ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾਜੀ
ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਨੂੰ ਸੁਸਾਨੀ ਮਾਤਾ ਜਾਂ ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਜੈਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।[1] ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੈਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।[2][3]
| ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾ | |
|---|---|
ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਅਵਤਾਰ | |
 ਮੋਰਖਾਨਾ ਵਿਖੇ ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾਜੀ | |
| ਦੇਵਨਾਗਰੀ | सुसवाणी मां |
| ਮਾਨਤਾ | ਨੌਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੋਤਰਾਂ ਓਸਵਾਲ, ਮਹਾਜਨ ਸਮੇਤ ਡੂਗਰ, ਸੁਰਾਨਾ ਅਤੇ ਸਾਂਖਲਾ]] ਦੀ ਕੁਲਦੇਵੀ |
| ਹਥਿਆਰ | ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ |
| ਵਾਹਨ | ਸ਼ੇਰ |
| ਤਿਉਹਾਰ | ਨਵਰਾਤਰੀ |
ਮੰਦਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੋਰਖਾਨਾ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।[4][5] ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ[6][6][7][7] ਵਿਕਰਮ ਸੰਵੰਤ 1229 (ਸਾਲ 1173–74 AD ਈ.) ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਮੰਦਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।[8][9] ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੰਤਕਥਾ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਚਿਮਟਾ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਕਰੀਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਡਿੱਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ।[10][11] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵਿਕਰਮ ਸੰਮਤ 1573 (ਸਾਲ 1518 ਈ.) ਵਿੱਚ ਸੁਰਾਨਾ ਹੇਮਾ ਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨਾਥਨੀ ਜੈਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸੁਰਾਣਾ,[12] ਦੁੱਗਰ ਅਤੇ ਸਾਂਖਲਾ ਉਪ-ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਰਗੇ ਕਈ ਜੈਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁਲਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][13] ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਜੈਨ, ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਸ਼ਕਤ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[14][15]
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਰ
[ਸੋਧੋ]ਮੋਰਖਾਨਾ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਿਰ ਨਾਗੌਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ), ਜੋਧਪੁਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ), ਰਾਜਰਹਟ (ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ), ਵਿੱਲੂਪੁਰਮ (ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ), ਐਟੀਬੇਲੇ (ਕਰਨਾਟਕ), ਅੰਦਰਸੂਲ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ), ਕੰਵਲਿਆਸ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਵਿਖੇ ਹਨ।[16]
ਦੰਤਕਥਾ
[ਸੋਧੋ]ਦੇਵੀ ਅੰਬੇ ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਸ੍ਰੀ ਸੇਠ ਸਤੀਦਾਸਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੁਗਨਕੰਵਰਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗੌਰ ਵਿੱਚ 1219 ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੁਗਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਦਿਨ, ਨਾਗੌਰ ਦਾ ਨਵਾਬੀ ਉਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ 'ਸੁਸਵਾਨੀ' ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੜਕੀ ਮਾਤਾ ਅੰਬੇ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਬਖਸ਼ਣਾ ਉਸ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਵਿਆਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜਾਨ ਤੋਂ ਮਾਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸੇਠ ਸਤੀਦਾਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸੁਸਵਾਨੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਸੁਸਵਾਨੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਅਰਿਹੰਤ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨੀਂਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ।
ਉਸਦੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਚਾਨਣ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੂਰਤੀ ਨੇ ਸੁਸਵਾਨੀ ਨੂੰ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਏਗੀ, ਜੇ ਉਹ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸ਼ਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ, "ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ 7 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਜਾਂ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੂਰਤੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ।"
"नैन मूंद अरिहन्त को ध्यायी। ध्यान ही ध्यान में निन्दिया आई। स्वप्न में तेजस्वी भगवान ने दर्शन देकर कहा वचन में।। घबराने की बात नहीं है उसकी ये औकात नहीं है।। तू उस दुष्ट को ये कहलादे शर्त रखी है तेरे आगे।। सात पांवड़े की छूट देकर पीछा कर ले घोड़े चढ़कर।। वो तुझको नहीं पकड़ पायेगा दौड़-दौड़ कर थक जायेगा।। "
- ਸੁਸਵਾਨੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਗਾਥਾ
ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸਵੇਰੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਭਗਵਾ ਤਿਲਕ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਨਵਾਬ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਸੇਠ ਜੀ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਵਾਬ ਕੁਝ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਸੇਠ ਜੀ ਦੇ ਮਹਿਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਸੁਸਵਾਨੀ ਨੇ ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੰਮਕੁੰਮ ਹੱਥ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਘਰ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਕੰਧ ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ। ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਪੈਦਲ ਦੌੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਟ ਨਵਾਬ ਘੋੜੇ 'ਤੇ 7 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਛੱਡ ਗਿਆ।
ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]-
ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਸੁਸਵਾਨੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ, ਮੋਰਖਾਨਾ. -
ਸੁਸਵਾਨੀ ਦੇਵੀ ਮੂਰਤੀ ਮੋਰਖਾਨਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰੋ। -
ਵੈੱਬਸਾਈਟ
[ਸੋਧੋ]Shri Suswani Mataji Morkhana Trust, Bikaner Archived 2019-08-29 at the Wayback Machine.
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]Shri Suswani Mataji Temples in India
Shri Suswani Mataji Bhajan Playlist
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 Singh, Chandramani; Mayaram, Arvind; Gupta, Rekha; Jagadhari, Akshaya (2002). Protected Monuments Of Rajasthan (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Jawahar Kala Kendra. pp. 127, 355. ISBN 9788186782606. Retrieved 8 March 2019.
- ↑ Babb, Lawrence A.; Cort, John E.; Meister, Michael W. (2008). Desert Temples: Sacred Centers of Rajasthan in Historical, Art-historical, and Social Context (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Rawat Publications. ISBN 9788131601068.
- ↑ Jain, Chhotelal; Banerjee, Satya Ranjan (1982). Chhotelal Jain's Jaina Bibliography (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Vir Sewa Mandir.
- ↑ Singh, Rajvi Amar (1992). Mediaeval History of Rajasthan: Western Rajasthan (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Rajvi Amar Singh.
- ↑ "Shri Suswani Mata Morkhana Dham". Google Maps (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-03-12.
- ↑ 6.0 6.1 JAIN, DR A. N. UPADHYE & DR H. L. (1963). JAINISM IN RAJASTHAN (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). p. 134. Archived from the original on 2019-05-03. Retrieved 2019-10-31.
{{cite book}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ 7.0 7.1 Journal & Proceedings of the Asiatic Society of Bengal (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Asiatic Society. 1917.
- ↑ India, Archaeological Survey of; Marshall, Sir John Hubert (1973). Annual Report (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Office of the Superintendent of Government Printing. pp. 21, 37. Retrieved 8 March 2019.
- ↑ People, India Parliament House of the; Sabha, India Parliament Lok (2005-08-18). Lok Sabha Debates (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lok Sabha Secretariat.
- ↑ Somānī, Rāmavallabha (1996). Temples of Rajasthan (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Publication Scheme. p. 112. ISBN 9788185263878.
- ↑ Āpaṇī dharatī, āpaṇā loga: Bīkānera rī dharatī ara uṇa rā sapūta (in ਹਿੰਦੀ). Mimajhara. 1995.
- ↑ History of Oswals (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Panchshil Publications. ISBN 9788192373027.
- ↑ Bhattacharyya, Narendra Nath (1996). History of the Śākta Religion (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Limited. p. 150. ISBN 9788121507134. Retrieved 8 March 2019.
- ↑ People, India Parliament House of the (2008). Parliamentary Debates: Official Report (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lok Sabha Secretariat. p. 251. Retrieved 8 March 2019.
- ↑ Press, Digital. GK General Knowledge Rajasthan RPSC Previous year questions: Digital Press (in ਹਿੰਦੀ). by DIGITAL PRESS.
- ↑ Rishab Dugar Jain. ""Shri Suswani Mata ji Temples"". "Shri Suswani Mata ji Temples" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-03-12.