ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ
| ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ | |
|---|---|
 ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ | |
| ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ | ਹਿੰਦੂ |
| ਕਿਸਮ | ਹਿੰਦੂ |
| ਜਸ਼ਨ | ਆਤਸਬਾਜੀ |
| ਪਾਲਨਾਵਾਂ | ਪੂਜਾ, ਪ੍ਰਸਾਦਾ |
| ਮਿਤੀ | ਅਸ਼ਵਯੁਜ 30 (ਅਮੰਤਾ) ਕਾਰਤਿਕਾ 15 (ਪੂਰਨਿਮੰਤਾ) |
| ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ | ਸਾਲਾਨਾ |
ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਆਮਾ ਪੂਜਾਜਾਂਮਹਾਨਿਸ਼ਾ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[1] ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਮਹੀਨੇ ਅਸ਼ਵਯੁਜ ( ਅਮੰਤਾ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ) ਜਾਂ ਕਾਰਤਿਕਾ ( ਪੂਰਣਮੰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ) ਦੇ ਨਵੇਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ (ਦੀਪਨਿਤਾ ਅਮਾਵਸਿਆ) ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਮਿਥਿਲਾ, ਉੜੀਸਾ, ਅਸਾਮ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਟਿਟਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।[2]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਭਗ ਅਣਜਾਣ ਸੀ; ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਿਸ਼ੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨੰਦ ਅਗਮਵਾਗੀਸ਼ਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਗਤੀ ਪਾਠ, ਕਾਲਿਕਾ ਮੰਗਲਕਾਵਯ , ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[3]18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ, ਨਦੀਆ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜਾ (ਰਾਜਾ) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਚੰਦਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ।[4] ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਾਲੀ ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ; ਅਮੀਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।[3]ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਤਮਲੂਕ, ਬਾਰਾਸਾਤ,[5]ਨੇਹਾਟੀ, ਬੈਰਕਪੁਰ, ਧੂਪਗੁੜੀ, ਦਿਨਹਾਟਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ।
ਪੂਜਾ, ਭਗਤੀ
[ਸੋਧੋ]
ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ (ਜਿਵੇਂ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ) ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਪਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪੰਡਾਲ (ਆਰਜ਼ੀ ਅਸਥਾਨਾਂ ਜਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੰਡਪ) ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਤਾਂਤਰਿਕ ਰੀਤਾਂ ਅਤੇ ਮੰਤਰਾਂ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਹਿਬਿਸਕਸ ਫੁੱਲਾਂ, ਮਿਠਾਈਆਂ, ਚੌਲਾਂ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਭੇਟਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਉਪਾਸਕ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।[5] ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਡਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ (ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਹਿੰਦੂ-ਸ਼ੈਲੀ, ਗੈਰ-ਤਾਂਤਰਿਕ) ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਦਯ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਬਲੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਲਾਂ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[6] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਾਂਤਰਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7] ਕੋਲਕਾਤਾ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ[8] ਜਿੱਥੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ 24 ਪਰਗਨਾ ਦੇ ਬਾਰਾਸਾਤ, ਬੈਰਕਪੁਰ, ਨੈਹਾਟੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮਗ੍ਰਾਮ ਖੇਤਰ, ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ: ਧੂਪਗੁੜੀ, ਦਿਨਹਾਟਾ, ਕੂਚਬਿਹਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੰਡਾਲਾਂ, ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬਾਰਾਸਾਤ ਦੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੰਡਾਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪੰਡਾਲ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਸ਼ਿਵ, ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬਾਮਖੇਪਾ ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੰਗਾਲੀ ਕਾਲੀ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਹਨ, ਕਾਲੀ ਦੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਵਿਦਿਆ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਮੇਤ, ਕਈ ਵਾਰ "ਦਸ ਕਾਲੀਆਂ" ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਵਿਦਿਆ ਕਾਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਸ ਤਾਂਤਰਿਕ ਦੇਵੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ।[9]ਲੋਕ ਰਾਤ ਭਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਡਾਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਜਾਦੂ ਦੇ ਸ਼ੋਅ, ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਹੈ।[10] ਹਾਲੀਆ ਕਸਟਮ ਨੇ ਵਾਈਨ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।[11]
ਹੋਰ ਜਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਲਾਨਾ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਜਸ਼ਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੀਪਾਂਵਿਤਾ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਨਵੇਂ ਚੰਦਰਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਾਲੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਚੰਦ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ ਰਤਨਤੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ, ਫਲਹਾਰੀਣੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ । ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਬੰਧ ਤਾਰਾਪੀਠ ਦੀ ਦੇਵੀ ਤਾਰਾ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਤਨਤੀ ਪੂਜਾ ਮਾਘ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਲਾਹਰਿਣੀ ਪੂਜਾ ਬੰਗਾਲੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਜਯੇਸ਼ਟਾ ਅਮਾਵਸ਼ਿਆ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਲਹਾਰੀਣੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਸੰਤ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਾਰਦਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ 1872 ਵਿੱਚ, ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸ਼ਾਰਦਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸ਼ੋਦਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।[12] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਅਸਾਮੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਾਲੀ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[13]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Diwali". Archived from the original on 30 November 2015. Retrieved 30 October 2012.
- ↑ McDermott & Kripal 2003.
- ↑ 3.0 3.1 McDermott 2001.
- ↑ McDermott & Kripal 2003.
- ↑ 5.0 5.1 McDaniel 2004.
- ↑ McDaniel 2004.
- ↑ McDermott & Kripal 2003.
- ↑ Fuller 2004.
- ↑ Kinsley 1997.
- ↑ McDaniel 2004.
- ↑ Harding 1998.
- ↑ Gambhirananda 1955.
- ↑ Banerjee 1991.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ Archived 2019-04-12 at the Wayback Machine. ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
Kali Puja ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ