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਹਰਿਆਣਾ
ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਦੇ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ।[1] ਇਹ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਸਤਨਾਲੀ ਚੌਂਕ ਤੋਂ 12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ, ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੇਖਾਵਾਤੋ ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ 1 ਦੁਆਰਾ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ 1 ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; "ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ" ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਮਾਧੋ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ"। 1755 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੋਂ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੰਡੇ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਮੁਗਲ ਸਰਦਾਰ ਇਸਮਾਈਲ ਬੇਗ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇਸਮਾਈਲ ਬੇਗ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਚੌਕੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ।[2] ਖੰਡੇ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੇ 16 ਫਰਵਰੀ 1792 ਨੂੰ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸਮਾਈਲ ਬੇਗ ਬਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਨੌਡ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਨਵਾਬ ਨਜਫ ਕੁਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਖੰਡੇ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੇ ਫਿਰ ਕਾਨੂਦ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਮਾਈਲ ਬੇਗ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1794 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ।[3] ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਮਰਾਠਾ ਮਹਾਰਾਜ ਮਹਾਦਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ (ਸਿੰਧੀਆ) ਨੇ ਹਿਸਾਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਤੋਂ ਰਾਣੀਆ, ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਸਿਰਸਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਰਿਆਣਾ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ। ਮਹਾਦ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੂੰ ਚਾਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ: ਦਿੱਲੀ (ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ, ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ), ਪਾਣੀਪਤ (ਕਰਨਾਲ, ਸੋਨੀਪਤ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾ), ਹਿਸਾਰ (ਹਿਸਾਰ, ਸਿਰਸਾ, ਫਤਿਹਾਬਾਦ, ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ), ਅਹੀਰਵਾਲ ( ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ, ਰੇਵਾੜੀ, ਨਾਰਨੌਲ, ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ) ਅਤੇ ਮੇਵਾਤ। ਦੌਲਤ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਨੇ 30 ਦਸੰਬਰ 1803 ਨੂੰ ਸਰਜੀ-ਅੰਜਨਗਾਂਵ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਹਰਿਆਣੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[4] ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਬਰਸਾਤ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਜਾਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਨੂੰ ਧੁੰਦ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਸਥਾਨਕ ਖੇਤਰ ਦਾ "ਮਿੰਨੀ ਮਸੂਰੀ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 16-17 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਵਈਏ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਵਪਾਰਕ ਪੁਆਇੰਟ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ। ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਣੀਆਂ (ਵਪਾਰੀਆਂ) ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ 'ਚ ''ਜਲਪਰੀ'' ਨਾਂ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਆਕਰਸ਼ਣ[ਸੋਧੋ]
ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਅਣਗਿਣਤ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪਹਾੜੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਪਹਾੜੀ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਕਿਲੇ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲ, ਇੱਕ ਗੜੀ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੌੜੀ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਹੈ।
ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਮਹਿਲ ਇੱਕ ਕਈ ਮੰਜਿਲਾਂ ਉੱਚੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵਜੋਂ 2-ਮੰਜ਼ਲਾ ਉੱਚਾ ਗੇਟਵੇ ਹੈ।
ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਇਮਾਰਤ ਮਹਿਲ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ 50 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਰਗ-ਆਕਾਰ ਦੀ ਖੰਡਰ ਬਣਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਿਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਾਰ ਪਾਰਕ ਤੋਂ, ਮਹਿਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ 150 ਮੀਟਰ ਫੁੱਟ ਟਰੈਕ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹੈ।
ਮਾਧੋਗੜ੍ਹ ਬਾਉਲੀ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਮੁੱਖ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਡੱਬਾ ਪੌੜੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਪ ਖੂਹ ਮਹਿਲ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 100 ਮੀਟਰ ਏਰੀਅਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ, ਇਹ 100 ਮੀਟਰ ਫੁੱਟ ਟਰੈਕ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੋਟਰ ਸੜਕ ਦੇ ਖੱਬੇ ਜਾਂ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਮਹਿਲ ਤੋਂ 100 ਮੀਟਰ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ[ਸੋਧੋ]
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ।
ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚੱਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਪੌੜੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[5] ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਹਨ: ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਉਪਰਲਾ ਭਾਗ, ਇੱਕ ਖੰਡਰ ਮੁੱਖ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਕਈ ਬੁਰਜਾਂ ਨਾਲ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਮੋਟੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ, ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦਾ ਟੈਂਕ ਹੈ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਉਪਰਲੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਚੈਂਬਰ ਹਨ ਜੋ ਪਾਣੀ ਦੀ ਟੈਂਕੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Gazetteer of Mahandragarh 1988" (PDF). Haryana Revenue Department. Archived from the original (PDF) on 11 November 2014. Retrieved 12 Nov 2014.
- ↑ Ltd, Data & Expo India Pvt; Goyal, Ashutosh (2015-10-19). RBS Visitors Guide India - Rajasthan: Rajasthan Travel guide (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Data and Expo India Pvt. Ltd. ISBN 9789380844787.
- ↑ Mittal, Satish Chandra (1986). Haryana, a Historical Perspective (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Atlantic Publishers & Distri.
- ↑ Das, Dr Manas Kumar (1989). INDIAN CULTURAL HERITAGE (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lulu.com. ISBN 9781387044283.
- ↑ Sohan Singh Khattar and Reena Kar, 2021, Know Your State Haryana, Arihant Publications, pp 308.