ਬਾਲਣ
 | ਇਹ ਲੇਖ ਕਿਸੇ content ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। |
ਬਾਲਣ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਥਰਮਲ ਊਰਜਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੱਡੇ ਜਾਂ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਉਹਨਾਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਰਸਾਇਣਕ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਤਾਪ ਊਰਜਾ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ( ਪਰਮਾਣੂ ਵਿਖੰਡਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਫਿਊਜ਼ਨ ਰਾਹੀਂ)।
ਈਂਧਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਗਰਮੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੀਟ ਇੰਜਣ ਦੁਆਰਾ ਮਕੈਨੀਕਲ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ, ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਨਿੱਘ, ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਜਾਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਲਨ ਦੇ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਈਂਧਨ ਵੀ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਸੈਲੂਲਰ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜੈਵਿਕ ਅਣੂਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਯੋਗ ਊਰਜਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਆਕਸੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜੈਵਿਕ ਅਣੂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਾਲਣ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਸਰੋਤ ਹਨ, ਪਰ ਰੇਡੀਓਐਕਟਿਵ ਧਾਤਾਂ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]
ਬਾਲਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਵਰਤੋਂ ਲਗਭਗ 20 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਮੋ ਈਰੈਕਟਸ ਦੁਆਰਾ ਲੱਕੜ ਜਾਂ ਸਟਿਕਸ ਦਾ ਬਲਨ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੌਰਾਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਫ ਪੌਦਿਆਂ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਰਬੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਚਾਰਕੋਲ, ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦਾ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ 6,000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿਘਲਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਕੋਕ ਦੁਆਰਾ ਸਪਲਾਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੋਲੇ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਯੂਰਪੀਅਨ ਜੰਗਲ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਖਤਮ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਚਾਰਕੋਲ ਬ੍ਰਿਕੇਟਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਰਬਿਕਯੂ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਬਾਲਣ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਕੱਚੇ ਤੇਲ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਡਿਸਟਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਵਰਣਨ ਅਰਬੀ ਹੱਥ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਇਬਨ ਜ਼ਕਰੀਆ ਰਾਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। [2] ਉਸਨੇ ਕੱਚੇ ਤੇਲ/ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਡਿਸਟਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਹਾਈਡਰੋਕਾਰਬਨ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਅਲ-ਅਸਰਾਰ ( ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਸੀਕਰੇਟਸ ) ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤੇਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਚੱਟਾਨ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਤੇਲ ਦੇ ਸ਼ੈਲ ਅਤੇ ਬਿਟੂਮਨ ਤੋਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਡਿਸਟਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜ਼ੀ ਨੇ ਕੱਚੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦੇ ਲੈਂਪ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਰਣਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਨੂੰ "ਨਫਤਾਹ" ਕਿਹਾ। [3]
ਰਸਾਇਣਕ
[ਸੋਧੋ]ਰਸਾਇਣਕ ਈਂਧਨ ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਕਰਕੇ ਊਰਜਾ ਛੱਡਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ।
ਰਸਾਇਣਕ ਬਾਲਣ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਇੱਕ ਠੋਸ, ਤਰਲ ਜਾਂ ਗੈਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਦੂਜਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ: ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ (ਕੁਦਰਤੀ ਬਾਲਣ) ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ (ਨਕਲੀ ਬਾਲਣ) । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰਸਾਇਣਕ ਬਾਲਣਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਵਰਗੀਕਰਨ ਹੈ:
ਠੋਸ ਬਾਲਣ
[ਸੋਧੋ]
ਠੋਸ ਬਾਲਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਠੋਸ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹੀਟਿੰਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਲਣ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲਨ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਠੋਸ ਈਂਧਨ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜ, ਚਾਰਕੋਲ, ਪੀਟ, ਕੋਲਾ, ਹੈਕਸਾਮਾਈਨ ਬਾਲਣ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ, ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ( ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇਖੋ), ਮੱਕੀ, ਕਣਕ, ਰਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਠੋਸ ਬਾਲਣ ਰਾਕੇਟ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵੀ ਠੋਸ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ( ਸਾਲਿਡ ਪ੍ਰੋਪੈਲੈਂਟਸ ਦੇਖੋ)। ਅੱਗ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੁਆਰਾ ਠੋਸ ਈਂਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਲਾ ਬਾਲਣ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ, ਫਾਇਰਿੰਗ ਭੱਠੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਫ਼ ਇੰਜਣ ਚਲਾਉਣ ਤੱਕ। ਲੱਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪੀਟ ਅਤੇ ਕੋਲਾ ਦੋਵੇਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਨਿਕਾਸ ਦੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਠੋਸ ਈਂਧਨ (ਜਿਵੇਂ ਕੋਲਾ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਜਾਂ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਲੱਕੜ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਰ ਠੋਸ ਈਂਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੀਟਿੰਗ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਬਾਲਣ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਧੂੰਆਂ ਰਹਿਤ ਕੋਲਾ ਅਕਸਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਠੋਸ ਈਂਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਇਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ, ਪੀਟ ਬ੍ਰਿਕੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਧੂੰਆਂ ਰਹਿਤ ਬਾਲਣ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੋਲੇ ਦੀ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਫੁਟਨੋਟ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Schobert, Harold (17 January 2013). Chemistry of Fossil Fuels and Biofuels (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Cambridge University Press. ISBN 978-0521114004. OCLC 1113751780.
- ↑ Forbes, Robert James (1958). Studies in Early Petroleum History. Brill Publishers. p. 149.
- ↑ Bilkadi, Zayn. "The Oil Weapons". Saudi Aramco World. 46 (1): 20–27.
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- Ratcliff, Brian; et al. (2000). Chemistry 1. Cambridge University press. ISBN 978-0-521-78778-9.