ਨੰਗਲ ਸਿਰੋਹੀ
ਨੰਗਲ ਸਿਰੋਹੀ, ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਰਾਜਪੂਤ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਹਵੇਲੀਆਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਦੇ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।[1] ਇਹ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 9.5 ਕਿਲਮੀਟਰ ਅਤੇ ਨਾਰਨੌਲ ਤੋਂ 15.5 ਕਿਲਮੀਟਰ ਦੱਖਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਨੰਗਲ-ਸਿਰੋਹੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਖੋਸਾ ਗੋਤਰ ਦੇ ਅਹੀਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਡੇਰੋਲੀ ਅਹੀਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। 500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ,[1] ਪਿੰਡ ਨੰਗਲ ਸਿਰੋਹੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਅ 148 ਬੀ 'ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਨਾਰਨੌਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ 1526 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਡਰੋਲੀ ਅਹੀਰ ਤੋਂ ਆਏ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੋਕ ਭਗਵਾਨ ਅਤੇ ਠੋਕ ਹਰਬਖਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਮਹਿੰਦਰਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਅਤੇ ਨਾਰਨੌਲ ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਹੈ।
ਹਵੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਕਲਾ[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਜੈਪੁਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸਿੰਧੂ ਜਾਟ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।[1] ਲਾਲਾ ਟੇਕ ਚੰਦ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਵੇਲੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ।[1] ਨੰਗਲ ਸਿਰੋਹੀ, ਬਾਣੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵੇਲੀਆਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਜੋ ਅੱਠ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ (ਸੀ. 2002) ਸਤਨਾਲੀ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।[1] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ 1959 (1902 ਈ.) ਵਿੱਚ, ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਰਾਜਪੂਤ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਜਾਵਟ ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।[1]
ਹਵੇਲੀਆਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਨਿਚਲਾ ਬਾਸ (ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 18ਵੀਂ, 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬੁਲਾਏ ਗਏ ਚੇਜਾਰਾਸ ਅਤੇ ਚਿਤੇਰਾਸ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਸਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਜੱਦੀ ਜਗੀਰੂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੀ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਵਾਲਟ ਵਿੱਚ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਵਾਲਟ ਦੀਆਂ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਦਾਰ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ 100 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[1]
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਹਵੇਲੀਆਂ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਅਣਗਹਿਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹਵੇਲੀਆਂ ਕਲਾਤਮਕ ਉੱਤਮਤਾ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਜਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।[1]
ਸੱਭਿਆਚਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਪਿੰਡ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 8916 ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਦੇ 4786 ਚੋਣ ਵੋਟਰ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖੋਸੇ ਗੋਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਅਹੀਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੈ। ਅਹੀਰ ਜਾਤੀ ਦੇ 1400 ਪਰਿਵਾਰ ਹਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ 80% ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਜਾਤ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸਨਵਲੋਦੀਆ ਭਾਰਦਵਾਜ ਗੋਤਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 120 ਪਰਿਵਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਕੋਲ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਜਾਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਹੀ ਖਰੀਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Magnificent havelis of Nangal-Sirohi, The Tribune, 22 June 2002.