ਸਪਤਕ
ਸਪਤਕ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਲੜੀ"। ਇਹ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਡਜ (ਸ), ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ), ਗੰਧਾਰ (ਗ), ਮੱਧਯਮ (ਮ), ਪੰਚਮ (ਪ), ਧੈਵਤ (ਧ), ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ), ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਪੈਮਾਨਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ, ਸਪਤਕ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਸੱਤ ਸ਼ਾਮਲ" ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਸਪਤ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸੱਤ"। ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਸਪਤ ਸੁਰ, ਭਾਵ ਸੱਤ ਸੁਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਮੂਲ ਸਪਤਕ ਨੂੰ ਮੱਧ ਸਪਤਕ (ਦੇਵਨਾਗਰੀ : मध्य सप्तक) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘੱਟ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ) ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਲਈ, ਕਲਾਕਾਰ ਮੰਦ੍ਰ ਸਪਤਕ (ਦੇਵਨਾਗਰੀ : मंद्र सप्तक)' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਧ ਸਪਤਕ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਸ਼ਟਕ ਹੈ। ਉੱਚ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਵਾਲੇ ਨੋਟਾਂ ਲਈ, ਤਾਰ ਸਪਤਕ ( ਦੇਵਨਾਗਰੀ : तार सप्तक), ਜੋ ਕਿ ਮੱਧ ਸਪਤਕ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਅਸ਼ਟਕ ਹੈ, ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਮ ਪੈਮਾਨਾ ਮੱਧ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਚ, ਤਾਰਾ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਸ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਚ ਸਪਤਕ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੱਠ ਨੋਟ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਪਤਕਾਂ ਦੇ ਨੋਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ (ਜਾਂ ਨੋਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਬਿੰਦੀ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਨੋਟਸ ਨੋਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ (ਜਾਂ ਨੋਟ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਬਿੰਦੀ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- ਮੰਦ੍ਰ ਸਪਤਕ : ਸ ਜਾਂ 'ਸ
- ਮੱਧ ਸਪਤਕ : ਸ
- ਤਾਰ ਸਪਤਕ : ਸੰ
ਸੱਤੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ) ਅੱਡ-ਅੱਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਰਸ਼ਾਈ ਗਈ ਹੈ ਸਾ ਰੇ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨੀ
ਮੰਦਰਾ ਸਪਤਕ: 120 Hz, 135 Hz, 144 Hz, 160 Hz, 180 Hz, 202.5 Hz, 216 Hz. }
ਮੱਧ ਸਪਤਕ: 240 Hz, 270 Hz, 288 Hz, 320 Hz, 360 Hz, 405 Hz, 432 Hz. }
ਤਾਰ ਸਪਤਕ: 480 Hz, 540 Hz, 576 Hz, 640 Hz, 720 Hz, 810 Hz, 864 Hz।}