ਇਨਾਇਤੁੱਲਾ ਖ਼ਾਨ ਮਸ਼ਰੀਕੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਇਨਾਇਤਉੱਲ੍ਹਾ ਖਾਨ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ( Urdu: عنایت اللہ خاں مشرقی  ; ਅਗਸਤ 1888 – 27 ਅਗਸਤ 1963), ਜਿਸਨੂੰ ਆਨਰੇਰੀ ਉਪਾਧੀ ਅੱਲਾਮਾ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ( علامہ مشرقی ) ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਤਰਕ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ, ਇਸਲਾਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ। [1]

1930 ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਉਸਨੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, [2] ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸੰਪਰਦਾ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਜਨਤਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਜਿਸਦਾ ਟੀਚਾ ਸੀ। [3]

ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਸਾਲ[ਸੋਧੋ]

ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]

ਇਨਾਇਤੁੱਲਾ ਖਾਨ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਅਗਸਤ 1888 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। [4] ਮਾਸ਼ਰੀਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਖਾਨ ਅਤਾ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਕੀਲ, ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। [4] ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਜ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਇੱਕ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲ਼ੇ ਹੀ ਜਮਾਲ ਅਲ-ਦੀਨ ਅਲ-ਅਫ਼ਗਾਨੀ, ਸਰ ਸਈਅਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਬਲੀ ਨੋਮਾਨੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। [4]

ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]

ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। [5] ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ, ਉਸਨੇ ਗਣਿਤ ਲਈ ਜਨੂੰਨ ਦਿਖਾਇਆ। [3] ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਫੋਰਮੈਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਬੀਏ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਫਸਟ ਕਲਾਸ ਲੈਂਦਿਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਐਮ ਏ ਕੀਤੀ। [6]

1907 ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਗਣਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਵਿੱਚ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਈ 1908 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਮਿਲ਼ਿਆ। [7] ਜੂਨ 1909 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਗਣਿਤ ਭਾਗ I ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲ਼ਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 31 ਵਿੱਚੋਂ 27ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। [8] ਅਗਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਪੂਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਕੋਰਸ ਪੜ੍ਹੇ, ਪਹਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਮਗਰਲੇ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ। [9] [10]

ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਬੀਏ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਯੋਗਤਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਨੇ 1910 ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ੀ ਸੀ। 1912 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਆਦਮੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਭਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਹੋਈ ਸੀ। [11] ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਡਾਕਟਰੇਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਗਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੀਫਿਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [12]

ਉਹ ਕੈਂਬਰਿਜ ਛੱਡ ਕੇ ਦਸੰਬਰ 1912 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਇਆ [13] ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਰ ਜੇਮਸ ਜੀਨਸ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। [14] [1]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੈਰੀਅਰ[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤ ਪਰਤਣ 'ਤੇ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਅਲਵਰ, ਰਿਆਸਤ, ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਚੀਫ਼ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸਰ ਜਾਰਜ ਰੂਜ਼-ਕੇਪਲ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀਆ ਕਾਲਜ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਵਾਈਸ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਉਸੇ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਣਾਇਆ। ਅਕਤੂਬਰ 1917 ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਰ ਜਾਰਜ ਐਂਡਰਸਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅੰਡਰ ਸੈਕਟਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [15] ਉਹ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1919 ਨੂੰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਬਣਿਆ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

1920 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਨਾਈਟਹੁੱਡ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤੇ। [16]

1930 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੈਡੀਕਲ ਛੁੱਟੀ 'ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। 1932 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲੈ ਕੇ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਛੜਾ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। [17]

ਨੋਬਲ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ[ਸੋਧੋ]

1924 ਵਿੱਚ, 36 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ, ਤਜ਼ਕਰਾਹ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਿਲਦ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ 1925 ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, [18] ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਿ ਇਸਦਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਰ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। [19]

ਸਿਆਸੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਦਾ ਫਲਸਫਾ[ਸੋਧੋ]

ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਜਿਸਨੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਡਾਰਵਿਨ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, [20] ਉਸਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਸੀ; ਸਾਰੇ ਨਬੀ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ; ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਨੂੰਨ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕਸੁਰਤਾ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ। [14] ਮਾਰਕਸ ਡੇਸ਼ੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ਈ ਰਮਜ਼ਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। [21]

ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ ਹਸਤੀ, ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਕੁਨ, ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ, ਇੱਕ ਸੁਧਾਰਕ, ਇੱਕ ਨੇਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ-ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। [3]

ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 1930 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ [22][ਪੂਰਾ ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਅਲ-ਇਸਲਾਹ ( ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਹਫਤਾਵਾਰੀ)

ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । [23] [24] ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਉਪਾਅ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉੱਠਣ। ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੋਵੇ। ... ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ, ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।" [23] ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। [25] ਮਾਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਦੋ-ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ। [25] ਉਸਨੇ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਹਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਕੱਟੜਵਾਦ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਵੇਗੀ। [25] ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਦੇ ਦਲੀਲ ਸੀ ਕਿ "ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੁਸਲਿਮ ਹਕੂਮਤ ਅਧੀਨ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਸੀ।" [25] ਉਸਦੇ ਲਈ, ਵੱਖਵਾਦੀ ਨੇਤਾ "ਸੱਤਾ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਜੰਡੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।" [25]

ਕੈਦ ਅਤੇ ਦੋਸ਼[ਸੋਧੋ]

20 ਜੁਲਾਈ 1943 ਨੂੰ ਰਫੀਕ ਸਾਬਿਰ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਵਰਕਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [26] ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਬੰਬਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਸਟਿਸ ਬਲੈਗਡੇਨ ਨੇ 4 ਨਵੰਬਰ 1943 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [27]

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਚਾਰ ਵਾਰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ: 1958 ਵਿੱਚ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਨੇਤਾ ਖਾਨ ਅਬਦੁਲ ਜੱਬਾਰ ਖਾਨ (ਡਾ. ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ) ਦੇ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਈ; ਅਤੇ, 1962 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਯੂਬ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿੱਚ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੋਈ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਦੋਨਾਂ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [14][page needed]

1957 ਵਿੱਚ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ 300,000 ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [28]

ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]

ਮਾਸ਼ਰੀਕੀ ਦੀ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਸੰਖੇਪ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 27 ਅਗਸਤ 1963 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮੇਓ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। [29] ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਛਰਾ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। [29] ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਸੱਤ ਬੱਚੇ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ 1.0 1.1 Nasim Yousaf (24 August 2016). "The 'Belcha': Allama Mashriqi's powerful symbol for the Khaksar Tehrik". TwoCircles.net website. Retrieved 22 January 2018.
  2. ↑ Archived at Ghostarchive and the "RSS Ki Haqeeqat | Reality of RSS | Dr. Israr Ahmed". YouTube. Archived from the original on 2020-12-10. Retrieved 2023-04-13.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link): "RSS Ki Haqeeqat | Reality of RSS | Dr. Israr Ahmed". YouTube.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 S. Shabbir Hussain, Al-Mashriqi: The Disowned Genius, Lahore, Jang Publishers, 1991
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Nasim Yousaf, Pakistan's Freedom & Allama Mashriqi; Statements, Letters, Chronology of Khaksar Tehrik (Movement), Period: Mashriqi's Birth to 1947, page 3.
  5. ↑ Nasim Yousaf, Pakistan's Freedom & Allama Mashriqi; Statements, Letters, Chronology of Khaksar Tehrik (Movement), Period: Mashriqi's Birth to 1947, page 43.
  6. ↑ Nasim Yousaf, Pakistan's Freedom & Allama Mashriqi; Statements, Letters, Chronology of Khaksar Tehrik (Movement), Period: Mashriqi's Birth to 1947, page 45.
  7. ↑ The Times, 23 June 1908, page 12.
  8. ↑ The Times, 16 June 1909, page 9.
  9. ↑ The Times,17 June 1911, page 6.
  10. ↑ M. Aslam Malik,Allama Inayatullah Mashraqi, page 3.
  11. ↑ Nasim Yousaf, Pakistan's Freedom & Allama Mashriqi; Statements, Letters, Chronology of Khaksar Tehrik (Movement), Period: Mashriqi's Birth to 1947, page 46.
  12. ↑ The Times, 13 June 1912, page 7
  13. ↑ M. Aslam Malik,Allama Inayatullah Mashraqi, page 4.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 S. Shabbir Hussain (ed.), God, Man, and Universe, Akhuwat Publications, Rawalpindi, 1980
  15. ↑ Hira Lal Seth, The Khaksar Movement Under Search Light And the Life Story of Its Leader Allama Mashriqi (Hero Publications, 1946), p 16
  16. ↑ Nasim Yousaf, Pakistan's Freedom & Allama Mashriqi; Statements, Letters, Chronology of Khaksar Tehrik (Movement), Period: Mashriqi's Birth to 1947, page 30.
  17. ↑ Shan Muhammed, Khaksar Movement in India, Pub. Meenakshi Prakashan, Meerut, 1973
  18. ↑ Sheikh, Majid (2014-08-17). "Harking Back: Cost of ignoring a man like Mashriqi". DAWN.COM. Retrieved 2020-07-22.
  19. ↑ Profile of Allama Mashriqi on storyofpakistan.com website Updated 1 January 2007, Retrieved 22 January 2018
  20. ↑ Dr Sarfraz Hussain Ansari, "The Modern Decalogue: Mashriqi’s Concept of a Dynamic Community", ISSRA Papers 2013, pp. 10-11
  21. ↑ Markus Daeschel, Scientism and its discontents: The Indo-Muslim "Fascism" of Inayatullah Khan Al-Mashriqi, Modern Intellectual History, 3: pp. 443–472, Cambridge University Press. 2006, Retrieved 22 January 2018
  22. ↑ Khaksar Tehrik Ki Jiddo Juhad Volume 1. Author Khaksar Sher Zaman
  23. ↑ 23.0 23.1 Yousaf, Nasim (26 June 2012). "Justification of Partition in Books & Educational Syllabi Breeds Hatred and Terrorism" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). The Milli Gazette.
  24. ↑ Malik, Muhammad Aslam (2000). Allama Inayatullah Mashraqi: A Political Biography (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Oxford University Press. pp. 131. ISBN 9780195791587. The resolution was a bad omen to all those parties, including the Khaksars, which were, in one way or the other, opposing the partition of the subcontinent.
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 25.3 25.4 Yousaf, Nasim (31 August 2018). "Why Allama Mashriqi opposed the partition of India?" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Global Village Space. Retrieved 24 January 2019.
  26. ↑ Jinnah of Pakistan, Calendar of events, 1943 Archived 27 September 2007 at the Wayback Machine.
  27. ↑ Akbar A. Peerbhoy, Jinnah Faces An Assassin, Bombay: Thacker & Co., 1943
  28. ↑ Obituary, The Times, 29 August 1963
  29. ↑ 29.0 29.1 The Pakistan Times, Lahore Reports, "Allama Mashriqi laid to rest", August 29 (PT 1963, Aug. 30)
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਇਨਾਇਤੁੱਲਾ_ਖ਼ਾਨ_ਮਸ਼ਰੀਕੀ&oldid=749640" ਤੋਂ ਲਿਆ