ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਹਰਿਦੁਆਰ

ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ, ਹਰਿਦੁਆਰ ( ਹਿੰਦੀ : चंडी देवी मंदिर, हरिद्वार) ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਨੀਲ ਪਰਵਤ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1929 ਵਿੱਚ ਸੁੱਚਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੂਰਤੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।^[1]^[2] ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨੀਲ ਪਰਵਤ ਤੀਰਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਪੰਚ ਤੀਰਥ (ਪੰਜ ਤੀਰਥਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਅਜਿਹੇ ਤਿੰਨ ਪੀਠਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਦੋ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਹਨ।

ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ[ਸੋਧੋ]

ਦੇਵੀ ਚੰਡੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੰਡਿਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੰਦਰ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵਤਾ ਹੈ। ਚੰਡਿਕਾ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੈਂਤ ਰਾਜੇ ਸ਼ੁੰਭ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ੁੰਭ ਨੇ ਸਵਰਗ ਦੇ ਦੇਵਤਾ-ਰਾਜੇ - ਇੰਦਰ ਦੇ ਰਾਜ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵਰਗ (ਸਵਰਗ) ਤੋਂ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤੀਬਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਾਰਵਤੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ। ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ, ਸ਼ੁੰਭ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਇਨਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ 'ਤੇ, ਸ਼ੁੰਭ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਭੂਤ ਮੁਖੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਮੁੰਡਾ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਚਾਮੁੰਡਾ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਚੰਡਿਕਾ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ੰਭਾ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ੁੰਭ ਨੇ ਫਿਰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੰਡਿਕਾ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦੇਵੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੰਡਿਕਾ ਨੇ ਨੀਲ ਪਰਵਤ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਥਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਨਾਲ ਹੀ, ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੋ ਚੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੰਭ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ੁੰਭ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[3]

ਮੰਦਰ[ਸੋਧੋ]

ਮੰਦਿਰ 4 kilometres (2.5 mi) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਤੋਂ। ਮੰਦਿਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਜਾਂ ਤਾਂ ਚੰਦੀਘਾਟ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਰੂਟ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰੋਪ-ਵੇ (ਕੇਬਲ ਕਾਰ) ਸੇਵਾ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਉਡੰਕਟੋਲਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਰੱਸੀ-ਵੇਅ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਲਾਭ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਰੋਪ-ਵੇਅ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ੀਬਾਬਾਦ ਰੋਡ 'ਤੇ ਗੌਰੀ ਸ਼ੰਕਰ ਮੰਦਰ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੇਠਲੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ 2,900 metres (9,500 ft) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। । ਰੋਪਵੇਅ ਰੂਟ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ ਲਗਭਗ 740 metres (2,430 ft) ਹੈ ਅਤੇ ਉਚਾਈ 208 metres (682 ft) ) ਹੈ । ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਪਵੇਅ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਅਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪੁਜਾਰੀ ਹੈ। ਆਮ ਦਿਨ 'ਤੇ, ਮੰਦਰ ਸਵੇਰੇ 6.00 ਵਜੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। 8.00 ਵਜੇ ਤੱਕ. ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਦੀ ਆਰਤੀ ਸਵੇਰੇ 5.30 ਵਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਚਮੜੇ ਦੇ ਸਮਾਨ, ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਅਲਕੋਹਲ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।

ਮਹੱਤਵ[ਸੋਧੋ]

ਇਹ ਮੰਦਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੰਡੀ ਚੌਦਸ ਅਤੇ ਨਵਰਾਤਰਾ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਹ ਮੰਦਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।^[4]

ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅੰਜਨਾ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨੀਲੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਨੀਲ ਪਰਵਤ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨਸਾ ਅਤੇ ਚੰਡੀ, ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਦਾ ਮੰਦਰ ਬਿਲਵਾ ਪਰਵਤ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਉਲਟ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੂਜੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਚਕੂਲਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਡੀ ਮੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।