ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਨਾ
ਕਿਰਾਣਾ ਘਰਾਣਾ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਘਰਾਣਾ ਹੈ। ਮੱਧਯੁਗੀ ਸੰਗੀਤ 'ਚ ਧ੍ਰੁਪਦ ਗੌਹਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਤੇ ਸਾਜ਼ ਅਤੇ ਗਾਨਾ ਉਸਤਾਦ ਨਾਇਕ ਗੋਪਾਲ, ਨਾਇਕ ਧੋਂਦੂ, ਅਤੇ ਨਾਇਕ ਭਾਨੂ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਖਿਆਲ, ਠੁਮਰੀ, ਦਾਦਰਾ, ਗ਼ਜ਼ਲ, ਭਜਨ, ਅਭੰਗ ਅਤੇ ਨਾਟ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ। ਇਹ ਘਰਾਣਾ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ, ਸੁਰੇਸ਼ਬਾਬੂ ਮਾਨੇ, ਹੀਰਾਬਾਈ ਬੜੋਡੇਕਰ, ਅਮੀਰ ਖਾਨ, ਗੰਗੂਬਾਈ ਹੰਗਲ, ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਰੋਸ਼ਨਾਰਾ ਬੇਗਮ, ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ, ਪ੍ਰਭਾ ਅਤਰੇ, ਕੈਵਲਯ ਕੁਮਾਰ ਗੁਰਵ, ਆਨੰਦ ਭਾਤੇ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਭਾਤੇ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇਸ ਘਰਾਣੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਮਿੱਠੀ, ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਗਾਇਕੀ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ।
ਪਿਛੋਕੜ
[ਸੋਧੋ]
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਇੰਦੌਰ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬੇਨਕਰ ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਵਧਦੇ ਰੁਤਬੇ ਨਾਲ ਕਿਰਨਾ ਘਰਾਣੇ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧੀ। ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਇਕ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸੇ ਘਰਾਣੇ ਤੋਂ ਦੱਸਿਆ। ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਨਾਮ ਬੰਦਾ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਕੈਰਾਨਾ ਤੋਂ ਪਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ ਬੇਸ਼ੱਕ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਵਾਦਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਸ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ, ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੇ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵਧਾਇਆ ਜੋ ਗਾਇਕੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣਾ ਰੁਦਰ ਵੀਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਵੰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ, ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਫਯਾਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਨਿਆਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ।
ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ
[ਸੋਧੋ]ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਣਿਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੇਵਾਤੀ ਘਰਾਣਾ, ਇਟਾਵਾ ਘਰਾਣਾ, ਸੋਨੀਪਤ-ਪਾਣੀਪਤ ਘਰਾਣਾ, ਇੰਦੌਰ ਘਰਾਣਾ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਹਨ।
ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ
[ਸੋਧੋ]
ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਹ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਨੂੰ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ, ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਕਾਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਕਿਰਾਣਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਰਨਾ ਘਰਾਣੇ ਨੇ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਰਨਾਟਕ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਇਸ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। [1]
ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ, ਸੁਰੇਸ਼ਬਾਬੂ ਮਾਨੇ, ਗੰਗੂਬਾਈ ਹੰਗਲ, ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਕੈਵਲਯ ਕੁਮਾਰ ਗੁਰਵ, ਜੈਤੀਰਥ ਮੇਵੁੰਡੀ, ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਭਾਟੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ
[ਸੋਧੋ].jpg)
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮੁੱਖ ਮਾਸਟਰ, ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।
ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ, ਹੀਰਾਬਾਈ ਬੜੋਦੇਕਰ, ਅਮੀਰ ਖਾਨ, ਪ੍ਰਭਾ ਅਤਰੇ ਅਤੇ ਵੈਂਕਟੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
ਫਯਾਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਨਿਆਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ
[ਸੋਧੋ]ਭਰਾ ਫਯਾਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਨਿਆਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ। ਇਸ ਜੋੜੀ ਨੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ, ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਬੰਦੇ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਕਿਰਾਣਾ ਘਰਾਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪੂਰਵਜ ਉਹੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਫਿਲਾਸਫੀ
[ਸੋਧੋ]ਸੁਹਜ
[ਸੋਧੋ]ਵੋਕਲਵਾਦ
[ਸੋਧੋ]
ਕਿਰਾਨਾ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰੋਕਾਰ ਸੁਰ ਹੈ, ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸੁਰ , ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸਟੀਕ ਟਿਊਨਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ। ਕਿਰਾਨਾ ਗਾਇਕੀ (ਗਾਇਨ ਸ਼ੈਲੀ) ਵਿੱਚ, ਰਾਗ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਨੋਟਸ (ਸੁਰ) ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਬੇਤਰਤੀਬ ਬਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਹਨ,ਸਗੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜੋ ਲੇਟਵੇਂ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਉੱਚੇ ਅਸ਼ਟਾਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੁਕਾਰ ਸੰਗੀਤਕ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਰਗਮ ਤਾਨ (ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੁਣਾਈ ਦੇ ਨਮੂਨੇ) ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ।
ਗਤੀ (ਤਾਲ)
[ਸੋਧੋ]ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਨੇ ਰਾਗ ਨੋਟ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਨੋਟ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਿਲੰਬਿਤ (ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਗਤੀ) ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਕੇ ਖਯਾਲ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ।
ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਗ
[ਸੋਧੋ]
ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਕਸਰ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮੀਆਂ ਕੀ ਤੋੜੀ, ਲਲਿਤ, ਮੁਲਤਾਨੀ, ਪਟਦੀਪ, ਪੁਰੀਆ, ਮਾਰਵਾ, ਸ਼ੁੱਧ ਕਲਿਆਣ, ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ, ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਰਿਸ਼ਭ ਆਸਵਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪੀ.ਐਲ. ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਰਾਣਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਮਲ ਰਿਸ਼ਭ ਸੁਰ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹਨ, ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੁਰਲੱਭ ਰਾਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਰਿਆਕੌਂਸ, ਹਿੰਡੋਲਿਤਾ, ਕਲਾਸ਼੍ਰੀ, ਲਲਿਤ ਭਟਿਆਰ, ਮਾਰਵਾ ਸ਼੍ਰੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਕੁਮਾਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੀ ਗਾਰਾ, ਬਰਵਾ, ਪੀਲੂ, ਖਮਾਜ, ਕੈਫੀ, ਅਤੇ ਤਿਲਕ ਕਾਮੋਦ ਵਰਗੇ "ਹਲਕੇ ਰਾਗਾਂ" ਵਿੱਚ "ਅਨੰਦ" ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ।
ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਮੁਖਰਜੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਕੋਲ ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ "ਹਿੰਗਰੰਗ" ਅਤੇ "ਸਬਰਸ" ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਲੱਖਣ ਹਨ।
- ↑ "Torch-bearers of kirana gharana, and their followers". The Times of India. 26 January 2011. Archived from the original on 4 November 2012. Retrieved 3 December 2023.