ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹਾ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜੈਸਲਮੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ "ਜੀਵਤ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਰਕਸੋਨ, ਫਰਾਂਸ), ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।[1] ਇਸਦੇ 860 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਬਿਹਤਰ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਹਿਲੀ ਬਸਤੀਆਂ, 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।[1]
ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜੋ 1156 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਰਾਜਪੂਤ[2] ਰਾਵਲ ( ਸ਼ਾਸਕ ) ਜੈਸਲ ਦੁਆਰਾ ਈ.[1]
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੀਲੇ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤਿੱਖੇ ਸ਼ੇਰ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਹਿਦ-ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪੀਲੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਸੋਨਾਰ ਕਿਲਾ ਜਾਂ ਗੋਲਡਨ ਫੋਰਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਸੋਨਾਰ ਕਿਲਾ (ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਬੰਗਾਲੀ) ਨਾਮ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਘੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਮਹਾਨ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਫੈਲਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਤ੍ਰਿਕੁਟਗੜ੍ਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਜ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਹਾੜੀ ਟਿਕਾਣਾ ਇਸ ਦੇ ਕਿਲੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕਈ ਮੀਲਾਂ ਤੱਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[4]
2013 ਵਿੱਚ, ਫਨੋਮ ਪੇਨ, ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦੇ 37ਵੇਂ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਪੰਜ ਹੋਰ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਪਹਾੜੀ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]
ਦੰਤਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਵਲ ਜੈਸਲ, ਇੱਕ ਭਾਟੀ ਰਾਜਪੂਤ, ਦੁਆਰਾ 1156 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[5] ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੇ ਲੋਧਰੁਵਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੈਸਲ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਜੈਸਲ ਨੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।
1299 ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, ਰਾਵਲ ਜੈਤ ਸਿੰਘ I ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਉੱਤੇ ਭਾਟੀ ਦੇ ਛਾਪੇ ਦੁਆਰਾ ਭੜਕਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਔਰਤਾਂ ਨੇ 'ਜੌਹਰ' ਦਾ ਵਚਨਬੱਧ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਮੂਲਰਾਜ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਮਰਦ ਯੋਧੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਾਤਕ ਅੰਤ ਹੋਇਆ। ਸਫਲ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਚੇ ਹੋਏ ਭਾਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ।[6]
ਰਾਵਲ ਲੁਨਾਕਰਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਲਗਭਗ 1530-1551 ਈਸਵੀ, ਇੱਕ ਅਫਗਾਨ ਮੁਖੀ ਅਮੀਰ ਅਲੀ ਦੁਆਰਾ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਰਾਵਲ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਾਰੀ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜੌਹਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੁਖਦਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅਤੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਫੌਜ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਹੋ ਗਈ।
1541 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਰਾਵਲ ਲੁਨਾਕਰਨ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨਾਲ ਵੀ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੇ ਅਜਮੇਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।[7] ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ 1762 ਤੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ[8]
ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 1762 ਤੱਕ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਰਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਵਲ ਮੂਲਰਾਜ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਮੂਲਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ 12 ਦਸੰਬਰ 1818 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੰਧੀ ਨੇ ਮੂਲਰਾਜ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। 1820 ਵਿੱਚ ਮੂਲਰਾਜ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪੋਤਰੇ ਗਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ।[8]
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਆਰਥਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਤਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1965 ਅਤੇ 1971 ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਕਸਬਾ ਹੁਣ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੌਜੀ ਚੌਕੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਮਾਲੀਆ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਬਾਦੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 4,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਸਨੀਕ ਆਬਾਦੀ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਟੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਲਈ ਕਾਰਜਬਲ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਸੇਵਾ ਨੇ ਫਿਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।[4] ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਾਧੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਸਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਸਨੀਕ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਥੋਂ ਕਸਬੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਹੈ।
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
[ਸੋਧੋ]ਕਿਲ੍ਹਾ 1,500 ft (460 m) ਹੈ ਲੰਬੀ ਅਤੇ 750 ft (230 m) ਚੌੜਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ 250 ft (76 m) ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ 15 ft (4.6 m) ਹੈ ਉੱਚੀ ਕੰਧ ਜੋ ਕਿਲੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਰਿੰਗ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਤੀਹਰੀ ਰਿੰਗ ਵਾਲੇ ਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਬੁਰਜ ਜਾਂ ਬੁਰਜ ਇੱਕ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਕੰਧ ਦਾ ਘੇਰਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲਗਭਗ 2.5 mi (4.0 km) ਹੈ। ਲੰਬਾ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 99 ਬੁਰਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 92 1633-47 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਸਬੇ ਦੇ ਚਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਜਾਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[8] ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੇ ਹੋਰ ਨੁਕਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
ਸੁਰਜ ਪੋਲ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ - ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਪੈਲੇਸ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਵਲ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਨਿਵਾਸ।
ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਦਾ ਗਲਿਆਰਾ - ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਕਿਲਾ - ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਲਕਸ਼ਮੀਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹਵੇਲੀ 
ਨਾਥਮਲ ਹਵੇਲੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਸੀਲਾਂ ਨਾਲ
ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟ ਨਾਲੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਲੇ ਦੇ ਚਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਕਾਸੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਬੇਤਰਤੀਬੇ ਉਸਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੇ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।[4]
ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]-
ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਤੋਪ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ -
ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ -
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ -
ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਗਾਵਾਂ -
ਫੋਰਟ ਪੈਲੇਸ - ਜੈਸਲਮੇਰ ਦਾ ਕਿਲਾ -
ਦਰਜਾਬੰਦੀ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਗੜ੍ਹ -
ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨੱਕਾਸ਼ੀ -
ਹਵੇਲੀ ਕਲਾ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਤੰਗ ਗਲੀਆਂ। ਪੀਲੇ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਤੰਗ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਠਪੁਤਲੀਆਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ -
ਜੈਸਲਮੇਰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ -
ਨਾਥਮਲਜੀ ਹਵੇਲੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਉੱਚੀ ਰਾਹਤ -
ਨਾਥਮਲਜੀ ਹਵੇਲੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਘੱਟ ਰਾਹਤ ਵਿੱਚ
.jpg)
,_Jaisalmer,_Jodhpur,_Rajasthan,_India_(2012).jpg)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Fort full of life". www.frontline.in. Retrieved 2017-12-10.
- ↑ Martinelli, Antonio; Michell, George; Nath, Aman (14 October 2004). Princely Rajasthan: Rajput Palaces and Mansions. ISBN 9780865652408.
- ↑ "The Fantastic 5 Forts: Rajasthan Is Home to Some Beautiful Forts, Here Are Some Must-See Heritage Structures". DNA : Daily News & Analysis. 28 January 2014. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 5 July 2015 – via HighBeam Research.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedthehindu - ↑ Rajasthan Guides (Everyman Guides). By Vivien Crump et al. 2002. Pg. 208. ISBN 1-85715-887-3
- ↑ Rima Hooja (2006). A HISTORY OF RAJASTHAN (PB). p. 368. ISBN 978-81-291-1501-0.
The attack on Jaisalmer during Sultan Alauddin Khilji's reign seems to have begun in AD 1299, when its Bhati king Jait Singh I was ruling. The besieged fort withstood the assault and encirclement until, at long last, scarcity of food and provisions played their inevitable part in deciding the issue. By this time, Jait Singh may have already lost his life, as tradition holds, and the crown taken up by his son, Mularaj. It was at this stage that the women of Jaisalmer fort performed jauhar, while the men, led by Rawal Mularaj, and his younger brother Ratan Singh, flung open the gates of the fort and rushed forth to die fighting to the last. Some sources suggest that Mularaj died in an earlier sortie, and that Ratan Singh (or Ratan-Si), succeeded him as Rawal and carried out the defence of Jaisalmer, until the final shaka. In any event, once Jaisalmer was invested, it is known to have remained in Khilji hands for the next few years
- ↑ "Fort full of life". www.frontline.in. Retrieved 2017-12-11.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Verma, Amrit (2003). Forts of India. New Delhi: The Director, Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. pp. 21–23. ISBN 81-230-1002-8.
- ↑ "Hill Forts of Rajasthan". UNESCO. 21 June 2013.
- ↑ Melton 2014.
- ↑ 11.0 11.1 Jain 2005.
- ↑ https://www.incredibleindia.org/content/incredibleindia/en/destinations/jaisalmer/nathmal-ki-haveli.html
- ↑ https://www.tourism-rajasthan.com/nathmal-ki-haveli.html
ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]- Melton, J. Gordon (2014), Faiths Across Time: 5,000 Years of Religious History [4 Volumes], ABC-CLIO, ISBN 9781610690263
- Jain, Chanchalmal Lodha, History of Oswals, Panchshil Publications, ISBN 9788192373027
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ
[ਸੋਧੋ]- Crump, Vivien; Toh, Irene (1996). Rajasthan (Hardback). London: Everyman Guides. ISBN 1-85715-887-3.
- Michell, George, Martinelli, Antonio (2005). The Palaces of Rajasthan. London: Frances Lincoln. ISBN 978-0-7112-2505-3.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - Tillotson, G.H.R (1987). The Rajput Palaces - The Development of an Architectural Style (Hardback) (First ed.). New Haven and London: Yale University Press. ISBN 0-300-03738-4.