ਫ਼ਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ
ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: Crop diversity) ਜਾਂ ਫਸਲੀ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: crop biodiversity) ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪੌਦਿਆਂ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜੈਨੇਟਿਕ ਅਤੇ ਫੀਨੋਟਾਈਪਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਖਾਸ ਤੱਤ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ; ਹਰੇਕ ਫਸਲ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ।
ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਘੱਟ ਰਹੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੋਨੋਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਤਲਬ ਕਿ ਜੇਕਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹਾਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਪੂਰੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ' ਗ੍ਰੋਸ ਮਿਸ਼ੇਲ ' ਕੇਲੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਪਾਰਕ ਵਿਨਾਸ਼। ਬੀਜ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਗਠਨ ਦੁਆਰਾ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2] ਜੇਕਰ ਮੌਜੂਦਾ ਰੁਝਾਨ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਧੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।[3] ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਣਕ, ਮੱਕੀ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਸਰਘਮ ਦੇ ਕੁਝ 6% ਜੰਗਲੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 18% ਫਲ਼ੀਦਾਰ (ਫੈਬੇਸੀ), ਬੀਨਜ਼, ਮਟਰ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਅਤੇ 13% ਨਸਲਾਂ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਪਰਿਵਾਰ (ਸੋਲਾਨੇਸੀ) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਲੂ, ਟਮਾਟਰ, ਬੈਂਗਣ (ਆਬਰਜੀਨ) ਅਤੇ ਮਿਰਚ (ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[4]
ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਅੰਦਰ[ਸੋਧੋ]
ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਇੱਕ ਖਾਸ ਫਸਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਧਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉੱਗਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ ਦਾ ਵੱਧ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉੱਗਣ ਵਾਲੀ ਫਸਲ ਨਾਲੋਂ ਵਿਕਾਸ ਰੁਕਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ pH ਪੱਧਰ, ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।[5]
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਟਾਈ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੈਨੇਟਿਕ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ: ਇੱਕ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਜਾਂ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਸਲ ਦੀਆਂ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਫਸਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਗੁਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੀਜ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦਾ ਪੈਟਰਨ, ਉਚਾਈ, ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ, ਫਲ ਲੱਗਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਅਤੇ ਸੁਆਦ। ਫਸਲਾਂ ਘੱਟ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਰਮੀ, ਠੰਡ, ਸੋਕੇ, ਜਾਂ ਖਾਸ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ।
ਆਧੁਨਿਕ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਜਨਕ ਖਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਵੱਧ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀ, ਵਧੇਰੇ ਰੋਗ ਰੋਧਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਲੰਬੀ ਸ਼ੈਲਫ ਲਾਈਫ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਵਰਤੋਂ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਡਿੱਗੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਪਲਾਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਫਸਲ ਬੀਜੀ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸੇ ਪਲਾਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਫਸਲ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਰਾਸੀਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।[6]
ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਕ ਵਾਢੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਅਟੱਲ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਖਿੱਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੈਨੇਟਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲਤਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਪੌਦੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਚੁਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਿਭਿੰਨ ਜੀਨੋਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[7] ਉੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਜਨਨ ਲਗਾਤਾਰ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਣ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਣਚਾਹੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬੀਜ ਕੇ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।[8]
ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ[ਸੋਧੋ]
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਸਵੈ-ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਬਸ਼ਰਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੋਵੇ। ਭੋਜਨ, ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਐਗਰੋਕੋਸਿਸਟਮ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ, ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਕਲੀਮੇਟ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ, ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਡੀਟੌਕਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਂਡੀਜ਼ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਆਲੂ ਦੀਆਂ 50 ਕਿਸਮਾਂ ਤੱਕ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬੀਜਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਜੋ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਧਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ[ਸੋਧੋ]
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਬੁਨਿਆਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਪੇਂਡੂ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਫਸਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਨਾਫਾ ਉੱਚ ਮੁੱਲ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਬਿਹਤਰ ਮੰਡੀਕਰਨ, ਮੁੱਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ, ਜਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਤੱਕ ਜਨਤਾ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ।[9] ਘਟੀ ਹੋਈ ਮੰਗ ਜਾਂ ਵਧੇ ਹੋਏ ਉਤਪਾਦਨ ਨਾਲ ਵੀ ਮੁਨਾਫਾ ਘਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੋਂ ਫਸਲ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾਦਾ ਬਚਾਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਚੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।[10][11]
ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਫਸਲੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਮੁੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਨ।[12]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ United Nations. World Summit on Sustainable Development. August 29, 2002
- ↑ Cardinale, Bradley J.; Duffy, J. Emmett; Gonzalez, Andrew; Hooper, David U.; Perrings, Charles; Venail, Patrick; Narwani, Anita; Mace, Georgina M.; Tilman, David (2012). "Biodiversity loss and its impact on humanity" (PDF). Nature. 486 (7401): 59–67. Bibcode:2012Natur.486...59C. doi:10.1038/nature11148. PMID 22678280.
- ↑ Associated Press. "Threat seen to half of Earth's plant species". The Milwaukee Journal Sentinel (Milwaukee, WI). November 1, 2002
- ↑ "Crop Wild Relatives Global Portal". Bioversity International.
- ↑ Altieri, Miguel A. (1999). "The ecological role of biodiversity in agroecosystems" (PDF). Agriculture, Ecosystems and Environment. 74 (1–3): 19–31. doi:10.1016/s0167-8809(99)00028-6.
- ↑ Jarvis, Devra I.; Camplain, Dindo M. (October 2004). Crop genetic diversity to reduce pests and diseases on-farm: Participatory diagnosis guidelines Version I. Technical Bulletin No. 12. Bioversity International.
- ↑ Kropff, M.J. "Project: Enhanced biodiversity and weed suppression in agro-ecosystems". Crop and Weed Ecology Group (WUR), METIS Wageningen University (2001-2005)
- ↑ "Conservation of crop diversity for sustainable landscape development". Management of Environmental Quality. 18 (5): 514–530. 2007. doi:10.1108/14777830710778283.
{{cite journal}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Agriculture and Poverty Reduction". The World Bank. Archived from the original on 5 ਨਵੰਬਰ 2017. Retrieved 6 March 2017.
This policy brief has been extracted from the World Bank's 2008 World Development Report, Agriculture for Development.
- ↑ Imbruce, Valerie (2007). "Bringing Southeast Asia to the Southeast United States: New forms of alternative agriculture in Homestead, Florida". Agriculture and Human Values. 24 (1): 41–59. doi:10.1007/s10460-006-9034-0.
- ↑ Smale, Melinda; King, Amanda (2005), "What is Diversity Worth to Farmers?" (PDF), Briefs, vol. 13, Bioversity International, pp. 1–5
- ↑ Fowler, Cary; Hodgkin, Toby (2004-11-21). "Plant Genetic Resources for Food and Agriculture: Assessing Global Availability". Annual Review of Environment and Resources. 29 (1). Annual Reviews: 143–179. doi:10.1146/annurev.energy.29.062403.102203. ISSN 1543-5938.