ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ
Alladiya Khan | |
|---|---|
| ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ | Ghulam Ahmad Khan |
| ਜਨਮ | 10 ਅਗਸਤ 1855 Uniara, British India |
| ਮੂਲ | Atrauli, Uttar Pradesh |
| ਮੌਤ | 16 ਮਾਰਚ 1946 (ਉਮਰ 90) Bombay, Bombay Presidency, British India |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | Dhrupad, Dhamar, Khayal, |
| ਕਿੱਤਾ | singer of classical music |
| ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ | 1870 – 1944 |
ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ (10 ਅਗਸਤ 1855 –16 ਮਾਰਚ 1946) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਘਰਾਣਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੁਰਲੱਭ ਰਾਗਾਂ, ਰਚਨਾਵਾਂ,ਤੇ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਣ ਲਈ ,ਪੁਨਰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਣ ਲਈ ਅਤੇ ਭਾਸਕਰਬੁਵਾ ਬਖਲੇ, ਕੇਸਰਬਾਈ ਕੇਰਕਰ, ਅਤੇ ਮੋਗੂਬਾਈ ਕੁਰਦੀਕਰ ਵਰਗੇ ਚੇਲੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਛੋਕੜ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 10 ਅਗਸਤ 1855 ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਟੋਂਕ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ) ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਉਨਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਵੰਸ਼
[ਸੋਧੋ]ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਾਮੀ ਹਰੀਦਾਸ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਨਾਥ ਵਿਸ਼ਵੰਭਰ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੁਗਲ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਨ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ਾਂਡਿਲਿਆ ਗੋਤਰ ਦੇ ਗੌਡ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਿਯਾ
[ਸੋਧੋ]ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਖਾਨ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜਹਾਂਗੀਰ (ਜੈਪੁਰ ਦੇ), ਨੇ ਉਸਨੂੰ 5 ਸਾਲ ਤੱਕ ਧਰੁਪਦ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੋਰ 8 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਖਿਆਲ ਸਿਖਾਇਆ। ਖਾਨ 50 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਛੇ ਘੰਟੇ ਪੱਲਟੇ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਮਾਲਤਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਰੁਕਾਵਟ
[ਸੋਧੋ]ਆਪਣੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਖਾਨ ਨੇ 30 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੈਪੁਰ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ।
ਯਾਤਰਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਬਿਹਾਰ, ਪਟਨਾ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਬੜੌਦਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।
ਕੋਲਹਾਪੁਰ (1895 - 1922)
[ਸੋਧੋ]ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਸ਼ਾਹੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਗਏ।
ਮੁੰਬਈ
[ਸੋਧੋ]1922 ਵਿੱਚ, ਰਾਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹਿਫਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ। ਉੱਥੇ, ਉਹ ਬਾਲਗੰਧਰਵ ਵਰਗੇ 'ਨਾਟਯ ਸੰਗੀਤ' ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ 16 ਮਾਰਚ 1946 ਨੂੰ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਖਾਨ ਸਾਹਬ ਨੇ ਦਸਿਆ ਹੈ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਮਾਈ ਲਾਈਫ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਮਲਨ ਦਾਸਗੁਪਤਾ ਅਤੇ ਉਰਮਿਲਾ ਭਿਰਡੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਥੀਮਾ, ਕੋਲਕਾਤਾ, 2000 ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ।
ਸੰਗੀਤਕਾਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੇ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਟ ਕਾਮੋਦ, ਭੂਪ ਨਟ, ਕੌਂਸੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ , ਸੰਪੂਰਣ ਮਾਲਕੌਂਸ, ਬਸੰਤੀ ਕੇਦਾਰ, ਸ਼ੁੱਧ ਨਟ, ਮਾਲਵੀ, ਸਾਵਨੀ ਕਲਿਆਣ, ਧਵਲਾਸ਼੍ਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਖਾਨਸਾਹਬ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ, ਖਾਨਸਾਹਬ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਈਵ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਰਾਗ ਬਸੰਤੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜਿੰਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰੁਪਦ ਅਤੇ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਬਣਾਇਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਨਾਇਕੀ ਕਨੜਾ ਬੰਦਿਸ਼ "ਮੇਰੋ ਪਿਆ ਰਸੀਆ" ਅਤੇ ਬਿਹਾਗਦਾ ਬੰਦਿਸ਼ "ਏ ਪਿਆਰੀ ਪਗ ਮੋਰੀ" ਸਨ। "ਖਾਨ ਸਾਹਬ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।"
ਵਿਦਿਆਰਥੀ
[ਸੋਧੋ]ਖਾਨਸਾਹਬ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੇਲੇ ਅਜ਼ਮਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੈਦਰ ਖਾਨ , ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਖਾਨਸਾਹਬ ਸਨ।
ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖਾਨਸਾਹਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੇਲੇ ਸਨ ਤਾਨੀਬਾਈ ਘੋਰਪੜੇ, ਭਾਸਕਰਬੂਵਾ ਬਖਲੇ, ਕੇਸਰਬਾਈ ਕੇਰਕਰ, ਮੋਗੂਬਾਈ ਕੁਰਦੀਕਰ, ਗੋਵਿੰਦਰਾਓ ਸ਼ਾਲੀਗ੍ਰਾਮ, ਅਤੇ ਗੁਲੂਭਾਈ ਜਸਦਾਨਵਾਲਾ ।
ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਜੈਪੁਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।
ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਨਸੀਰੂਦੀਨ "ਬਦੇਜੀ" ਖਾਨ (1886 – 1966), ਸਿਹਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਗਾਇਕੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾ ਸਕੇ, ਇਸ ਲਈ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਨੇ 1935 ਵਿੱਚ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ 1937 ਵਿੱਚ (ਮਾਰਚ 1937 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ) ਹੋ ਗਈ ਸੀ; ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਗਾਯਕੀ 'ਤੇ ਗਿਆ। ਪੰ. ਵਾਮਨਰਾਓ ਸਡੋਲੀਕਰ , ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ ਅਤੇ ਧੋਂਦੂਤਾਈ ਕੁਲਕਰਨੀ ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ। ਆਗਰਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਗਜਾਨਨ-ਬੂਵਾ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਵੀ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹੈਦਰ ਖਾਨ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਗੂਬਾਈ ਕੁਰਦੀਕਰ, ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਜਾਧਵ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨਾਥਨ ਖਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਾਮਨ ਰਾਓ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ ਨਾਥਨ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। ਪਰ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ 1946 ਵਿੱਚ ਨੱਥਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੋਗੀਬਾਈ ਕੁਰਦੀਕਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਧੀ ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਅਮੋਨਕਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਾਮਨਰਾਓ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ, ਕੌਸਲਿਆ ਮੰਜੇਸ਼ਵਰ, ਪਦਮਾ ਤਲਵਲਕਰ ਵਰਗੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਵਿਦਿਆਰਥੀ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਹੈਦਰ ਖਾਨ, ਛੋਟਾ ਭਰਾ
- ਭਾਸਕਰਬੁਵਾ ਬਖਲੇ
- ਗੋਵਿੰਦਬੂਵਾ ਸ਼ਾਲੀਗ੍ਰਾਮ
- ਗੋਵਿੰਦਰਾਓ ਟੇਂਬੇ
- ਵਾਮਨਰਾਓ ਸਡੋਲੀਕਰ
- ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਜਰੀਵਾਲਾ
- ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਓ ਸਰਨਾਇਕ
- ਅਬਦੁਲ ਮਜੀਦ ਖਾਨ, ਸਾਰੰਗੀਆ
- ਕਮਰੂਦੀਨ "ਨਾਥਨ" ਖਾਨ, ਭਤੀਜਾ (ਹੈਦਰ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ)
- ਨਸੀਰੂਦੀਨ "ਬਦੇਜੀ" ਖਾਨ, ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ
- ਬਦਰੂਦੀਨ "ਮੰਜੀ" ਖਾਨ, ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਪੁੱਤਰ
- ਸ਼ਮਸੁਦੀਨ "ਭੁਰਜੀ" ਖਾਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ
- ਕੇਸਰਬਾਈ ਕੇਰਕਰ
- ਮੋਗੂਬਾਈ ਕੁਰਦੀਕਰ
- ਗੁਲੂਭਾਈ ਜਸਦਾਨਵਾਲਾ
- ਤਨੀਬਾਈ ਘੋਰਪੜੇ "ਘੋਰਪਦੇਬਾਈ"
- ਲੀਲਾਬਾਈ ਸ਼ਿਰਗਾਂਵਕਰ
- ਸੁਸ਼ੀਲਾ ਰਾਣੀ ਪਟੇਲ
- "ਬਾਬਾ" ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਖਾਨ, ਪੋਤਾ (ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ)
- ਨਿਵਰਤਿਬੁਵਾ ਸਰਨਾਇਕ
ਰਾਗ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੇ ਕਈ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਨਰਜੀਵਤ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਰਾਗ ਸੰਪੂਰਨ ਮਾਲਕੌਂਸ
- ਰਾਗ ਬਸੰਤੀ ਕੇਦਾਰ, ਬਸੰਤ ਅਤੇ ਕੇਦਾਰ ਦਾ ਜੋੜ ਰਾਗ
- ਰਾਗ ਸਾਵਣੀ ਨਟ, ਸਾਵਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਟ ਦਾ ਜੋੜ ਰਾਗ।
- ਰਾਗ ਸਾਵਨੀ ਕਲਿਆਣ, ਸਾਵਨੀ ਅਤੇ ਯਮਨ ਦਾ ਜੋੜ ਰਾਗ।
- ਰਾਗ ਭੂਪ ਨਟ, ਭੂਪਾਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਟ ਦਾ ਜੋੜ ਰਾਗ।
- ਰਾਗ ਪਟ ਬਿਹਾਗ, ਪਟਦੀਪ ਅਤੇ ਬਿਹਾਗ ਦਾ ਜੋੜ ਰਾਗ।
- ਰਾਗ ਡਗੁਰੀ
- ਰਾਗ ਗੋਧਾਨੀ
- ਰਾਗ ਗੌੜ ਲਲਿਤ
- ਰਾਗ ਉਨਿਆਰੀ
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲਾਂ, ਧਰੁਪਦਾਂ ਅਤੇ ਧਮਾਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: [1]
- ਰਾਗ ਮਾਲੀਗੌੜਾ ਖਿਆਲ ਮੱਧਯਾਲ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ, "ਦਰਸਾ ਸਰਸਾ ਦੇਤਾ ਦੁਖਾ ਬਿਸਰਣਾ ਕੋ."
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਬਰਾਰੀ ਖਿਆਲ, "ਕੈਸੇ ਕਰਾ ਆਊਣ ਰੇ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਬਰਾਰੀ ਖਿਆਲ, "ਸੋ ਜਾਨਾ ਰੇ ਮੇਹਰਬਾਨਾ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਵਿਹੰਗ ਖਿਆਲ, "ਆਲੀ ਤੈ ਕੀਨੀ ਮੋਸੋ ਆਜਾ ਨਾਇ ਚਤੁਰਾਈ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਆੜਾ ਚੌਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਸ਼ੁੱਧ ਕਲਿਆਣ ਖਿਆਲ, "ਅਲੀ ਮੋਹੇ ਮਾਨਵਣਾ ਪਿਆਰਾ।"
- ਰਾਗ ਖੇਮ ਕਲਿਆਣ ਖਿਆਲ ਵਿਲੰਬਿਤ ਇਕਵਈ ਵਿੱਚ, "ਬਾਲਮਾਵਾ ਤੁਮਾ ਬਿਨਾ ਰੈਨਾ ਦੀਨਾ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਜੈਤ ਕਲਿਆਣ ਖਿਆਲ, "ਏ ਸਮਝਾ ਮਨਾ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਹੇਮ ਨਾਟ ਖਿਆਲ, "ਰੇ ਕਰਤਾਰਾ ਕਰਿਮਾ ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਸ਼ੰਕਰਾ ਖਿਆਲ, "ਅਨਾਹਤ ਨਾਦ ਕੋ ਭੇਦਾ ਨ ਪਾਯੋ।"
- ਰਾਗ ਡਗੁਰਿ ਖਿਆਲ ਵਿਲੰਬਿਤ ਰੂਪਕ ਵਿੱਚ, "ਆਲੀ ਰੀ ਬੀਰਾ ਮੋਹਣਾ ।"
- ਝਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਖਿਆਲ, "ਏ ਅਲੀ ਪਿਆਰਿਆ ਮੇਰੇ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਸਿੰਧੂਰਾ ਖਿਆਲ, "ਆਲੀ ਰੀ ਮੇਰੇ ਆਏ ਪਿਆਰਾ।"
- ਰਾਗ ਸੋਰਠ ਖਿਆਲ ਝਪਤਾਲ ਵਿੱਚ, "ਸਾਖੀ ਬਿਨੁ ਪਾਈਐ ਹੋਰ ਜੀਆ ਕਾਲ ਨਾਹੀ॥"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤਿਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਦੇਸ਼ ਖਿਆਲ, "ਸਾਖੀ ਮੋਹਨਾ [[ਰਾਧਾ|ਮੋਹਨੀ ]] ਦਰੀ।"
- ਆੜਾ ਚੌਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਝਿੰਝੋਟੀ ਖਿਆਲ, "ਏਰੀ ਆਲੀ ਭਾਗਾ ਜਾਗੇ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਾਲਕੌਂਸ ਖਿਆਲ, "ਏ ਮਨ ਰਬਾ ਸਾਇ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਜਾਂ ਰੂਪਕ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਕੌਸ਼ੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ (ਨਾਇਕੀ-ਅੰਗਾ), "ਆਲੀ ਰੀ ਜਾਏ ਕਹੋ।"
- ਝਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਖਿਆਲ, "ਮੁਬਾਰਕ ਹੋ।"
- ਰੂਪਕ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਭੰਕਰ ਖਿਆਲ, "ਏਕ ਹੀ ਹਰਨੇ ਹਰ ਕੇ."
- ਝਪਟਲਾ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਾਲਵੀ ਖਿਆਲ, "ਅੰਗ ਸੁਗੰਧਾ ਰੰਗਾ ਰੂਪ ਕੋ॥"
- ਰਾਗ ਗੌੜ ਲਲਿਤ ਖਿਆਲ ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ, "ਸਬਾ ਰਸਿਕਾ ਆਨਾ ਮਿਲੇ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਉਨਿਆਰੀ ਖਿਆਲ, "ਰੰਗ ਮਹਿਲ ਰਾਮ ਰਹੇ ਮਨਭਾਵਨਾ।"
- ਰਾਗ ਹੁਸੈਨੀ ਕਨੜਾ ਖਿਆਲ ਵਿਲੰਬੀਰ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ, "ਨਿਰਾਕਾਰ ਕਰਤਾ।"
- ਝਪਟਲਾ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਕੁਕੁਭ ਬਿਲਾਵਲ ਖਿਆਲ, "ਧਨਾ ਆਜਾ ਦੁਲਹਾ।"
- ਵਿਲੰਬਿਤ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਪਟਮੰਜਰੀ ਖਿਆਲ, "ਬੈਣ ਅੰਕਾ ਮੋਰੀ।"
- ਰਾਗ ਖੰਬਾਵਤੀ ਖਿਆਲ ਮੱਧਯ ਤੀਨਤਾਲ ਵਿੱਚ, "ਏਰਿ ਮਾਈ ਪੀਆ ਅਜਾਹੂਂ ਨ ਆਏ।"
ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ
[ਸੋਧੋ]ਸਲਾਨਾ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ ਹਰ ਸਾਲ ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਧਾਰਵਾੜ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ ਕਾਪੀਰਾਈਟ ਦੇ ਡਰੋਂ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਨਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਅਸਪਸ਼ਟ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਖਾਨ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਠੁਮਰੀ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਾਨ ਦੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]2007 ਵਿੱਚ, ਮਹਾਨ ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਚੇਲੇ, ਧੋਂਦੂਤਾਈ ਕੁਲਕਰਨੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਨਮਿਤਾ ਦੇਵੀਦਿਆਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਵਲ, ਦ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਰੂਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ। [2]
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ
[ਸੋਧੋ]- ਖਾਨਸਾਹਬ ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ, (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ)। ਅਮਲਨ ਦਾਸਗੁਪਤਾ ਅਤੇ ਉਰਮਿਲਾ ਭਿਰਡੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਥੀਮਾ, 2000. .
- ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਬਿਟਵੀਨ ਟੂ ਤਾਨਪੁਰਾ, ਵਾਮਨ ਹਰੀ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ ਦੁਆਰਾ, ਪਾਪੂਲਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, 1989।ISBN 0-86132-226-6ISBN 0-86132-226-6 ,ISBN 978-0-86132-226-8 . ਪੰਨਾ 40
- ↑ Kunte, Keshavchaitanya (2024). Anahad Lok. 10 (19): 368–373.
{{cite journal}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Ambassadors of their art". The Hindu newspaper. 23 September 2007. Archived from the original on 25 May 2023. Retrieved 15 March 2024.