ਮੇਖ਼ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ
| ਮੇਖ਼ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ | |
|---|---|
 ਜੈਪੁਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੇਖ਼ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ | |
| ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸੰਕ੍ਰਮਣ |
| ਮਿਤੀ | ਮੇਖ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਖਗੋਲੀ ਆਧਾਰ (ਲੀਪ ਸਾਲਾਂ 'ਤੇ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ; ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਾਲਾਂ 'ਤੇ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ) |
| ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ | ਸਲਾਨਾ |
| ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ | ਸੋਂਗਕ੍ਰਾਨ |
ਮੇਖ਼ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਉਚਾਰਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮੇਖ਼ ਸੰਕਰਮਣ ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸੂਰਜੀ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸੂਰਜੀ ਚੱਕਰ ਸਾਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਚੰਦ-ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜੀ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਹੈ।[1] ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਦਰ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸੂਰਜੀ ਚੱਕਰ ਸਾਲ ਅਸਾਮੀ, ਉੜੀਆ, ਪੰਜਾਬੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਤਾਮਿਲ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਇਹ ਦਿਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਖਾਸ ਸੂਰਜੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਖ਼ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਭਾਰਤੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਭਾਰਤੀ ਜੋਤਸ਼-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੇ ਮੀਨ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[2][3]
ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜੀ ਅਤੇ ਚੰਦਰ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮੇਖ਼ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਜਾਂ ਵਿਸਾਖ ਦੀ ਸੰਗਰਾਂਦ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, ਕਈ ਵਾਰ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।[4][5][6]
ਇਹ ਥਾਈਲੈਂਡ, ਲਾਓਸ, ਕੰਬੋਡੀਆ, ਮਿਆਂਮਾਰ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੁਆਂਗਬੰਨਾ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਬੋਧੀ ਕੈਲੰਡਰ- ਅਧਾਰਿਤ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ; ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਂਗਕ੍ਰਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵ੍ਯੁਪੱਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਮੇਸ਼ਾ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਾਕੰਸ਼ ਦੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਜਾਣਾ, ਤਬਾਦਲਾ, ਕੋਰਸ ਬਦਲਣਾ, ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ" ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੂਰਜ ਜਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੇਸ਼ਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਭੇਡ ਜਾਂ ਮੇਸ਼ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ।[7] ਮੇਸ਼ਾ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸ਼ਬਦ ਜੋਤਿਸ਼ ਨਾਮਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵੇਦਾਂਗ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਰਿਆ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਾਂ ਰੱਖਣ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[8]
ਪਾਲਨਾ
[ਸੋਧੋ]ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰੀ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਦੇ ਦੋ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਚੰਦਰ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ। ਚੰਦਰ ਤੱਤ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਗਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਨਵੇਂ ਚੰਦ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਚੰਦ ਤੱਕ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੱਕ, ਜਾਂ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਤੱਕ ਗਿਣਦਾ ਹੈ।[9] ਚੰਦਰ ਤੱਤ ਧਾਰਮਿਕ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਚੈਤਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[10] ਕਈ ਖੇਤਰ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਗੁੜੀ ਪਦਵਾ ; ਸਿੰਧੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਚੇਤੀ ਚੰਦ ;[11] ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਨਵਰੇਹ ।[12] ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ, ਖੇਤਰੀ ਸਾਲ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰਤਿਕਾ ਦੇ ਚੰਦਰ ਮਹੀਨੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[13]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਸੌਂਗਕ੍ਰਾਨ, ਬੋਧੀ ਕੈਲੰਡਰ-ਅਧਾਰਤ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita; Robert Schram (1996). Indian Calendar. Motilal Banarsidass Publishers. pp. 31–32. ISBN 978-81-208-1207-9.
- ↑ K V Singh (2015). Hindu Rites and Rituals: Origins and Meanings. Penguin Books. p. 33. ISBN 978-93-85890-04-8.
- ↑ Glossary of Native, Foreign, and Anglicized Words Commonly Used in Ceylon in Official Correspondence and Other Documents. Asian Educational Services. 1996. pp. 66–67. ISBN 978-81-206-1202-0.
- ↑ K.R. Gupta; Amita Gupta (2006). Concise Encyclopaedia of India. Atlantic Publishers. p. 998. ISBN 978-81-269-0639-0.
- ↑ Christian Roy (2005). Traditional Festivals: A Multicultural Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 479–480. ISBN 978-1-57607-089-5.
- ↑ Mark Juergensmeyer; Wade Clark Roof (2011). Encyclopedia of Global Religion. SAGE Publications. p. 530. ISBN 978-1-4522-6656-5.
- ↑ Sankranti, Sanskrit English Dictionary, Koeln University, Germany
- ↑ Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita; Robert Schram (1996). Indian Calendar. Motilal Banarsidass Publishers. pp. 29–35. ISBN 978-81-208-1207-9.
- ↑ Frank Parise (2002) The Book of Calendars
- ↑ L.D.S. Pillai (1996) Panchang and Horoscope
- ↑ Mark-Anthony Falzon (2004) Cosmopolitan Connections: The Sindhi Diaspora, 1860-2000
- ↑ Explore Kashmiri Pandits
- ↑ S. Balachandra Rao. Indian Astronomy: An Introduction