ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ
ਤਾਜੀਕੀਸਤਾਨ ( ਫਾਰਸੀ - تاجیکستان ) ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਵਲੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਵਿਘਟਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1991ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਣਿਆ ਗ੍ਰਹਿਯੁੱਧ ਦੀ ਮਾਰ ਝੇਲ ਚੁੱਕੇ ( 1992 - 97 ) ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਆਸਤ - ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਾਨ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ । ਇਹ ਉਜਬੇਕਿਸਤਾਨ , ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ , ਕਿਰਗਿਜਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਲੋਂ ਇਸਨੂੰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ ਬਦਖਸ਼ਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਪਤਲੀ ਜਿਹੀ ਪੱਟੀ ਵੱਖ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੁਸ਼ੰਬੇ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੋ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਤਾਜਿਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੀਰੀਲਿਕ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰਭਾਸ਼ਾਵਾਂਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਤਾਜੀਕੀਸਤਾਨ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੈ ਤਾਜਕੋਂ ਦਾ ਵਤਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਲੋਂ ਮਲਹਕਾ ਬੀਸ਼ੁਤਰ ਮੁਮਾਲਿਕ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਤਾਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ , ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਗ਼ੈਰਾ ।
ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਜਿਕਿਸਤਾਨ , ਜਿਸਦਾ ਫਾਰਸੀ ਮਤਲੱਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਜਿਕੋਂ ਦੀ ਭੂਮੀ , ਪਾਮੀਰ ਦੀ ਗੰਢ ਨੂੰ ਤਾਜ ਕਹਿਕੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਤਾਜ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ( ਜਾਂ ਤਾਜਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ) ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਤਾਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ - ਤਾਜਿਕ ਨਹੀਂ - ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਲ ਵਲੋਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਤਾਜਿਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਈਰਾਨੀਆਂ ( ਯਾਨੀ ਆਰਿਆਂ ) ਨੂੰ ਤੁਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਵਿਭਕਤ ਕਰਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਸਬੋਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਣ ਲਈ ਤਾਜਿਕ - ਓ - ਤੁਰਕ ਪਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।
ਤਾਜਿਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤਾਜੀਕੀਸਤਾਨ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ ਉੱਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਸੰਬੋਧਨ ਉੱਤੇ ਵਿਵਾਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਤਾਜੀਕੀਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਆਬਾਦੀ ਤਾਜਿਕ ਨਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ , ਉੱਤੇ ਉੱਥੇ ਉਜਬੇਕ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਤ ਹੈ ਕਿ ਤਾਜੀਕੀਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਜਿਕ ਕਹਿਣ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੈ ਕਿ ਤਾਜਿਕ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਮੰਨਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਇਤਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਇੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਬਸਾਵ ਈਸੇ ਦੇ 4000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲੋਂ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਮਹਾਜਨਪਦ ਕੰਬੋਜ ਅਤੇ ਪਰਮ ਕੰਬੋਜ ਦਾ ਥਾਂ ਇੱਥੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਈਰਾਨ ਦੇ ਹਖਾਮਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਸਮਿੱਲਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਬੇਬੀਲੋਨਿਆ ਵਲੋਂ ਕੁੱਝ ਯਹੂਦੀ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆਕੇ ਬਸੇ ਸਨ । ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਚਾ ਰਿਹਾ । ਚੀਨ ਦੇ ਹਾਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਲੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸਤੀ ਸੰਬੰਧ ਸਨ ।
ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਪਾਈ । ਈਰਾਨ ਦੇ ਸਾਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਭਗਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਕੰਦ ਅਤੇ ਬੁਖਾਰਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਹੁਣ ਉਜਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਏਸ਼ਿਆ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਤਾਜਿਕ ਖੇਤਰ ਸਭਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਰਪਣ ਕਰਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ । ਅਠਾਰਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕਣਾ ਪਿਆ ।
1991 ਵਿੱਚ ਸੋਵਿਅਤ ਰੂਸ ਵਲੋਂ ਸਵਾਇੱਤਤਾ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਉੱਧੋਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਲੋਂ ਗੁਜਰਨਾ ਪਿਆ । 1992 - 97 ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਫਿਤਨੇ ( ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ) ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਚੌਪਟ ਹੋ ਗਈ । 2008 ਵਿੱਚ ਆਈ ਭਿਆਨਕ ਸਰਦੀ ਨੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ।