ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ

ਗੁਣਕ: 30°17′16″N 78°58′44″E / 30.28778°N 78.97889°E / 30.28778; 78.97889
ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ
Hydrological setup of the Mandakini showing its course through Kedarnath
ਟਿਕਾਣਾ
ਦੇਸ਼ਭਾਰਤ
ਰਾਜਉਤਰਾਖੰਡ
ਸਰੀਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ
ਸਰੋਤChorabari Glacier
 • ਟਿਕਾਣਾKedarnath Summit, Kedarnath, India
 • ਗੁਣਕ30°44′50″N 79°05′20″E / 30.74722°N 79.08889°E / 30.74722; 79.08889
 • ਉਚਾਈ3,895 m (12,779 ft)
Mouthਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ
 • ਟਿਕਾਣਾ
ਉਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ
 • ਗੁਣਕ
30°17′16″N 78°58′44″E / 30.28778°N 78.97889°E / 30.28778; 78.97889
 • ਉਚਾਈ
3,880 m (12,730 ft)
ਲੰਬਾਈ81.3 km (50.5 mi)
Basin size1,646 km2 (636 sq mi)
Discharge 
 • ਔਸਤ108.6 m3/s (3,840 cu ft/s)

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਅਤੇ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। [1] [2] ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁੰਗਨਾਥ ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। [3] ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਚਾਰਧਾਮ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ  ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ ਮਿਲੀਅਨ)। [4] [1] [5] ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[6]

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ 1,000–2,000 millimetres (39–79 in) ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [7] ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। [8] 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। [2] ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ[ਸੋਧੋ]

ਮਿਆਰੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ ਸਵਰਗ ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। [9] [1]

ਈਕੋਲੋਜੀ[ਸੋਧੋ]

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ 3,800 metres (12,500 ft) ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 6,090 metres (19,980 ft) ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। [4] ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । ਨਮੀ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। [10] ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [10] [11]

ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ
ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ
ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. 1.0 1.1 1.2 Kala, CP (2014-06-01). "Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management". International Journal of Disaster Risk Reduction (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 8: 143–52. doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002. ISSN 2212-4209.
  2. 2.0 2.1 Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (2016-02-01). "Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment". Natural Hazards (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 80 (3): 1801–22. doi:10.1007/s11069-015-2033-y. ISSN 1573-0840.
  3. Bahl & Kapur, R&R. "Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?". Youtube. Archived from the original on 2022-07-20. Retrieved 2022-07-20. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (help)
  4. 4.0 4.1 Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (2019-12-20). "Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary". Applied Water Science (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 10 (1): 36. Bibcode:2019ApWS...10...36R. doi:10.1007/s13201-019-1115-5. ISSN 2190-5495.
  5. Karakoti, I; Kesarwani, K; Mehta, M; Dobhal, DP (2017-04-01). "Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India". Current Science. 112 (7): 1553. doi:10.18520/cs/v112/i07/1553-1560. ISSN 0011-3891.
  6. Kansal, ML; Shukla, S; Tyagi, A (2014-05-30). "Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India". World Environmental and Water Resources Congress 2014 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). pp. 924–937. doi:10.1061/9780784413548.095. ISBN 9780784413548.
  7. Khare, Deepak; Mondal, Arun; Kundu, Sananda; Mishra, Prabhash Kumar (September 2017). "Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India". Applied Water Science. 7 (5): 2373–83. Bibcode:2017ApWS....7.2373K. doi:10.1007/s13201-016-0419-y. ISSN 2190-5487.
  8. "Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood". eUttaranchal (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 18 December 2015. Archived from the original on 2020-10-09. Retrieved 2020-10-06.
  9. Deoras, V. R. (1958). "The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra". Proceedings of the Indian History Congress. 21: 202–209. ISSN 2249-1937. JSTOR 44145192.
  10. 10.0 10.1 Khare, Mondal, Khundu & Mishra (2017). "Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india". Applied Water Science. 7 (5): 2373–2383. Bibcode:2017ApWS....7.2373K. doi:10.1007/s13201-016-0419-y. ਫਰਮਾ:ProQuest.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  11. Kozma, E; Jayasekara, PS; Squarcialupi, L; Paoletta, S; Moro, S; Federico, S; Spalluto, G; Jacobson, KA (2013-01-01). "Fluorescent ligands for adenosine receptors". Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters. 23 (1): 26–36. doi:10.1016/j.bmcl.2012.10.112. ISSN 1464-3405. PMC 3557833. PMID 23200243.

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ[ਸੋਧੋ]